«اعتماد» به بهانه تحريم ۲۰ شركت امريكايي توسط چين پيامدهاي زورآزمايي دو قدرت را بررسي میکند
دوئل سرد در تايوان
حديث روشني
دولت چين روز جمعه در واكنش به تاييد دولت دونالد ترامپ براي فروش بسته بزرگ تسليحاتي به تايوان، ۲۰ شركت دفاعي امريكايي و ۱۰ تن از مديران ارشد آنها را تحريم كرد. براساس اين اعلاميه، طبق مواد ۳، ۴، ۵، ۶، ۹ و ۱۵ قانون ضدتحريمهاي خارجي، اقدامات مقابلهاي شامل ۲۰ شركت امريكايي ازجمله شركتهاي نورثروپ گرومن سيستمز، ال۳ هريس ماريتايم سرويسز، بوئينگ در سنتلوئيس، گيبساند كاكس، ادوانسد آكوستيك كانسپتس، وياساي كورپوريشن، سيرا تكنيكال سرويسز، رد كت هولدينگز، تيل درونز، ريكانكرافت، هاي پوينت ايرواكناليز، اپايروس، ددرون هولدينگز، اريا-آي، بلو فورس تكنولوژيز، دايو تكنولوژيز، وانتور، اينتليجنت اپيتكسي تكنولوژي، رومبوس پاور و لازاروس انتربرايز را در بر ميگيرد.
طبق اعلاميه روز جمعه، تمامي اموال منقول و غيرمنقول و ساير داراييهاي متعلق به شركتهاي مذكور در خاك چين مسدود خواهد شد. همچنين سازمانها و افراد داخل چين از هرگونه معامله، همكاري يا فعاليت با اين نهادها منع شدهاند.
در ميان شركتهاي هدف اين تحريمها نام «نورثروپ گرومن» واحد دفاعي بويينگ مستقر در سنتلوئيس و «پالمر لاكي» بنيانگذار شركت «اندوريل اينداستريز» ديده ميشود. آمادهسازي براي يك درگيري احتمالي با چين، يكي از محورهاي اصلي فعاليتهاي لاكي و استارتآپ او بوده است؛ شركتي كه مالك سه شركتِ مشمول اين تحريمهاست. در همين زمينه پكن اعلام كرد داراييهاي نهادهاي تحريمشده را مسدود ميكند، انجام هرگونه معامله آنها در چين را ممنوع ميسازد و ورود مديران اين شركتها به سرزمين اصلي چين، هنگكنگ و ماكائو را قدغن خواهد كرد.
به گزارش وال استريت ژورنال اين اقدام تا حد زيادي نمادين تلقي ميشود، چراكه پيمانكاران دفاعي امريكا عموما فعاليت اقتصادي قابلتوجهي در چين ندارند. با اين حال، اين تصميم بر ادعاي حاكميتي پكن بر تايوان تاكيد ميكند؛ جزيرهاي با نظام دموكراتيك كه چين اعلام كرده در صورت لزوم براي بازپسگيري آن از زور استفاده خواهد كرد. همزمان وزارت امور خارجه چين در بيانيه اعلام تحريمها گفت تاييد فروش تسليحات ازسوي امريكا دخالت در امور داخلي چين است و به طور جدي حاكميت و تماميت ارضي چين را تضعيف ميكند.
گفتني است بنا بود اين تصميم از روز جمعه اجرايي شود و همچنين براساس اين اعلاميه، اقدام ايالاتمتحده به طور جدي اصل چين واحد و سه بيانيه مشترك چين و امريكا را نقض ميكند، در امور داخلي چين مداخله مينمايد و حاكميت و تماميت ارضي چين را تضعيف ميكند.
سخنگوي وزارت امور خارجه چين در توضيح اقدامات تلافيجويانه بار ديگر تاكيد كرد كه مساله تايوان در مركز منافع اصلي چين قرار دارد و نخستين خط قرمزي است كه هرگز نبايد در روابط چين و امريكا از آن عبور كرد.
به گفته سخنگوي وزارت خارجه چين، هر كسي كه تلاش كند اين خط قرمز را بشكند و در مساله تايوان تحريك كند، با واكنش قاطع چين مواجه خواهد شد. هر شركت يا فردي كه در فروش تسليحات به تايوان مشاركت داشته باشد، بهاي اين اقدام خود را خواهد پرداخت. هيچ كشور يا نيرويي نبايد هرگز اراده، عزم و توانايي دولت و مردم چين براي حفاظت از حاكميت ملي و تماميت ارضي اين كشور را دستكم بگيرد.
در همين رابطه چين بار ديگر از ايالاتمتحده خواست تا به اصل «چين واحد» و سه بيانيه مشترك چين و امريكا پايبند باشد، به تعهدات رهبر امريكا عمل كند، از اقدامات خطرناك تسليح تايوان خودداري كند، به صلح و ثبات در تنگه تايوان خدشه وارد نكند و سيگنالهاي اشتباه به نيروهاي جداييطلب «استقلال تايوان» ارسال نكند.
سخنگوي وزارت امور خارجه چين همچنين تاكيد كرد كه پكن همچنان اقدامات قاطعانهاي براي دفاع از حاكميت ملي، امنيت و تماميت ارضي كشور انجام خواهد داد. براساس گزارش رويترز، دولت ترامپ پيشتر و در ۱۸ دسامبر بستهاي ۱۱.۱ ميليارد دلاري براي فروش تسليحات به منطقه تايوان را اعلام كرد؛ اين بزرگترين بسته تسليحاتي ايالاتمتحده براي اين جزيره تاكنون و دومين بسته تحت دولت فعلي دونالد ترامپ است. اين بسته شامل هشت نوع سلاح ازجمله سامانههاي موشكي HIMARS، هويزرها، موشكهاي ضدتانك جاولين، پهپادهاي بمبافكن خودگردان آلتئوس و قطعات تجهيزات ديگر ميشود كه براساس اطلاعات «مرجع دفاعي» منطقه تايوان گزارش شده است.
در همين رابطه لي هايدونگ، استاد دانشگاه امور خارجه چين، روز جمعه به گلوبال تايمز گفت كه جديدترين فروش تسليحات امريكا به تايوان، نيتهاي آشكار واشنگتن را نشان ميدهد: استفاده از اين جزيره براي مهار چين و ادامه بازيهاي ژئوپليتيكي.
لي همچنين خاطرنشان كرد كه اقدامات مقابلهاي چين قاطع، بهموقع و كاملا موجه است.
به گفته لي اين اقدامات هشداري جدي به شمار ميروند و مدعي است امريكا نميتواند به روابط دوطرفه آسيب بزند و بدون پرداخت هزينه از آن عبور كند. اقدامات مقابلهاي چين تضمين ميكند كه ايالاتمتحده پيامدهاي اقدامات خود را تحمل خواهد كرد.
اين كارشناس در ادامه گفتوگوي خود تاكيد كرد: «واكنش ما عزم راسخ چين را نشان ميدهد و گامي ضروري در مديريت مسوولانه روابط چين و امريكا است. با هدف قرار دادن افرادي و نهادهايي كه به روابط دوطرفه آسيب ميزنند، ما از امريكا ميخواهيم به منافع اصلي چين احترام بگذارد و مسير مثبت و سازندهاي در توسعه روابط دوجانبه دنبال كند. همزمان سونگ ژونگپينگ، كارشناس امور نظامي سرزمين اصلي چين، به گلوبال تايمز گفت كه با توجه به فهرست فروش تسليحات، كاملا روشن است كه سلاحهاي فروخته شده به تايوان شامل جديدترين سيستمها نميشوند و هدف واقعي فروش تسليحات امريكا به تايوان كسب سود از مقامات و مالياتدهندگان محلي اين جزيره است.
سونگ در ادامه افزود: «چنين قراردادهايي در واقع خريدهاي نظامي هزينهبر براي تايوان محسوب ميشوند كه نه تنها توان دفاعي آن را ارتقا نميدهند، بلكه بار مالي سنگينتري بر جزيره تحميل ميكنند.»
گفتني است ايالاتمتحده سالهاست به تايوان تسليحات ميفروشد. تاييد اين فروشها ازسوي دولت دونالد ترامپ، نگرانيهاي شماري از قانونگذاران امريكايي را كه نسبت به تعميق روابط رييسجمهور ترامپ با شي جينپينگ، رهبر چين، ابراز ترديد كرده بودند تا حدي برطرف كرد. قرار است اين دو رهبر در ماه آوريل با يكديگر ديدار كنند. ايالاتمتحده براساس «قانون روابط تايوان» مصوب سال ۱۹۷۹ متعهد به تامين تسليحات دفاعي براي تايوان است و همه دولتهاي امريكا از آن زمان تاكنون به اين تعهد پايبند بودهاند.
فراز و نشيبهاي روابط چين و امريكا در ادوار مختلف
در همين رابطه نشريه فارين پاليسي درخصوص پيشينه مراودات پكن و واشنگتن آورده است: چگونه ميتوان سالي را كه در روابط امريكا و چين سپري شد توصيف كرد؟ يك ترن هوايي؟ راه رفتن بر لبه تيغ؟ يك مسابقه بوكس؟ دريايي متلاطم؟ يا يك بازي پرريسك شطرنج، طنابكشي يا پوكر؟
به گزارش اين نشريه دونالد ترامپ، رييسجمهور ايالاتمتحده، در ماه ژانويه با وعده بازنگري اساسي در نظام تجاري امريكا به كاخ سفيد بازگشت و بيدرنگ هم دست به كار شد. ترامپ در اوايل فوريه تعرفهاي جديد به ميزان ۱۰درصد بر همه كالاهاي چيني اعمال كرد؛ اقدامي كه چرخهاي چندماهه از تشديد تنشها، اقدامات تلافيجويانه، عقبنشينيها، توقفها، تمديدها و مذاكرات را رقم زد. سپس در اواخر ماه اكتبر، دونالد ترامپ و شي جينپينگ، رييسجمهور چين، در بوسانِ كرهجنوبي ديداري رودررو و سرنوشتساز برگزار كردند؛ نخستين ديدار مستقيم دو طرف از سال ۲۰۱۹. در اين ديدار، دو كشور بر سر توقف يكساله تشديد تنشهاي تجاري به توافق رسيدند.
هر چند طرفين به يك توافق جامع دست نيافتند، اما بخشي از سختگيرانهترين اقدامات متقابل خود را كاهش دادند. با اين همه و با وجود آنكه روابط تجاري فعلا به ثباتي نسبي رسيده است، روايت پرتنش امسال نشان داد كه چين تا چه اندازه از اهرمهاي فشار قابلتوجهي عليه ايالاتمتحده برخوردار است؛ به ويژه در حوزههايي مانند كشاورزي و عناصر نادر خاكي. در مقابل، در عرصههايي كه امريكا دست بالاتر را دارد، ازجمله هوش مصنوعي، چين تلاش خود براي خودكفايي را دوچندان كرده و با شتاب بخشيدن به طراحي و توليد داخلي تراشههاي نيمههادي و سرمايهگذاري گسترده در صنعت هوش مصنوعي بومي، مسير استقلال فناورانه را دنبال ميكند. به روايت فارين پاليسي، در حوزههاي ديگر، دولت ترامپ نشان داد كه حاضر است برتري ايالاتمتحده را تضعيف كند يا حتي آشكارا از آن عقبنشيني كند.
در ماه مه، ماركو روبيو، وزير امور خارجه امريكا، وعده داد به طور تهاجمي رواديد دانشجويان چيني را لغو كند؛ دانشجوياني كه ميلياردها دلار به اقتصاد امريكا كمك ميكنند و ستون فقرات پژوهش و نوآوري فناورانه اين كشور به شمار ميروند. هر چند ترامپ بعدتر از اين موضع عقبنشيني كرد، اما آسيب جدي به روند ثبتنام و اعتماد بلندمدت وارد شده بود. از طرفي شاهد بوديم كه خروج سريع و پرسر و صداي دولت ترامپ از نقش رهبري جهاني، فرصتهاي متعددي را پيش روي چين قرار داده تا در صورت تمايل از آنها بهره ببرد. اگرچه چين احتمالا خلأ كمكهاي خارجي ناشي از تضعيف آژانس توسعه بينالمللي ايالاتمتحده را به طور كامل پر نخواهد كرد، اما هماكنون با شتابي چشمگير به ابرقدرت جهاني انرژيهاي سبز تبديل شده؛ واقعيتي كه در اجلاس اقليمي سازمان ملل متحد در ماه نوامبر در برزيل بهروشني به نمايش درآمد. ايالاتمتحده به طور قابلتوجهي در اين رويداد غايب بود. در همين حال، تنشهاي امريكا و چين در عرصه نظامي همچنان ادامه يافت.
نقاط بحراني تايوان و درياي چين جنوبي به اندازه گذشته ناپايدار باقي ماندند و رويكرد تهاجميتر چين همچنان حدود بازدارندگي امريكا و ائتلافهاي تحت فشار آن در منطقه هند-پاسيفيك را به چالش كشيد. در اين ميان يكي از بهيادماندنيترين لحظات سال در ماه سپتامبر رقم خورد؛ زماني كه شي جينپينگ در يك رژه نظامي در پكن، هم از تسليحات جديد چين رونمايي كرد و هم متحدان ژئوپليتيكي قديمي اين كشور را به نمايش گذاشت؛ رژهاي كه با حضور ولاديمير پوتين، رييسجمهور روسيه و كيم جونگاون، رهبر كرهشمالي برگزار شد. با اين همه زمان زيادي نخواهد گذشت تا شي جينپينگ ميزبان دونالد ترامپ در پايتخت چين باشد؛ چراكه ترامپ در تماس تلفني اخير خود با رييسجمهور چين با سفر به پكن در ماه آوريل موافقت كرده است. تا آن زمان اما روشن نيست كه آيا ايالاتمتحده و چين به تعهدات خود در بوسان پايبند خواهند ماند يا روابط دو كشور بار ديگر رو به وخامت خواهد گذاشت يا حتي اينكه آيا سرانجام شاهد فروش واقعي يا ممنوعيت كامل تيكتاك در ايالاتمتحده خواهيم بود يا نه. با اين حال همچنان مشخص نيست كه اين سال پرآشوب چگونه ميتواند رويكرد تصميمگيران را نسبت به روابط امريكا و چين در آينده شكل دهد.
در ادامه اين گزارش با طرح اين سوال كه آيا بايدن چين را درست مديريت كرد يا خير، اشاره شده كه ممكن است مرور ميراث جو بايدن، رييسجمهور سابق امريكا، كمي تجملي به نظر برسد، به ويژه باتوجه به تمام اقداماتي كه جانشين او براي تضعيف آن انجام داده است. ليلي پايك، نويسنده پيشين «فارين پاليسي»، با تكيه بر مصاحبه با بيش از ۲۰ مقام پيشين و كنوني امريكا و همچنين كارشناسان چين از طيفهاي سياسي مختلف، آنچه ممكن است كاملترين روايت از سياست چين بايدن باشد را ارايه ميدهد.
به نوشته پايك، در هفتههاي پاياني دوران رياستجمهوري بايدن، دولت او استراتژي «سرمايهگذاري، هماهنگي، رقابت» را موفقيتآميز اعلام كرد. ترامپ، با گرفتن «باتن»، برخي از اجزاي اين رويكرد را دوچندان كرد. اما امروز، هر دو سوي طيف سياسي امريكا درباره مسير آينده اين سياست به بحث و تبادلنظر ميپردازند. در جناح راست، بسياري از شاهينهاي چين ميگويند كه بايدن به سادگي و به اندازه كافي پيش نرفت. اين درحالي است كه همزمان، منتقدان در جناح چپ استدلال ميكنند كه در ماه مه و در رقابت واشنگتن اهميت فوري تغييرات اقليمي و ديگر منافع بلندمدت امريكا را از دست داده است.»
حال نيز در اين ماه مه پيش رو، دو ابرقدرت ممكن است به طور ناخواسته به سمت بحران قدم بردارند. اين بررسي عميق، مقدمهاي خوشآمد و صراحتا ضروري براي درك ابعاد جديد بحثها در تالارهاي قدرت واشنگتن است. در هر حال سوال ديگري
پيش روي تحليلگران وجود دارد و آن اين است كه چرا پكن فكر ميكند ميتواند ترامپ را شكست دهد؟
به گزارش فارين پاليسي مدتي بعد از روي كار آمدن ترامپ، تنشهاي تجاري شدت گرفت و تعرفههاي امريكا شروع به اثرگذاري كرد. در ۴ آوريل نيز چين با تعرفههاي تلافيجويانه شديد پاسخ داد و ترامپ در شبكه اجتماعي تروث سوشال چنين واكنش نشان داد: «چين اشتباه كرد، آنها وحشت كردند. چيزي كه آنها نميتوانند انجام دهند!»
به نظر ميرسيد ترامپ فكر ميكرد چين به دليل مشكلات اقتصادي مداوم و اهميت محصولات و بازارهاي امريكا، كوتاه خواهد آمد. در همين رابطه اسكات كندي، مشاور ارشد مركز مطالعات استراتژيك و بينالمللي، در مقالهاي نوشت: «سياستهاي غيرقابل پيشبيني ترامپ، تحولات نهادي داخلي و حملات او به علم، رسانه و چندجانبهگرايي بهطرز پارادوكسيكالي اراده چين و جايگاه نسبي آن در داخل و خارج از كشور را تقويت كرده است. حس من اين است كه دولت چين باور دارد چارهاي جز ايستادگي ندارد.» اين درحالي است كه در دولت اول ترامپ، مشاوران چين رييسجمهور امريكا موفق شدند رقابت با چين را به يك ماموريت مركزي امريكا تبديل كنند. اما در دولت دوم، تصميمگيريهاي آني از تغييرات سريع در سياست تجاري تا تعديلهاي گسترده نيروي انساني حاكم شده و ماموريت امريكا براي پيشي گرفتن از چين را پيچيده كرده است. اين بررسي عميق نشان ميدهد كه چگونه توجه پراكنده ترامپ به سياست خارجي توانايي او در دستيابي به منافع استراتژيك را مختل كرده است. اگرچه مقامات اصرار دارند نيت ترامپ روشن است، اما تعديلهاي گسترده نيروي انساني، توقف كمكهاي خارجي و انحلال برنامهها و پروژههاي تحقيقاتي كليدي ظرفيت نهادي لازم براي هماهنگي سياست چين در واشنگتن را تضعيف كرده است.
تاثير مخرب رقابتهاي بزرگ بر مردم امريكا
فارين پاليسي در بخش ديگر گزارش خود آورد؛ با گذر سالها، پيامدهاي رقابت امريكا و چين بيش از پيش در زندگي مردم عادي مشهود شد! ون جكسون و مايكل برنز نويسندگان فارين پاليسي در كتاب جديدشان استدلال ميكنند كه «توافق واشنگتن جديد» بايدن بسياري از اشتباهات نئوليبراليسم را تكرار كرده؛ به ويژه آنكه سرمايهگذاريها در بخش صنعتي امريكا را به عنوان ابزاري براي مقابله با تهديد امنيتي اغراق شده چين قاببندي كرده است. نتيجه اقتصادي است كه براي برتري نظامي بهينهسازي شده، نه رفاه مشترك: منافع عمدتا به نخبگان فناوري ميرسد، درحاليكه طبقه كارگر با دستمزدهاي راكد، هزينههاي سرسامآور و كاهش حركت اجتماعي روبهرو است. درنتيجه رقابت قدرتهاي بزرگ با چين به تمركز ثروت در دست عدهاي اندك كمك كرده است، به جاي اينكه اقتصاد سالمي ايجاد كند. در هر حال اين رقابت، رفاه اجتماعي را تضعيف كرده و دموكراسي اقتصادي را مختل ساخته است؛ روندهايي كه احتمالا با ادامه رقابت دولت ترامپ با چين تشديد خواهد شد. با اين همه اما همچنان يك سوال پيش روي نويسندگان به قوت خود باقي است و آن اين است كه ايالاتمتحده در حال گذر از مراحل سوگواري براي ظهور چين است؟ رابرتاي. منينگ، پژوهشگر برجسته مركز آيندهپژوهي استراتژيك در «استيمسون سنتر»، استدلال ميكند كه توافق اكتبر ميان ترامپ و شي، صرفا يك آتشبس تجاري كوتاهمدت نبوده، بلكه تغيير نگرش واشنگتن نسبت به پكن را نشان ميدهد. به ادعاي منينگ، با استفاده از پنج مرحله سوگواري به عنوان الگو، با رشد قدرت اقتصادي، نظامي و فناوري چين، مراحل انكار و خشم امريكا جاي خود را به مذاكره داده است؛ رويكردي كه در آن اختلافات بايد با نوعي عملگرايي مديريت شوند. منينگ همچنين ميگويد: «شايد بزرگترين دستاورد اين ديدار، تعهد متقابل به يك فرآيند مداوم گفتوگو براي مديريت اجراي توافق و، به طور كلي، روابط دوجانبه بود.»
اگرچه مرحله نهايي سوگواري يعني پذيرش هنوز در افق دور قرار دارد و افسردگي ممكن است در بحران بعدي انتظار امريكا را بكشد، اما فعلا به نظر ميرسد ايالاتمتحده و چين مدلي پايدارتر، هر چند همچنان ناپايدار، براي تعامل يافتهاند.