سيد داوود صالحي، سفير سابق ايران در كوبا در گفت‌وگو با «اعتماد»:
از رويكرد صرفا سياسي در امريكاي لاتين پرهيز كنيم
سارا معصومي
محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان صبح روز يكشنبه (ديروز) تهران را به مقصد هاوانا ترك كرد. كوبا نخستين مقصد از سفر هشت روزه رييس دستگاه ديپلماسي ايران به امريكاي لاتين است. نخستين سفر ظريف به اين منطقه در سه سال گذشته در حالي انجام مي‌شود كه ايران در روزهاي پسابرجام و به تبع آن پساتحريم به دنبال ايجاد توازن و تنوع در يارگيري‌هاي سياسي و اقتصادي خود است. سيد داوود صالحي كه سابقه حضور در سفارتخانه‌هاي اسپانيا، كوبا و موزامبيك را در پرونده كاري پربار خود دارد در گفت‌وگويي با روزنامه اعتماد از اما و اگرهاي رابطه ايران با امريكاي لاتين در قريب به چهار دهه گذشته از عمر جمهوري اسلامي ايران مي‌گويد. از چالش‌هايي مي‌گويد كه در مسير اين رابطه وجود داشت اما با هنر ديپلماسي ايراني رفع و رجوع شد. از كوبا و فراز و فرودهاي رابطه آن با تهران مي‌گويد و از نگاه سياسي و شعارگونه‌اي كه بايد در رابطه با اين كشورها از آن پرهيز شود.
برزيل، قلب تنفسي جهان
وي با اشاره به تفاوت‌هاي هويتي كه منطقه امريكاي لاتين با ديگر مناطق دارد و همين فاكتورها رابطه با اين كشورها با توجه به بعد مسافت را متفاوت كرده است، گفت: نخستين نكته‌اي كه بايد در خصوص امريكاي لاتين گفته شود اين است كه اين منطقه با آفريقا كاملا متفاوت است. هم حيات خلوت امريكا محسوب مي‌شود و هم قدرت جهاني است. در دل اين منطقه كشورهايي مانند مكزيك و برزيل قدرت‌هاي اقتصادي هستند و كشورهايي همچون كوبا، ونزوئلا و اكوادور هم از نظر سياسي و هم از نظر اقتصادي و نفتي حايز اهميت بوده‌اند. ونزوئلا در سال‌هاي اخير با توجه به رابطه گرمي كه با ايران داشت متفاوت‌تر است و البته كشوري است كه تاثيراتي هم در منطقه داشته است. حدود 15درصد از كل مساحت زمين شامل كشورهاي امريكاي لاتين است و 600 ميليون نفر در اين مناطق مستقر هستند. از آنجا كه اين منطقه بهشت منابع طبيعي فراوان نيز است، محل نگاه و توجه قدرت‌هاي جهاني هم قرار گرفته است. برزيل به دليل منابع جنگلي در آن به خصوص آمازون، عنوان اكسيژن و قلب جهان را به خود اختصاص داده است. نكته قابل توجه ديگر در امريكاي لاتين تنوع نژادي موجود در اين قاره است كه عرب تبارهاي بسياري را در خود جاي داده است. در اين منطقه ما شاهد يك سري سهولت‌هاي قوانين سرمايه‌گذاري و فعاليت‌هاي اقتصادي هستيم اما همزمان اين كشور ميزبان سخت‌ترين مقررات موجود در دنيا راجع به نقل و انتقال مالي است.
كاسترو مي‌گفت ما كمونيست نبوديم، انقلابي بوديم
سفير پيشين ايران در كوبا با اشاره به اينكه دموكراسي در شكل‌گيري و قدرت يابي احزاب سياسي جديد در اين منطقه نقش مهم خود را ايفا مي‌كند، افزود: در اين منطقه در دوره‌اي شاهد تقويت جريان‌ها و دولت‌هاي چپ گرا بوده‌ايم كه شايد اصلي‌ترين نماينده اين تفكر حكومت سوسياليستي در كوبا باشد كه البته در خصوص ماهيت حكومت در اين كشور هم يك بار فيدل كاسترو، رهبر انقلاب كوبا تاكيد كرده بود كه ما كمونيست نبوديم و يك دانشگاهي حقوقدان انقلابي بوديم اما به خاطر فشارهايي كه امريكا به ما وارد آورد مجبور شديم كه به سمت كمونيسم برويم. يكي از مهم‌ترين پديده‌هاي سياسي كه در امريكاي لاتين در اين چند دهه گذشته اتفاق افتاده است، خدشه وارد شدن به دكترين مونروئه بوده است. دكتريني دال بر حيات خلوت بودن امريكاي لاتين براي امريكاي شمالي كه مونروئه آن را مطرح كرده بود. اين حيات خلوت و اين دكترين جديد، موجب شد كه زمينه براي دولت‌هاي جديد با يك تفكرات سياسي متفاوت شكل بگيرد. گسترش موج بيداري مردم در منطقه، به ثمر نشستن تجارت جنبش‌هاي بومي در ونزوئلا، اكوادور، نيكاراگوئه، بوليوي، شكل‌گيري نسل جديدي در منطقه و بروز تغييرات احتمالي در روابط اين كشورها با ايالات متحده و موضع‌گيري مثبت كوبا، بوليوي، ونزوئلا و برزيل و تعدادي از كشورهاي تاثيرپذير و تاثيرگذار موجب شد كه تا حدودي شرايط و وضعيتي را به وجود بياورد كه ما در اين سنوات اخير شاهد چالش‌ها و برخوردهايي هستيم كه با ايالات متحده امريكا پيدا كرده‌اند.
ايران و امريكاي لاتين ذهنيت منفي نسبت به هم ندارند
صالحي با تاكيد بر تعلقات جمهوري اسلامي ايران نسبت به كشورهاي در حال توسعه امريكاي لاتين و همچنين وجود منافع مشترك و نبود ذهنيت منفي در افكار عمومي دو طرف خاطرنشان ساخت: فعاليت‌هايي كه امريكايي‌ها هميشه عليه ايران داشته‌اند، موجب شده كه رويكرد ما نسبت به حيات خلوت امريكا مورد توجه قرار بگيرد. ايران در گذشته و در حال همواره تاكيد كرده كه جز فعاليت‌هاي اقتصادي، فرهنگي و گسترش روابط سياسي دو يا چند جانبه فعاليت ديگري در منطقه امريكاي لاتين نداشته و ندارد.
نقش ديپلماسي عمومي در گسترش رابطه با امريكاي لاتين
سفير پيشين ايران در اسپانيا با اشاره به اينكه ارتقاي رابطه ميان ايران و كشورهاي امريكاي لاتين نيازمند ارتقاي سطح ديپلماسي عمومي است، افزود: فاصله جغرافيايي ايران و اين منطقه قابل توجه است و رفت و آمدهاي كم نيز در همين مساله ريشه دارد و با توجه به بعد مسافت هزينه گردشگري نيز بسيار بالا است كه تمام اين مسائل به موانعي در افزايش رفت و آمدهاي ساكنان دو طرف بدل مي‌شود. اين منطقه برخلاف ديگر مناطق جهان، ميليون‌ها مسلمان بومي و مهاجر را در دل خود جاي داده كه اين مساله در مورد برزيل بسيار مصداق دارد. از سوي ديگر مي‌توان از بسياري از ايراني‌هاي مقيم و تجار صاحب نفوذ ايراني در اين كشورها نيز به عنوان فاكتورهاي تسهيل‌كننده در روابط دوجانبه استفاده كرد.
حضور مفيد ظريف در منطقه امريكاي لاتين
رييس سابق اداره دوم امريكاي وزارت امور خارجه با اشاره به تجربه محمدجواد ظريف در سازمان ملل و سازمان‌هاي تخصصي بين‌المللي گفت: حضور ايشان در اين منطقه به عنوان نماينده جمهوري اسلامي ايران از گذشته هم مي‌تواند مفيد‌تر باشد چرا كه ايشان به ريز مسائل بين‌المللي و حقوق بشري آشنايي دارند و در نتيجه تبيين و استدلال‌هايي كه در ملاقات‌ها و جلسات سخنراني‌هاي خود در اين شش كشور خواهند داشت به چشم ديگري مورد پذيرش و استقبال قرار خواهد گرفت. البته من اعتقاد دارم كه سفر وزير امور خارجه ايران به اين منطقه با تاخير هم صورت گرفته است و ايران بايد در حوزه سياست خارجي پويايي و تنوع را در قبال تمام مناطق اعم از امريكاي لاتين و آسياي ميانه و مركزي حفظ كند.
نمايندگان مجلس امريكا با ميني‌بوس
به وزارت امور خارجه كوبا مي‌آمدند
داوود صالحي با اشاره به نگاه استراتژيك ساير كشورها به منطقه امريكاي لاتين و به عنوان نمونه كوبا گفت: روزگاري سفارت روسيه در كوبا دو هزار پرسنل داشت. كوبا در تمام اين سال‌ها چالش‌هاي بسياري با امريكا داشته و هنوز هم ادامه دارد اما همان زمان نيز من شاهد بودم كه بسياري از نمايندگان مجلس امريكا با ميني‌بوس و دسته‌جمعي به وزارت خارجه كوبا مي‌آمدند و ديدارهايي داشتند. كوبايي‌ها ديپلماسي بسيار فعالي دارند و فيدل كاسترو يكي از بزرگان در جنبش عدم تعهد به حساب مي‌آيد.
تقسيم‌بندي چپ يا راست
در مواجهه با كشورهاي امريكاي لاتين پاسخگو نيست
سفير سابق ايران در كوبا با تاكيد بر اينكه بعد از انقلاب رفت و آمدهاي خوبي ميان ايران و كشورهاي امريكاي لاتين بوده است، گفت: حتي رابطه ما با ونزوئلا هم به سبب رابطه گرمي كه با كوبا داشتيم، منهاي همه ملاحظات سياسي بوده است اما بايد توجه داشت كه هر رابطه‌اي ثمره خود را دارد. ايران بايد مانند همه كشورها به منافع ملي خود فكر كند. اينكه چه كسي در كشورهاي امريكاي لاتين بر سر كار خواهد آمد نبايد مبناي تصميم‌گيري و نگاه ما به اين منطقه باشد. البته كه تحولات داخلي مي‌تواند در روابط ما اثرگذار باشد، ولي ما بايد نگاه درازمدت و آينده‌نگرانه‌اي داشته باشيم. تقسيم‌بندي‌هاي چپ، راست يا ميانه رو و تنظيم سياست خارجي بر مبناي آن در درازمدت پاسخگو نخواهد بود. در رابطه با اين كشورها بايد وجوه مشترك را مبنا قرار دهيم و اگر اختلافاتي هم وجود دارد، با تدبير و انديشه اقدام كنيم. بايد بر تبادل‌هاي فرهنگي با اين كشورها بيفزاييم و به عنوان نمونه موسيقي سنتي خود را به اين كشورها عرضه كنيم. مساله‌اي كه در كوبا، ونزوئلا، برزيل و نقاط ديگر اين منطقه بسيار مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
تحريم‌هاي 80 صفحه‌اي امريكا عليه كوبا
صالحي با يادآوري اين نكته كه كشورهاي امريكاي لاتين پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سرپا ايستاده‌اند، افزود: دولت‌هاي اين كشورها بعد از چند دهه روابط خصمانه با امريكايي‌ها، بر سر ميز مذاكره مي‌نشينند و در حال رفع مخاصمه هستند. اين روند مخالفاني هم از جمله اپوزيسيون كوبا در داخل و خارج دارد اما كوبايي‌ها به دور از هياهو خواسته‌هاي خود را بيان كرده و بسترسازي‌هايي براي اين مذاكرات انجام داده‌اند. در زمان آقاي خاتمي رييس‌جمهور وقت، مرحوم دكتر حبيبي و بسياري ديگر از شخصيت‌هاي ما به كوبا مي‌آمدند و شاهد بودند كه كوبا به دليل تحريم‌هاي ظالمانه امريكا به خرابه‌اي تبديل شده است. قانون تحريم‌هاي امريكا عليه كوبا بيش از 80 صفحه بود. اگر يك كشتي خارجي به سواحل كوبا مي‌آمد، جريمه مي‌شد و تا چند سال حق نداشت كه در سواحل امريكا ديده شود. خردسالان حتي از شيرخشك هم محروم بودند اما مردم در چنين شرايطي باز هم روحيه انقلابي خود را حفظ كردند. پس از آن سال‌ها امريكايي‌ها اكنون آرام‌آرام در مسير رفع تحريم‌ها گام برمي‌دارند.
اجراي ديرهنگام نگاه مثبت به امريكاي لاتين
سفير پيشين ايران در كوبا با بيان اين نكته كه نگاه دولت يازدهم به امريكاي لاتين اندكي ديرهنگام به مرحله اجرا رسيده، گفت: ما بايد از ابتداي مذاكرات هسته‌اي حتي در حد معاونين وزارت خارجه و مديران كل رفت و آمدهايي را به منطقه امريكاي لاتين كليد مي‌زديم. مذاكرات در هرحوزه‌اي اعم از مسائل درياي خزر يا هسته‌اي ممكن است سال‌هاي سال طول بكشد. هرچند كه هنوز اجراي توافق هسته‌اي با اما و اگرهايي روبه‌رو است اما در اين مدت ما يك گفت‌وگو با قدرت‌هاي بين‌المللي را پيش برده‌ايم و اكنون در جريان سفر وزير امور خارجه ايران به امريكاي لاتين، مقام‌هاي اين كشور نگاه ايران به مساله مبارزه با تروريسم و داعش را بهتر درك مي‌كنند.
رابطه ايران و كوبا ديرآغاز شد
صالحي در پاسخ به اين سوال كه رابطه ما با كوبا رابطه پرفراز و نشيبي بوده است، قبل از انقلاب اين رابطه احيا شد، در دوران جنگ تحميلي شاهد بوديم كه كوبا در كنار عراق ايستاده بود و ايران را ترك كرد. اين موج‌ها چه تاثيري بر رابطه تهران و هاوانا داشته است، گفت: حزب كمونيست كوبا قبل از آغاز رابطه مناسب با ايران رابطه خوبي با حزب بعث در عراق داشته است. حقيقت اين است كه بسياري از مقام‌هاي كوبايي اعم از فيدل كاسترو و نماينده پيشين كوبا در سازمان ملل آقاي مورنو كه از دوستان قديمي آقاي ظريف نيز است به من مي‌گفتند كه ايران رابطه با كوبا را بسيار دير آغاز كرد. پس از انقلاب اسلامي و جنگ تحميلي كه صدام بر ايران تحميل كرد، پيش از آنكه تهران رابطه‌اي با هاوانا برقرار كند، رژيم حزب كمونيست كوبا با حزب بعث عراق رابطه داشت. در آن بازه زماني عراق كمك‌هايي به كوبا مي‌كرد به خصوص پس از فروپاشي زماني در برخي از بيمارستان‌هاي كوبا عكس‌هاي صدام حسين به ديوار بود.
اشك شاه مخلوع ايران در برابر سفير كوبا
صالحي در ادامه به بيان خاطره‌اي پرداخت و گفت: يكي از سفراي قديمي كوبا در ايران در جشن روز ملي نيجريه خاطره‌اي را براي من تعريف كرد. وي گفت: من به عنوان نخستين سفير كوبا در ايران در زمان سلطنت پهلوي انتخاب و راهي تهران شدم. شاه وقت ايران هيچ گونه علاقه‌اي براي ارتباط با كوبا نداشت. سال‌هاي جنگ سرد بود و ايران تلاش مي‌كرد فاصله با اتحاد جماهير شوروي سابق را حفظ كند. در سفر نخست در هتل استقلال فعلي و كنتينانتال سابق براي من يك اتاق در نظر گرفتند. با استوارنامه‌ام نزد شاه رفتم. سه تا چهار روز كادر امنيتي و تشريفات من را چك مي‌كردند و تاكيد داشتند كه بايد در ديدار با شاه و هنگام تحويل دادن استوارنامه فاصله خودم با وي را حفظ كنم. بعد از مراسم تحويل استوارنامه شاه از من سوالي پرسيد كه بسيار تاريخي بود و در ذهن من حك شده است. وي از من سوال كرد: شما در كوبا چه كاري را انجام مي‌دهيد؟ پاسخ دادم: ما ازطريق نيشكر و كشاورزي امرار معاش مي‌كنيم. شاه گفت: شما وسايل كشاورزي نداريد، چگونه محصولات خود را برداشت مي‌كنيد؟ پاسخ دادم: از طريق مردم.
روزگار رابطه‌هاي شرطي با ايران
سفير پيشين ايران در اسپانيا با اشاره به رابطه ايران و كوبا در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي ايران گفت: در اين سال‌ها يك‌سري عوامل تاثيرگذار بر رابطه دوجانبه داشتيم. يك مورد جنگ تحميلي بود. مورد ديگر دشمني‌هاي امريكا با ايران بود كه البته همين مساله در خصوص رابطه واشنگتن با هاوانا نيز مصداق داشت. در آن سال‌ها ما تلاش مي‌كرديم بر تنوع و تعدد يارگيري‌ها در سازمان ملل بيفزاييم و حتي يك راي هم براي ما غنيمت بود. بايد روابط‌مان را با خيلي از كشورها تقويت مي‌كرديم آن هم در شرايطي كه تقسيم بندي‌هاي متفاوتي وجود داشت. عده‌اي در گروه‌هاي چپ بودند و عده‌اي معاند و برخي مخالف با ايران. برخي از آنها براي رابطه با ايران شرط مي‌گذاشتند مثلا مي‌گفتند اگر مي‌خواهيد با ما رابطه برقرار كنيد، بايد محصولات كشاورزي ما را خريداري كنيد يا فلان كمك‌ها را به ما بكنيد. در آن فضا صهيونيست‌ها مي‌دانستند كه ما هر جا وارد شويم مورد استقبال قرار مي‌گيريم در نتيجه تبليغات منفي خود عليه ما را آغاز مي‌كردند. براي مبارزه با حضور ايران اقدام به سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در امريكاي لاتين مي‌كردند و به عنوان مثال در كوبا در بخش اصلاح مركبات سرمايه‌گذاري كردند. در آن سال‌ها و در آن شرايط برقراري رابطه با امريكاي لاتين هنر ايران بود.
دست هميشگي چين و روسيه در امريكاي لاتين
سفير پيشين ايران در اسپانيا در ادامه به زمينه‌هاي همكاري ايران و كوبا اشاره كرد و افزود: ما در سطح بيوتكنولوژي با كوبا همكاري‌هايي خوبي داشتيم و بيوتكنولوژي در نزديكي سنندج را با همكاري كوبايي‌ها انجام داديم. در آن مقطع زماني صد ميليون دلار براي واكسن‌هاي چندجانبه و هپاتيتB سرمايه‌گذاري كرديم. براي آموزش دانشجويان ايراني از انستيتو پاستور و انستيتو بيوتكنولوژي به كوبا دانشجو اعزام مي‌كرديم تا دوره ببينند. علاوه بر اين در زمينه‌هاي ديگر ازجمله، خدمات فني و مهندسي مي‌توانيم همكاري خوبي داشته باشيم. كوبا با چين و كشورهاي ديگر در زمينه صيد ماهي و شيلات همكاري مي‌كند. اين در حالي است كه چيني‌ها تا بيست سال پيش هيچ حضوري در كوبا نداشتند. روسيه نيز هيچگاه نقش خودش را در امريكاي لاتين كمرنگ نكرده است. هر چند به خاطر مشكلات اقتصادي اخير نمي‌تواند سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگي آنجا داشته باشد اما اين منطقه را رها نمي‌كند. از سال 2010- 2000 سندي در وزارت خارجه روسيه تصويب شد كه در آن اولويت بندي‌هاي منطقه‌اي سياست خارجي روسيه تعيين شده بود. در آن اولويت‌بندي امريكاي لاتين در رده پاييني قرار گرفته بود.
پرهيز از ديد و بازديدهاي يك بار مصرف
صالحي در ادامه با اشاره به ظرفيت‌هاي فراوان همكاري ايران با كشورهاي امريكاي لاتين افزود: در ونزوئلا ما توانستيم پروژه‌هاي خانه‌سازي خوبي را پيش ببريم. همين كوبا در صنعت گردشگري با يكي از شركت‌هاي بزرگ اسپانيا در جهان، هتل‌هاي پنج ستاره مي‌سازد. كوبايي كه در بعضي از نقاط آن هشت ساعت برق نبود، به اين شكل پيشرفت كرد. اميدوارم كه در سفر آقاي ظريف نيز سرمايه‌گذاراني همراه شوند كه رفت و آمدهاي آنها يك بار مصرف نباشد. در گذشته زماني كه با آقاي خاتمي به ونزوئلا رفتيم، سوار تراكتور شديم و با مرحوم چاوز براي افتتاح پروژه تراكتور‌سازي به آنجا رفتيم و از نزديك پيشرفت‌ها را شاهد بوديم. شركت‌هاي ايراني هم تاحدودي در رابطه نه چندان پررونق اقتصادي ايران با امريكاي لاتين مقصر هستند. بايد از ديدارهاي تشريفاتي از اين منطقه پرهيز كرد. به عنوان نمونه با اكوادور مي‌توانيم همكاري‌هاي نفتي و كشاورزي داشته باشيم. از بوليوي مي‌توانيم محصولات گوشتي خريداري كنيم علاوه بر اين، اين كشور دانه‌هاي گياهي دارد كه براي كودكان مفيد است. امريكايي‌ها از اين كشورها چنين محصولاتي را خريداري مي‌كنند.
اگر رويكرد ما در امريكاي لاتين صرفا سياسي باشد، بازنده هستيم. شركت‌هاي ما مانند ايران خودرو يا تراكتور‌سازي تبريز بايد سختي‌ها را به جان بخرند و در اين منطقه فعاليت‌هاي جدي داشته باشند. متاسفانه اكثر سفرهاي مقام‌هاي ايراني به منطقه امريكاي لاتين با شعار همراه بوده و از عمل خبري نبوده است.
ادامه در صفحه 11