مجيد تفرشي در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح كرد
صدور رواديد
كليد گشايش روابط تهران و لندن
گروه ديپلماسي|بالاخره پس از گذشت شش ماه از بازگشايي سفارتخانه‌هاي ايران و انگليس در پايتخت‌هاي همديگر، سفارتخانه انگليس در تهران، از روز گذشته روند صدور رواديد را در بخش كنسولي خود براي مراجعه‌كنندگان آغاز كرد. اين خبر را ابتدا حسين جابري انصاري، سخنگوي وزارت امور خارجه در پيامي كوتاه به خبرنگار ايراني داد و گفت كه بر اساس اعلام دولت انگلستان و در اجراي توافقات قبلي به عمل آمده ميان دو كشور، بخش كنسولي سفارت انگلستان در ايران فعاليت خود را از سر مي‌گيرد. متعاقب اين خبر، فيليپ هاموند، وزير امور خارجه انگليس شامگاه سه‌شنبه در پيامي كه روي صفحه توييتر خود منتشر كرد، گفت: بخش ويزا و مهاجرت انگليس از امروز كار ارايه خدمات ويزا را در ايران مجددا از سر گرفت. وي در ادامه پيام خود افزود: از سرگيري خدمات ويزا، بر اساس قولي صورت گرفت كه شش ماه پيش بعد از گشايش سفارت انگليس در تهران داده شده بود.
البته اين خبر پس از ديداري كه محمد جواد ظريف و فيليپ هاموند، وزراي امور خارجه ايران و انگليس در نيمه بهمن ماه در لندن با يكديگر داشتند، منتشر شده بود. آن زمان، ظريف پس از يك ساعت و نيم مذاكره با هاموند، در جمع خبرنگاران گفت: در اين ديدار علاوه بر مسائل منطقه‌اي در مورد نحوه اجراي برجام و همچنين موضوع همكاري‌هاي بانكي و اقتصادي و سرمايه‌گذاري صحبت كرديم. در اين ديدار توافق كرديم كه تا چند هفته ديگر دو كشور صدور ويزا براي شهروندان عادي و گذرنامه‌هاي عادي را شروع كنند. به نظر ما اين اقدام، يك حركت مثبت در جهت تبادل بيشتر بين مردم دو كشور است و اميدواريم كه به درك بهتر از يكديگر كمك كند. فيليپ هاموند هم پس از اظهارات ظريف، با تاكيد بر ضرورت عادي‌سازي روابط ميان دو كشور تصريح كرد: با همكاري هم مي‌توانيم براي چالش‌هاي منطقه‌اي راه‌حل پيدا كنيم. ما با همكاري دوجانبه و بر مبناي حسن نيت تلاش مي‌كنيم تا از عادي‌سازي روابط ميان دو كشور اطمينان حاصل كنيم. البته ما چالش‌هاي زيادي را ناشي از سال‌ها روابط محدود داشته‌ايم اما براي فايق آمدن بر آنها تلاش مي‌كنيم. با اين كار ما مي‌توانيم با هم همكاري كنيم و همديگر را بهتر بشناسيم و براي برخي چالش‌هاي منطقه‌اي راه‌حل پيدا كنيم.
با اين حال و با وجود آنكه انگليسي‌ها از ديروز روند صدور رواديد را پس از چهار سال آغاز كرده‌اند، بخش كنسولي سفارت ايران در انگليس از اول اسفند 1392 خدمات گسترده‌اي به مراجعان ارايه كرده است. انگليسي‌ها از همان مقطع تعيين كاردارهاي غيرمقيم در سال 92، فقدان تجهيزات را بهانه‌اي براي عدم صدور رواديد اعلام كرده بودند و فقط در اين مدت، سفارت‌شان به شكل محدودي رواديدهاي اداري و سياسي را صادر مي‌كرد. اكنون به نظر مي‌رسد با صدور رواديدهاي عادي براي مراجعه‌كنندگان ايراني، نخستين گام براي گسترش روابط تهران و لندن و همچنين همكاري‌هاي مختلف در زمينه‌هاي متفاوت فراهم شده و همان‌طور كه وزير امور خارجه كشورمان پيش از اين گفته بود يك حركت مثبت در جهت تبادل بيشتر بين مردم دو كشور برداشته است و مي‌تواند به درك بهتر از يكديگر كمك كند.
شكل جديد صدور رواديد انگليس در ايران
از صبح ديروز كه انگليسي‌ها صدور رواديد را براي مراجعه‌كنندگان خود آغاز كرده‌اند، روند جديدي بر اين مساله در نظر گرفته شده است. به گزارش ايسنا، شهروندان ايراني كه از اوايل صبح روز چهارشنبه براي گرفتن ويزا به سفارت انگليس در تهران واقع در خيابان فردوسي مراجعه مي‌كردند با درهاي بسته سفارتخانه اين كشور مواجه مي‌شدند اما در كنار در سفارت و در پايين تابلويي كه چند ماه پيش هم‌زمان با سفر فيليپ هاموند وزير خارجه انگليس به تهران نصب و روي آن نوشته شده بود كه با وجود باز بودن سفارت از صدور ويزا معذور هستند برگه‌اي الصاق شده بود.
روي اين برگه به نقل از «مركز درخواستي ويزاي انگلستان در ايران» آمده است متقاضياني كه قرار ملاقات براي ارسال درخواست ويزاي خود در ايران را دارند بايد قبل از بازديد «مركز درخواستي ويزا» براي ارايه دادن درخواست و ثبت‌نام بيومتريك در وب‌سايت VFS Global ثبت‌نام كنند. نمونه اين برگه توسط پليس ديپلماتيك مستقر در مقابل در سفارت، دراختيار مراجعه‌كنندگان قرار مي‌گرفت. همچنين وب‌سايتي هم براي پاسخگويي به سوال متقاضيان ويزاي انگليس معرفي شده است.
درباره روند صدور رواديد از سوي سفارت انگليس در تهران و تاثير اين اقدام در گسترش روابط تهران و لندن، گفت‌وگويي با مجيد تفرشي تحليلگر مسائل بريتانيا داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
ايران و انگليس در شش ماه گذشته روابط‌شان را گسترش داده‌اند و ما شاهد بازگشايي سفارتخانه‌هاي دو كشور بوديم. از روز گذشته هم بخش كنسولي سفارت انگليس كار خود در صدور رواديد را آغاز كرده است. مهم‌ترين عاملي كه موجب شد تا تهران و لندن به سمت بهبود و گسترش روابط با يكديگر حركت كنند، چيست؟
در روابط ايران و بريتانيا در طول دو سال و نيم گذشته، تحولات بسيار مثبتي ايجاد شده است و ما شاهد آن هستيم كه تهران و لندن پس از مدت‌هاي طولاني در روابط پرتنش و پرچالش با يكديگر به دلايل دوجانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي به اين نتيجه رسيده‌اند كه نمي‌توان يكديگر را ناديده بگيرند و نمي‌شود اهميت راهبردي يكديگر را فروكاست. به عبارت ديگر، به دليل بلوغ فكري ميان مسوولان كنوني ايران و بريتانيا، دو كشور به اين نتيجه رسيدند كه به يكديگر نيازمند هستند. بايد دانست كه در هر دو كشور عناصر و گروه‌هايي هستند كه علاقه‌مند به بهبود و گسترش روابط با يكديگرند و البته عناصر و گروه‌هايي هم هستند كه به دلايل مختلف مانند مسائل سياسي و اقتصادي گسترش روابط تهران و لندن را دوست ندارند. شما بارقه‌هايي از عدم علاقه و تلاش براي عدم گسترش روابط ميان تهران و لندن در طول دو‌سال و نيم گذشته را در هر دو كشور ديده‌ايد اما با وجود تلاش‌هاي اين عناصر و گروه‌ها، روابط ايران و بريتانيا رو به جلو بوده است. شما مي‌بينيد كه در طول دو سال گذشته، دو كشور كاردارهايي غيرمقيم را انتخاب كردند و سپس با بازگشايي سفارتخانه‌ها، آن كاردارهاي غيرمقيم به كاردارهاي مقيم تبديل شدند. همچنين در طول اين مدت شاهد ديدار مسوولان عالي دو كشور با يكديگر بوده‌ايم كه در اين راستا، فيليپ هاموند، وزير امور خارجه بريتانيا به تهران سفر كرد و چندي پيش هم آقاي ظريف در پاسخ به دعوت و سفر هاموند به تهران، به لندن سفري داشت و با مقامات عالي اين كشور ديدار كرد. همچنين بريتانيايي‌ها در طول 22 ماه دور جديد مذاكرات هسته‌اي، برخلاف دوره‌هاي قبلي، نقشي مثبت و فعال داشتند. در يكي دو ماه گذشته و با اجرايي شدن برجام هم شاهد تلاش شركت‌هاي بريتانيايي براي حضور در ايران و برقراري ارتباطات فرهنگي، علمي، اقتصادي و... هستيم. در بعد منطقه‌اي هم، غرب و به ويژه اتحاديه اروپايي و بريتانيا احساس مي‌كنند درباره بحران سوريه در كوتاه‌مدت و صلح خاورميانه در بلندمدت و همچنين مبارزه با تروريسم تا حد زيادي روابط با ايران مي‌تواند موجب كنترل وضعيت و بحران كنوني شود و خطرات موجود را كاهش دهد.
به سفر چندي پيش محمدجواد ظريف به لندن اشاره كرديد. بسياري مي‌گفتند كه آن سفر مي‌تواند موجب مبادله سفراي دو كشور شود ولي اين امر صورت نگرفت. چه موانعي وجود دارد كه موجب شده تا روابط ايران و انگليس ارتقا نيابد؟
در لندن لابي‌هاي قدرتمند اسراييلي، عرب و ضدانقلاب وجود دارند كه مخالف هر گونه رابطه و گسترش و بهبود روابط ميان ايران و بريتانيا هستند. از اين طرف، مصوبه مجلس شوراي اسلامي وجود دارد كه سطح روابط ايران و بريتانيا را در حد كارداري كاهش داده و هرگونه ارتقاي روابط را منوط به موافقت مجلس كرده است. هر دو اين موانع، قابل رفع شدن هستند ولي رفع موانع نيازمند وقت بيشتري است و نمي‌توان انتظار داشت كه در كوتاه‌مدت مساله حل شود. با اين حال، هم لندن و هم تهران مصمم به گسترش روابط با يكديگر هستند و بارقه‌هايي از انعطاف‌پذيري نيز در هر دو طرف ديده مي‌شود. ايران از دو سال پيش كه دو كشور كاردارهاي غيرمقيم و ترددي‌شان را معرفي كرده بودند، اعلام كرده بود كه آماده صدور رواديد براي اتباع بريتانيايي است. دولت بريتانيا هم ابتدا اعلام كرد كه مشكلاتي از سوي ايران وجود دارد و تهران بايد اجازه آمدن يكسري دستگاه‌ها را بدهد ولي اكنون معلوم شده است كه وزارت امور خارجه و وزارت كشور بريتانيا در اين باره با يكديگر اختلاف‌نظر داشته‌اند. در مساله صدور رواديد، وزارت كشور بريتانيا گفته است كه صدور رواديد در خاورميانه را به بخش خصوصي مستقر ابوظبي واگذار كرده و هر كس رواديد مي‌خواهد بايد به ابوظبي برود. اين مساله مورد مخالفت ايران بود زيرا خروج بخشي از مدارك، اقدامي غيرقانوني محسوب مي‌شد ولي به دليل اهميت موضوع و جايگاه ايران، دولت بريتانيا، ايران را در اين باره مستثني كرد و قرار است سفارت بريتانيا در تهران خود اين كار را انجام دهد.
فكر مي‌كنيد اين اقدام دولت انگليس و روند صدور رواديد در تهران تا چه اندازه مي‌تواند بر گسترش روابط دو كشور موثر باشد؟
صدور رواديد موضوع بسيار مهم و عامل تاثيرگذار در گسترش روابط دوجانبه است. به عبارتي، مي‌توان صدور ويزا در تهران و لندن را راهبردي و يكي از كليدهاي اساسي در گسترش روابط ايران و بريتانيا دانست. هم‌اكنون حداقل 300 هزار ايراني در بريتانيا مقيم هستند و ممكن است اين تعداد، بيشتر از اينها باشد. بريتانيايي‌هاي بسيار بودند كه براي سفر به تهران مجبور بودند تا به كشورهاي ديگر اروپايي بروند. از طرف ديگر، شايد بيش از يك ميليون دلار از سوي ايرانيان براي گرفتن رواديد بريتانيا صرف شد كه اين هزينه‌ها صرف سفر به كشورهاي ديگر مي‌شد و به اين صورت ارزهاي بسياري از كشور خارج شد.
ايران پساتحريم و انعقاد قراردادهاي مختلف با كشورهاي اروپايي مانند فرانسه و ايتاليا به چه ميزان موجب شده تا انگليسي‌ها بخواهند روابط‌شان را با ايران گسترش دهند؟
در دوران مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5، ترديدهايي در ميان جناح‌هاي مختلف اين كشور درباره ايران وجود داشت ولي اين ترديدها اكنون وجود ندارد. من نياز گسترش روابط را امري دوجانبه مي‌دانم و اين‌گونه نيست كه يك طرف به گسترش روابط نياز داشته باشد. كليد بهبود و گسترش روابط اقتصادي ايران و غرب وابسته به شركت‌ها و موسسات بيمه و بانكي‌اي است كه يا بريتانيايي هستند يا در لندن مستقرند. همچنين همان‌طور كه اشاره كرديد، ايران در دوران پساتحريم قرار گرفته و رقابت‌هاي بسياري براي حضور و همكاري با ايران از سوي كشورهاي غربي در حال انجام است. وقتي رقباي بريتانيا مانند فرانسه، آلمان و ايتاليا روابط‌شان را با ايران گسترش دهند، لندن هم تحت فشار قرار مي‌گيرد. از طرف ديگر، رهبري حزب كارگر بريتانيا را كه اپوزيسيون دولت محافظه‌كار است، جرمي كوربين برعهده دارد. او پيش از اين در مراسم تحليف و تبريك رياست‌جمهوري آقاي روحاني به تهران آمده بود و ديد مثبتي به ايران دارد. حزب كارگر چه در اپوزيسيون اين كشور باشد يا در راس قدرت قرار بگيرد، اهرم فشاري براي دولت اين كشور در جهت افزايش روابط با ايران است. همچنين دولت محافظه‌كار بريتانيا هم علاقه‌مند به روابط با ايران است.
چندي پيش كنگره امريكا قانون محدوديت صدور رواديد را به تصويب رساند. ضرر اين قانون بيش از اينكه متوجه امريكايي‌ها باشد، متوجه اروپايي‌هاست. چرا انگليس كه درصدد گسترش روابط با ايران است، نسبت به وضع اين قانون مخالفتي از خود نشان نداد؟
قانون محدوديت صدور رواديد براي شهروندان 38 كشور دوست امريكا، يك قانون كاملا ظالمانه است ولي به نظر مي‌رسد با توجه به فشارها و لابي‌هايي كه در حال انجام است، عمر طولاني نداشته باشد. البته اين قانون صدمات جدي در روابط با ايران و گسترش همكاري‌ها با تهران ايجاد مي‌كند ولي آخر دنيا هم محسوب نمي‌شود. اگر بريتانيا در اين باره اقدام مستقيمي انجام نداده است به دليل آن است كه اتحاديه اروپايي در حال تصميم‌گيري در اين خصوص است و از آنجايي كه بخش عمده‌اي از محدوديت‌هاي ايجاد شده متوجه كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي است، روند جديدي در پاسخ متقابل به امريكا داده خواهد شد. با اين حال، آن پاسخ متوجه ايران نيست و مشكلي را از ايران حل نمي‌كند ولي ما بايد از طريق ايجاد فشار به اتحاديه اروپايي، لابي‌هاي چند جانبه و... درصدد آن باشيم تا اين قانون براي هميشه لغو شود.
نگاه بريتانيا به ايران پسابرجام در منطقه چيست؟
از يك طرف، نگاه غرب و به ويژه اتحاديه اروپايي و بريتانيا نسبت به ايران پس از روي كار آمدن دولت آقاي روحاني تغييري بنيادين يافته و برجام و اجرايي شدن هم اين مساله را تسريع بخشيده است. اين تغيير ديدگاه، فقط در روابط دوجانبه با ايران نيست بلكه نگاه آنها درباره عملكرد و نقش ايران در عرصه منطقه‌اي برگشته و در گزارش‌هاي انديشكده‌هاي مهم شاهد اين مساله هستيد. با اين حال، برخي از دغدغه‌هاي غربي‌ها و لابي‌ها مختلف در مورد مسائلي چون حقوق بشر، صلح خاورميانه، تروريسم و... درباره ايران پا برجاست و همين موجب مي‌شود تا از اين بهانه‌ها براي فشار به لندن استفاده شود تا روابط گسترش نيابد.
چندي پيش فيليپ هاموند در اردن ادعا كرده بود كه روسيه و ايران در سوريه نقش مثبتي ايفا نكرده‌اند. آيا با اين ديدگاه، امكان همكاري براي حل بحران سوريه و ديگر پرونده‌هاي منطقه‌اي وجود دارد؟
آرزوي قلبي امريكا و بريتانيا، سقوط بشار اسد است. يكي از عناصر جلوگيري از سقوط بشار اسد، ايران بوده است و اين مساله مورد خوشايند لندن و واشنگتن نيست. اگر لندن و واشنگتن امروز هم حاضر به مذاكره با ايران شده‌اند، نشان از علاقه آنها به تداوم حضور بشار اسد در راس قدرت و تمايل به ايران نيست بلكه به دليل شكست سياست‌هاي‌شان در سوريه است. پس ناچار به همزيستي با ايران هستند و از طرفي راغب به تداوم سياست‌هاي ايران نيستند. اين مساله يك حالت پارادوكسيكال را براي بريتانيا و امريكا ايجاد كرده است. از يك‌سو براي حل بحران و جلوگيري از گسترش تروريسم و مبارزه با آن مجبور به همكاري با ايران هستند و از سويي، تمايلي به تداوم سياست‌هاي ايران ندارند.
فكر مي‌كنيد گسترش روابط ايران با انگليس، چه تاثيري بر روابط ايران با كشورهايي مانند استراليا و كانادا داشته باشد؟
بي‌ترديد گسترش روابط ايران و بريتانيا بر روابط ايران با كشورهاي همسو و مشترك‌المنافع بريتانيا هم تاثيرگذار خواهد بود. من حتي يك گام به جلوتر برمي‌دارم و معتقدم گسترش روابط تهران‌و‌لندن بر روابط ايران با شركاي درجه اول بريتانيا مانند امريكا و همچنين عربستان و اماراتي كه اين روزها شمشير را براي ايران از رو بسته‌اند، تاثير مي‌گذارد. ما چه خوش‌مان بيايد يا نيايد، بريتانيا در مناسبات با امريكا، اسراييل و كشورهاي مسلمان از تاثيرگذاري قدرتمندي برخوردار است و به همين خاطر، ضروري است تا روابط دو كشور گسترش يابد.