حصاركشي در اطراف ارگ عليشاه تبريز
سحر فكردار – كريم جمالي/ يك روز آزاد مي‌شود و روز ديگر در حصار
ساخت و سازها پنهان. ارگ عليشاه تبريز هم مثل خيلي از بناهاي تاريخي دستخوش بي‌مهري شده و خشت‌هاي كهنش، فعلا صبورانه اين بازي ساخت و تخريب را طاقت مي‌آورند.
ارگ عليشاه بين سال‌هاي ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجري قمري و در دوره ايلخاني ساخته شده و با شماره 170 در تاريخ پانزدهم دي ماه سال 1310 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده كه امروز فقط بازمانده‌هايي از ايوان جنوبي آن به يادگار مانده است.
حالا بيش از 30 سال از حكايت زخم‌هاي كلامي و فيزيكي بر تن اين بناي تاريخي گذشته و هنوز ارگ بلند تبريز به آرامش نرسيده. روزهاي پاياني سال 86 بود كه روزنامه ايران نوشت: «سرانجام پس از نزديك به سه دهه، محوطه ارگ تبريز آزادسازي و ساماندهي مي‌شود.
بر اساس توافقنامه‌اي كه بين استانداري، بنياد مصلاي تبريز و شهرداري اين شهر منعقد شده است، محوطه ارگ تبريز تا پايان امسال بازگشايي و ساماندهي مي‌شود.» ولي از اين وعده سه‌جانبه هم خبري نشد تا اينكه در آستانه نوروز 93 شهردار تبريز به همراه عده‌اي از اعضاي شوراي اين شهر از عيدانه‌اي با عنوان آزادسازي ارگ خبر دادند. موضوعي كه خيلي سريع تيتر اول نشريات محلي شد و نوشتند: «ارگ عليشاه با دستور شهردار از حصار ديوارها و مغازه‌ها آزاد شد». دقيقا نوروز همان سال هم مردم تبريز براي اولين بار كنار اين بنا ايستاده و عكس‌هاي يادگاري ثبت كردند و ارگ عليشاه تنها بنايي روي نقشه نبود، بلكه اثري بود كه گردشگران و مسافران از نزديك قدمت آن را مي‌ديدند. ورق خيلي زود برگشت و تمام اين تغييرات تنها يك‌سال دوام پيدا كرد و با ديوارچيني‌هاي مجدد در اطراف ارگ، دوباره تمام آن تيترهاي پررنگ و وعده‌هاي داده شده تنها روي كاغذ باقي ماند. ديوارها در سكوت خبري در بين نگاه پرسشگر مردم بالا آمد و ارگ دوباره پنهان شد.
از مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي كه در اين مورد سوال مي‌كنم، مي‌گويد: «من هم موافق ديوار كشيدن در اطراف اين بنا نيستم و معتقدم نبايد حصاركشي كرد.»
او با بيان اينكه اين اقدامات در حال حاضر توسط بنياد مصلي و شهرداري در حال انجام است، ادامه مي‌دهد: « همچنان سعي داريم نظارت داشته باشيم تا بيش از اين در محوطه اين مكان تاريخي تخريب صورت نگيرد.»
حق‌پرست در پاسخ به اينكه سازمان او براي رفع اين مشكل چه اقدامي انجام داده، مي‌گويد: «طي جلساتي با بنياد مصلي اين موضوع مطرح شد كه در مورد اقدامات انجام شده در اين محوطه اين بنا، به جز ساخت و سازها ما ورود كرده‌ايم.»
صحبت‌هاي حق‌پرست چيزي در خود دارد كه يعني موضوعي كه كليت آن شامل ميراث فرهنگي مي‌شود، حالا از روال عادي خارج شده و حالا حتي خود اين سازمان هم در برابر اقدامات و تصميم‌گيري‌هاي اجرا‌شده در اين محوطه قدرتي براي مداخله ندارد!
اين در حالي است كه مديركل دفتر ثبت آثار تاريخي و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري بناي ارگ عليشاه تبريز را بنايي داراي حريم مي‌داند. فرهاد نظري تاكيد مي‌كند: «اگر اين ديواركشي‌ها در عرصه و حريم اين بنا اتفاق افتد بايد حتما با كسب اجازه از اداره كل ميراث فرهنگي باشد چرا كه وقتي چنين بنايي ثبت مي‌شود، هرگونه دخل و تصرف پس از آن بايد با مجوزهاي لازم از سوي اين سازمان صورت گيرد وگرنه كسي نمي‌تواند در اين قسمت آجر روي آجر بگذارد.»
نظري با اشاره به اينكه مسوولان اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي بايد در اين خصوص به ما گزارش دهند، تصريح مي‌كند: «بالاخره يا در اين خصوص تخلف صورت گرفته يا نه كه اگر اين طور باشد ضوابط قضايي برهم زده مي‌شود. در اين بين مسوولان ميراث فرهنگي تبريز هم اگر نمي‌توانند كاري براي حفظ بنا انجام دهند، بهتر است كنار بروند.»
بحث و جدل‌ها و مشكلات مربوط به ارگ تبريز سابقه‌اي ديرين دارد و براي همين هم به سراغ روايت‌هاي قديمي در مورد اتفاقات مشابه قبلي مي‌رويم. در اين مورد با مديركل سابق ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي تماس مي‌گيريم كه اكبر تقي‌زاده گذري به تاريخ و اتفاقات زمان مديريتي خود مي‌زند. او مي‌گويد: «متون تاريخي موجود در بنا ثابت مي‌كند كه قدمت آن به دوره ايلخاني مي‌رسد. در همين متون تاريخي به مسجدي تاريخي اشاره شده است كه هم اكنون در زير خاك همان محوطه مدفون شده است. در همان سال‌ها كه تصميم بر اين شد مصلاي تبريز در مجاورت بناي ارگ ساخته شود، ما درخواست داديم كه به طور علمي حفاري صورت گيرد تا آن مسجد تاريخي كه در زير زمين مدفون شده، بيرون بيايد و مرمت شود كه به اين گفته ما توجهي نشد. در نتيجه آن كاري غيرقانوني انجام دادند. يعني حفاري كردند و آثار تاريخي موجود در دل خاك و تاريخ را بردند.»
تقي‌زاده با بيان اينكه در آن برهه حتي دادگستري نيز با اين اقدام برخورد مناسبي نكرد، ادامه مي‌دهد: «با وجود اينكه گروهي كارشناس در سطح عالي از طرف اداره ميراث فرهنگي براي اين اقدام آماده همكاري بودند، ولي در نهايت آنها كاري را كه نبايد انجام دادند؛ يعني سازه تاريخي را تخريب كردند.»
مديركل سابق ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي با اشاره به ديوارچيني‌هاي فعلي صورت گرفته در اطراف اين بناي تاريخي مي‌گويد: «به طور كلي موافق ساخت هيچ ديواري در اطراف بناي تاريخي نيستم. مصلي تبريز مي‌شد كه در هر نقطه ديگري از شهر ساخته شود ولي متاسفانه دقيقا در مقابل يك سازه تاريخي بنا شد.»
اين كارشناس حوزه ميراث فرهنگي با بيان اينكه كاش اجازه دهند تا سازمان ميراث فرهنگي تحقيقات و كاوش‌هاي خود را در قسمت غربي اين سازه انجام دهد، تعريف مي‌كند: «در گذشته دو مرتبه اطراف اين بنا حفاري شده است. يك‌بار در هنگام توسعه تئاتر تبريز كه ديده بودند در اينجا اثر تاريخي قرار دارد و همانطور بنا را رها كرده بودند و بار ديگر پس از انقلاب اسلامي آن سازه تاريخي و ديني از بين برده شد. دوره دوم حفاري نيز در قسمت شمالي ايوان تاريخي صورت گرفت.»
تقي‌زاده علت اصلي اين تخريب و ساخت و سازها در اطراف بناي ارگ را «ناآگاهي» عنوان كرده و مي‌گويد: «اگر افكار عمومي در اين مورد مطلع شوند و رسانه‌ها براي پيگيري اين جريان شروع به‌كار كنند و از سويي ان‌جي‌او‌ها براي مطالبه‌گري وارد كار شوند، مسوولان متوجه مي‌شوند كه نبايد در مقابل مردم صف‌آرايي كنند چرا كه در تمام دنيا اين افكار عمومي است كه حرف اول را مي‌زند. من در آن دوره مديريتي خود هر قدر اين موضوع را پيگيري كردم ولي جوابي نگرفتم و دادگاه ادعاهاي مرا رد كرد ولي اكنون 20 سال سپري شده و در اين دوره افكار عمومي متوجه داشته‌هاي خود هست.»
حالا چيزي كه عجيب‌تر از تمام اينهاست، سكوت كامل مسوولان شهري و بي‌تفاوتي‌شان در برابر اتفاقات افتاده در مورد اين بناست. مسوولاني كه در نوروز 93 طي مصاحبه‌هاي مختلف از آزادسازي ارگ خبر مي‌دادند و آن را نتيجه پيگيري و تلاش‌هاي خود عنوان مي‌كردند، امروز موضع سكوت در پيش گرفته‌اند. كسي چه مي‌داند، شايد اصلا كسي اين ديوارهاي
بالا رفته را نديده باشد!
از ايران آهور، عضو كميسيون عمران و توسعه شهري شوراي شهر تبريز علت اين يك بام و دو هوا و چرايي ديوارچيني مجدد را كه مي‌پرسم اظهار بي‌اطلاعي كرده و مي‌گويد: من اين ديوار را نديده‌ام و دقيقا نمي‌دانم چه اتفاقي افتاده ولي موضوع را پيگيري مي‌كنم. اگر واقعا اين اتفاق افتاده باشد كه اصلا درست نيست چرا كه چنين اتفاقاتي بايد با برنامه‌ريزي و مطالعه انجام شود؛ من هميشه در شورا بحث پژوهش و مطالعه در مورد طرح‌ها را مطرح مي‌كنم.»
آهور ادامه مي‌دهد: «متاسفانه اقداماتي را شروع مي‌كنند و بعد كه مجددا در آن قسمت طرح ديگري را شروع مي‌كنند اين اقدامات در بين مردم بازتاب منفي ايجاد مي‌كند. مسوولان بايد ابتدا قبل از هر اقدامي تحقيق كنند و اگر متوجه شدند كه طرح قطعا به نتيجه مي‌رسد، آن را اعلام عمومي كنند.»
اين عضو شوراي شهر تبريز پس از پيگيري علت اين اقدام از شهردار منطقه هشت تبريز كه بناي ارگ در آن قرار دارد، مي‌گويد: «طبق گفته شهردار منطقه، شهرداري در اين ديواركشي مجدد نقشي ندارد. قبلا هم ساخت و سازهاي انجام شده در اين محوطه بدون مجوز از سوي شهرداري انجام شده و بايد از طرف ميراث فرهنگي اين موضوع را پيگير شد.»
او با تاكيد بر اينكه شهرداري نيز با اين اقدام موافق نيست، يادآوري مي‌كند: «خواسته اصلي شهرداري همان بود كه در نوروز 93 اتفاق افتاد؛ يعني آزادسازي ارگ از حصار. ولي به هر حال بنياد مصلي نيز شرايط خاص خود را دارد. با اين حال نظر شخصي من اين است كه مصلي مكاني عمومي و مردمي است و بايد به جاي ديوار كشيدن و جدا كردن، آن را در اختيار مردم گذاشت.»
رد اظهارات مديركل فعلي و سابق اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي، عضو شوراي شهر تبريز، شهرداري و... را كه پي مي‌گيريم همه به تصميم‌گيري بنياد مصلي در مورد اين اتفاقات اشاره دارند.
يكي از مسوولان بنياد مصلي امام خميني(ره) تبريز با بيان اينكه تمامي اخبار و اظهارنظرها درخصوص پروژه‌هاي عمراني محوطه مصلي رصد شده و در زمان مقتضي نسبت به آنها واكنش داده مي‌شود، مي‌گويد: «تمامي پروژه‌هاي بنياد مصلي با پشتوانه برنامه‌ريزي چندساله اجرا مي‌شوند و ديواركشي اطراف مصلي و ارگ نيز بر همين اساس انجام مي‌شود.»