جمعه 13 شهريور
به وجود آمدن نخستين وزارت امور خارجه در ايران
سابقه فعاليت وزارت امور خارجه ايران به دو قرن مي‌رسد. از ابتداي قرن نوزدهم كه انتصاب سفراي ايران در كشورهاي خارجي يا پذيرش سفيران خارجي در ايران آغاز شد، كثرت امور مربوط به سياست خارجي و نمايندگان سياسي متعددي كه از سوي دولت‌هاي بيگانه وارد ايران مي‌شدند، سبب شد كه دولت ايران به فكر تاسيس وزارتخانه جديد «امور خارجه» بيفتد. از اين رو فتحعليشاه قاجار در 1809 ميلادي / 1224 ه. ق فرمان تاسيس دفتري را صادر كرد كه با عنوان «امور خارجي» كار مراوده با نمايندگان دولت‌هاي خارجي در ايران دريافت نامه‌ها، مرسولات سلاطين خارجي و قرائت آنها در حضور شاه و تهيه پاسخ آنها يا ترتيب اعزام نمايندگان ايراني به كشورهاي خارجي را بر عهده گرفت. متعاقب تشكيل اين دفتر «ميرزارضاقلي‌خان نوايي» موسوم به «منشي‌الممالك» به دستور فتحعليشاه سرپرست اين دفتر شد.
شنبه 14 شهريور
آغاز صدارت «اميركبير» صدراعظم با كفايت
ناصرالدين شاه قاجار
پس از مرگ محمدشاه قاجار، پسرش ناصرالدين ميرزا كه 16 سال داشت به شاهي رسيد. وي پس از آنكه در تبريز بر تخت نشست، ميزا تقي خان اميرنظام را با لشكري آراسته به تهران فرستاد و خود در 21 ذي‌القعده به تهران رسيد. ناصرالدين ميرزا، پيش از ورود به تهران، امير نظام را به لقب اتابك اعظم ملقب كرد و او را به صدر‌اعظمي خويش برگزيد. فرمان شاه چنين است: «ما تمام امور ايران را به دست شما سپرديم و شما را مسوول هر خوب و بدي كه اتفاق مي‌افتد مي‌دانيم. همين امروز شما را شخص اول ايران كرديم و به عدالت و حسن رفتار شما با مردم كمال اعتماد و وثوق داريم. به جز شما به هيچ كس ديگر چنين اعتقادي نداريم و به همين جهت اين دستخط را نوشتيم.» بعدها صدراعظم ناصرالدين شاه توسط سلطان قاجار ملقب به امير كبير شد. مدرسه دارالفنون در زمان صدارت اميركبير، در هفت شعبه تاسيس شد و نخستين مدرسه جديد ايران بود. شاهزادگان قاجار نخستين دانشجويان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمي جديد و دانش‌هاي مهندسي، پزشكي و فنون به جوانان آموزش داده مي‌شد و بسياري از معلم‌هاي آن از اروپا و به ويژه از كشورهايي چون اتريش، اسپانيا، ايتاليا و فرانسه به كار گرفته شده بودند.
يكشنبه 15 شهريور
مرگ «عليرضا عضدالملك» نايب‌السلطنه، سياستمدار و بزرگ خاندان قاجار
عليرضا عضدالملك، برادرزاده مهد عليا مادر ناصرالدين شاه قاجار، در حدود سال 1200 ش در تهران به دنيا آمد. وي پس از فراگيري تحصيلات مقدماتي وارد دربار محمدشاه قاجار گرديد و پس از چند سال در زمان ناصرالدين شاه كه پسر عمهاش بود، به وزارت عدليه منصوب شد. وي در وقايع تحريم تنباكو رابط بين شاه و عدهاي از علما بود و به تدريج جزو امناي دولت و رجال درجه اول محسوب مي‌شد تا اينكه ايلخاني (بزرگ خاندان) قاجار شد. او پس از خلع محمدعلي شاه، چون احمدميرزا سن قانوني نداشت، از طرف فاتحان تهران به عنوان نيابت سلطنت انتخاب شد و تا پايان عمر به مدت چهارده ماه در اين مقام بود. او با تندرويهاي مشروطهخواهان كه در روزهاي نخستين فتح تهران انجام مي‌گرفت موافقت نداشت و اعدام شيخ فضل‌الله نوري را به‌شدت مورد انتقاد قرار داد. از اين رو سپهدار اعظم، صدراعظم مشروطه را معزول و مستوفي الممالك را به آن سمت منصوب كرد. عليرضا عضدالملك سرانجام در نيمه شهريور 1289 ش برابر 17 رمضان 1328 ق در حدود نود سالگي درگذشت و در مقبره ناصرالدين شاه در حرم عبدالعظيم مدفون شد.
دوشنبه 16 شهريور
تسليم ايتاليا به متفقين در جريان جنگ جهاني دوم
در نوامبر 1942م، قواي مشترك انگليس و امريكا در مراكش، تونس و الجزاير واقع در شمال آفريقا پياده شدند. در ماه مه 1943، سربازان مزبور كه به نيروهاي انگليسي مستقر در مصر پيوسته بودند، قواي متحد آلماني و ايتاليايى را در شمال آفريقا، مجبور به تسليم كردند. دو ماه بعد، جبهه دومي كه مورد نظر بود گشوده شد و سپاه متحد امريكا و انگليس در دهم جولاي 1943، به جزيره سيسيل در جنوب ايتاليا حمله كرد و پس از تصرف اين جزيره، به خاك اصلي ايتاليا به عنوان متحد اصلي آلمان در اروپا هجوم آوردند. با شكستهاي پي‌درپي ايتاليا در اين جنگ، در روز 25 جولاي 1943م، رژيم فاشيستي موسوليني در ايتاليا سقوط كرد و دولت جديد ايتاليا، در روز هفتم سپتامبر، فرمان تسليم نيروهاي اين كشور در برابر متفقين و ترك مخاصمه را صادر كرد.
سه شنبه 17 شهريور
وقوع جمعه سياه و كشتار بيرحمانه مردم در ميدان شهداي تهران
در نخستين ساعات جمعه، 17 شهريور سال 1357، ارتشبد غلامعلي اويسي، فرماندار نظامي تهران، از راديوي تهران و حومه، حكومت نظامي را اعلام كرد. مردم كه از حكومت نظامي اطلاع نداشتند، پيش از ساعت شش صبح براي چهارمين روز متوالي، از خانه‌ها بيرون آمده و سيلآسا، روي به خيابانها آوردند. مركز تجمع آنان، ميدان ژاله (شهداي كنوني) بود. ماموران مسلح، پس از چند بار اخطار، از زمين و هوا، جمعيت را ناجوانمردانه هدف رگبار مسلسل قرار دادند. از آن روز، هفدهم شهريور 1357، به جمعه خونين تهران معروف شد.
چهارشنبه 18 شهريور
درگذشت «ميرزاعيسي قائم مقام فراهاني» وزير نامدار عهد فتحعليشاه قاجار
ميرزا عيسي قائم مقام فراهاني پدر ميرزا ابوالقاسم قائم مقام، مشهور به «ميرزا بزرگ» از وزراي ناميايران در عهد فتحعليشاه قاجار بود. وي اديب و دانشمندي فاضل به شمار ميرفت و شخصيتي كاردان و با تدبير بود و براي انجام امور اصلاحي كوشش فراوان انجام داد. اثبات النّبويّه الخاصه، احكام الجهاد و اسباب الرشاد و الجهاديه الصغري (كه ديباچهي اين هر دو كتاب اثر ميرزا ابوالقاسم قائم‌مقام، پسر وي ميباشد) از جمله آثار ميرزا عيسي قائم مقام فراهاني است. ميرزا عيسي قائم مقام فراهاني پدر ميرزا ابوالقاسم قائم مقام مشهور به ميرزا بزرگ، 189 سال پيش در 25 ذي‌القعده 1237 قمري به علت ابتلا به بيماري وبا از دنيا رفت و در بقعه شاه حمزه در تبريز به خاك سپرده شد.
پنجشنبه 19 شهريور
درگذشت آيت‌الله «سيدمحمود طالقاني» نخستين امام جمعه تهران
آيت‌الله سيدمحمود طالقاني در سال 1289 شمسي (1329ق) در طالقان ديده به جهان گشود. وي پس از فراگيري دروس مقدماتي در زادگاه خود، راهي قم شد. در سال 1318، براي نخستين بار، خشم خويش به رژيم را با صدور يك اطلاعيه در رابطه با كشف حجاب ابراز كرد و در پي آن دستگير و زنداني شد. پس از شهريور 1320، مبارزه را به‌طور رسمي آغاز كرد و پس از وقفهاي در اين ميان، به جرم پنهان كردن شهيد نواب صفوي راهي زندان شد. وي در سال‌هاي 1330 و 1331 بنا به پيشنهاد آيت‌الله بروجردي براي شركت در تشريك مساعي بين مسلمين، به كشورهاي مصر و اردن سفر كرد. ايشان، پس از پيروزي انقلاب، به رياست شوراي انقلاب برگزيده شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسي، به نمايندگي مردم تهران انتخاب شد. در اوايل مرداد 1358، از سوي امام خميني، به امامت جمعه مردم تهران منصوب شد و آخرين نماز جمعه ايشان در سالگرد كشتار خونين 17 شهريور، در بهشت زهرا برگزار شد. آيت‌الله طالقاني در تاريخ ۱۹ شهريور ۱۳۵۸ درگذشت.