ساعت صفر اجراي برجام

برنامه هسته‌اي ايران محدود شد
با ورود ايران و 1+5 به فاز پس از «روز اجرا» فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران براي بازه زماني 8 تا 10 سال آينده به نوعي محدود خواهد شد تا آنچه كه غربي‌ها زمان گريز هسته‌اي ايران مي‌نامند از چندماه به حداقل يك سال افزايش پيدا كند. در مقابل هم تمام تحريم‌هايي كه غرب به بهانه برنامه هسته‌اي بر بدنه اقتصاد ايران تحميل كرده بود از ميان برداشته خواهد شد. از روز اجرا، ماراتن 10 ساله ايران و جامعه جهاني اغاز خواهد شد. ماراتني كه پس از 13 سال مذاكره سرانجام در روزهاي نخستين ژانويه 2016 آغاز خواهد شد و با مسير پر فراز و نشيب و پرتهديدي هم روبه‌رو خواهد بود. ماراتني كه در ژانويه 2026 بايد به اتمام برسد و البته كه اسراييل و تندروهاي امريكايي نگران همان ژانويه 2026 هستند كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران پس از آن وارد فاز صنعتي و عاري از محدوديت خواهد شد. مخالفان برجام در تل آويو و واشنگتن اعتقاد دارند كه برجام به گونه‌اي به نفع ايران نگاشته شده است كه تهران در 10 سال عمر اين برنامه مي‌تواند فناوري‌هاي هسته‌اي خود را به روز كرده و در پايان 10 سال از سال سيزدهم به بعد به سرعت تكنولوژي هسته‌اي خود را به شكل صنعتي مورد استفاده قرار دهد. از امروز به بعد ايران تعداد سانتريفيوژهاي خود در نطنز را تا سال 2026 تا رقم 5060 مورد نگاه خواهد داشت و سطح غني‌سازي ايران هم 67/3 درصد خواهد بود. در فردو هم تعداد 1044 سانتريفيوژ به فعاليت خود ادامه خواهند داد. بر اساس برجام، قلب رآكتور اراك هم با حفظ ماهيت آب سنگين آن خارج خواهد شد و ايران و 1+5 در 3 تا 5 سال آينده سرگرم پروژه مدرن‌سازي رآكتور اراك خواهند بود. ذخيره اورانيوم ايران مازاد بر 300 كيلوگرم مورد توافق در برجام هم با همكاري سه كشور روسيه، نروژ و قزاقستان به خارج از خاك ايران منتقل شد تا عملا تمام تعهدهاي ايران بر اساس برجام به پايان رسيده باشد. در شرايطي كه طرف مقابل در بازارهاي رسانه‌اي خود اين‌گونه القا مي‌كند كه برنامه هسته‌اي ايران را به شكل بي‌سابقه‌اي محدود كرده است اما در 10 سال آينده، غني‌سازي اورانيوم در ايران برخلاف ميل بسياري از كشورهاي منطقه‌اي و رژيم صهيونيستي ادامه پيدا خواهد كرد و همزمان هم هيچ‌كدام از نيازهاي هسته‌اي كشور معلق نخواهد شد. علاوه بر اين فرصت همكاري‌هاي هسته‌اي گسترده ايران با تمام كشورها در سايه برجام حاصل شده است كه مي‌تواند به ساخت نيروگاه‌هاي هسته‌اي ويژه توليد برق مورد نياز كشور در 10 سال آينده منتهي شود. برنامه هسته‌اي ايران در سايه برجام نشاط خود را از دست نخواهد داد و نسل‌هاي پيشين و قديمي‌تر سانتريفيوژها در يك بازه زماني ده سال جاي خود را از نسل يك به نسل‌هاي هشت خواهند داد.
وداع با تحريم‌ها
با ورود ايران و 1+5 به فاز اجرا، تمامي تحريم‌هايي كه در فاصله زماني 2006 تا 2010 بر ايران تحميل شده بود، از ميان برداشته خواهند شد. قطعنامه 2231 مصوب 20 جولاي هم به معياري براي تعامل و تقابل شوراي امنيت با ايران بدل خواهد شد. بر اساس اين قطعنامه ايران تا هشت سال پس از روز اجرا نمي‌تواند موشك‌هاي با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي را طراحي كند. البته ادبيات قطعنامه در اين بخش به هيچ‌وجه الزام‌آور نيست و به نوعي دست ايران را باز گذاشته است. برخي از تحريم‌هاي تسليحاتي ايران هم تا سال پنجم پس از روز اجرا پابرجا خواهند بود كه البته در اين ميان ايران مي‌تواند با رايزني‌هاي بين‌المللي تسليحات متعارف مدنظر خود را خريداري كند. با اين همه محدوديت‌هاي شوراي امنيت براي انتقال تكنولوژي هسته‌اي به ايران در 10 سال آينده همچنان پابرجا خواهد بود. در ده سال آينده، كميسيون مشترك ميان ايران و 1+5 به اختلاف‌هاي احتمالي ميان دوطرف رسيدگي خواهد كرد. البته در شرايطي كه دوطرف نتوانند در كميسيون مشترك اختلاف‌هاي خود را فيصله بدهند، مساله مورد اختلاف قابل ارجاع به شوراي امنيت براي تصميم‌گيري و قضاوت نهايي خواهد بود. سرانجام پس از پنج سال كاسته شدن از سطح رابطه تجاري ميان ايران و اروپا، از امروز تهران و كشورهاي قاره سبز در مسير احياي رابطه سياسي و البته رونق بخشيدن بر بده و بستان‌هاي اقتصادي قرار خواهند گرفت. با انتشار گزارش راستي‌آزمايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، اتحاديه اروپا بر تحريم‌هاي هسته‌اي خود خط بطلان خواهد كشيد. البته بر اساس برجام، اتحاديه اروپايي هشت سال پس از روز توافق برجام يا زماني كه آژانس به نتيجه‌گيري گسترده‌تر رسيده باشد، كه تمام مواد هسته‌اي در ايران در فعاليت‌هاي صلح‌آميز است، هركدام كه زودتر حاصل شود تمامي مفاد «مقررات اتحاديه اروپايي» كه تحريم‌هاي مرتبط با اشاعه را اجرايي مي‌سازد، را لغو خواهد كرد. با اينهمه از روز اجرا تحريم‌هاي اعمال شده بر نقل و انتقال مالي، بانكداري، بيمه، سيستم سوييفت، سرمايه‌گذاري تجاري، گاز، نفت، محصولات پتروشيمي و. . . از ميان برداشته خواهند شد. در سايه برجام تحريم‌هاي ثانويه اعمال شده از سوي امريكا هم معلق خواهند شد. وضعيت تحريم‌هاي اعمال شده بر ايران در امريكا به دليل پيچيدگي‌هاي حقوقي و ساختار سياسي تصميم‌گير در اين كشور با اتحاديه اروپا و شوراي امنيت متفاوت است و به همين دليل از كلمه معلق شدن براي از ميان برداشته شدن اين تحريم‌ها استفاده مي‌شود. به زبان ساده‌تر مي‌توان گفت كه از روز اجراي برجام به بعد هيچ كمپاني يا فرد غيرامريكايي كه وارد گردونه تجاري با تهران شود، مورد بازخواست و جريمه در دادگاه‌هاي امريكايي و وزارت خزانه‌داري اين كشور قرار نخواهد گرفت. البته اين وضعيت براي شهروندان و اتباع امريكايي متفاوت خواهد بود و آنها همچنان به دليل برقرار ماندن تحريم‌هاي اوليه نمي‌توانند وارد گردونه تجارت با ايران شوند. البته پاره‌اي از تحريم‌هاي اوليه امريكا در خصوص فروش تجهيزات هواپيما، واردات خاويار، فرش، پسته و چند قلم مواد غذايي ديگر هم در سايه برجام برداشته شده‌اند. آنچه مي‌توان به شكل ساده گفت اين است كه از فرداي روز اجرا ديگر رابطه تجاري ايران با 28 كشور اروپايي، امريكا و سازمان ملل مانند امروز و محدود شده به تحريم نخواهد بود. ايران و 1+5 در حالي به روز اجرا رسيده‌اند كه دوطرف از ماه جولاي تا به امروز مسير پيش رو را بسيار آرام‌تر و كم‌هزينه‌تر از آنچه پيش‌بيني مي‌شد، طي كرده‌اند. المانيتور در اين خصوص مي‌نويسد: «در شرايطي كه برخي از تحليلگران پيش‌بيني مي‌كردند چالش‌هاي بي‌شمار و فرازوفرودهاي فراوان رسيدن برجام به روز اجرا را تحت‌تاثير قرار دهد، اما اين پروسه بسيار آرام‌تر از آنچه پيش‌بيني مي‌شد، پيش رفت. تمام طرف‌ها با وجود تمام موانعي كه يك به يك از راه رسيدند، رويه‌اي منطقه‌اي را توشه راه خود قرار دادند. آن دسته از كساني كه موافق اين توافق بودند امروز متفق‌القول عقيده دارند كه اين توافق به خوبي به دست آمد و به خوبي وارد فاز اجرا شد.» براي طي مسير برجام در 10 سال آينده هم بايد به برخوردهايي تا اين اندازه منطقي و پايبندي تمام طرفين به تعهدهاي داده شده اميدوار بود.
دورنماي برجام
با ورود به فاز اجرا، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نقش اول را در 10 سال آينده ايفا خواهد كرد. از اين پس آژانس در بازه‌هاي زماني متفاوت بايد در خصوص وفاي به عهد ايران در سايه برجام و همچنين جزييات برنامه هسته‌اي محدود شده اما تداوم يافته تهران گزارش‌هايي را به 1+5 بدهد. نخستين گزارش پس از روز اجرا احتمالا در بهار 95 منتشر خواهدشد. پيش‌بيني مي‌شود كه در آن گزارش، آژانس توضيحات مبسوط فراواني در خصوص جزييات برنامه اتمي ايران ارايه كند. از سوي ديگر پروژه مدرن‌سازي اراك هم از اواسط سال 2016 ميلادي آغاز خواهد شد. پيش‌بيني تحليلگران بين‌المللي اين است كه برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران مي‌تواند راه را براي سرمايه‌گذاري‌هاي تجاري خارجي بيشتر در ايران از اواسط تا اواخر سال 2016 هموار كند. پس از روز اجرا، ايران به شكل داوطلبانه پروتكل الحاقي را اجرايي خواهد كرد اما در سال هشتم در يك اقدام گام به گام در صورتي كه 1+5 به تعهد خود در سايه برجام عمل كند، پروسه تصويب پروتكل الحاقي در مجلس شوراي اسلامي هم عملي خواهد شد. در شرايطي كه ايران و 1+5 تمام جزييات اجراي برجام و همچنين اما و اگرها، فرصت‌ها و تهديدهاي اقتصادي در حوزه برداشته شدن تحريم‌ها را در قالب يك دستورالعمل رفع تحريم‌ها در 200 صفحه تدوين كرده‌اند به نظر مي‌رسد كه در 10 سال آينده، عملكرد و تصميم‌گيري‌هاي دولتمردان امريكايي در خصوص پايبند بودن به برجام يا تحت تاثير قرار دادن آن است كه اصلي‌ترين تهديد براي اين توافق هسته‌اي تاريخي به حساب خواهد آمد.