گفت‌وگو با مشتاق گوهري؛مديركل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري سيستان و بلوچستان
چابهار تا10 سال آينده مي‌تواند به قطب گردشگري تبديل شود
نزديك به 50 سال از دوراني كه گردشگراني چون فرهاد ورهرام به قصد سفرهاي ماجراجويانه يا پژوهشي به بندر چابهار مي‌آمدند گذشته است و امروز نيازهاي مسافراني كه با هدف تفريح و خريد از منطقه آزاد به چابهار گسيل مي‌شوند، متفاوت از آن سال‌ها اما بيشتر از زيرساخت‌هاي موجود در تنها بندر اقيانوسي ايران است. نياز به مراكز اقامتي و بهداشتي بيشتر و مسيرهاي دسترسي آسان‌تر براي جذب گردشگران ضروري به نظر مي‌رسد. توجه ويژه به مواهب ارزشمند طبيعي و موقعيت جغرافيايي چابهار، مي‌تواند دروازه‌اي براي توسعه فرهنگي و اقتصادي استان سيستان و بلوچستان باشد. گستردگي و گاهي ناشناختگي ميراث فرهنگي و گردشگري در استان سيستان و بلوچستان، فراهم نبودن زيرساخت‌هاي مناسب حمل و نقل، عدم تمايل به سرمايه‌گذاري در حوزه مراكز اقامتي و فضاي رسانه‌اي كه گاه بر ناامني اين استان تاكيد دارد در كنار اعتبارات محدود و بدنه كارشناسي نه‌چندان كاراي اداره ميراث فرهنگي استان، چالش‌هاي فراواني را در اين حوزه ايجاد كرده است. كامبيز مشتاق گوهري، مديركل اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سيستان و بلوچستان در گفت‌وگو با «اعتماد» از مسيري كه براي توسعه حقيقي گردشگري چابهار در پيش است، مي‌گويد.
با وجود تمام مواهب طبيعي بندر چابهار كه مي‌تواند آن را به مركزي براي اكوتوريسم تبديل كند چرا دولت براي توسعه اقتصادي به سراغ صنايع پرخطري مانند پتروشيمي رفته است؟
با چه اطلاعاتي مي‌گوييد احداث پتروشيمي پرخطر است.
به طور خلاصه مي‌توان گفت، احداث 21 واحد پتروشيمي راه‌هاي دسترسي مردم به دريا را محدود مي‌كند و پساب‌هاي به جا مانده از توليد ده‌ها تن مواد شيميايي در روز سلامت دريا و گونه‌هاي زيستي را به خطر مي‌اندازد. از طرف ديگر تجربه‌هاي دردناكي كه طبيعت ايران از صنعتي شدن دارد، اين نگراني را ايجاد مي‌كند كه نظارت دقيق و مستمري بر فعاليت‌هاي صنايع سنگين صورت نپذيرد و صاحبان صنايع پس از اخذ مجوز از سازمان محيط‌زيست، قانون را نقض كنند.
متاسفانه بسياري بدون مطالعه و با ايجاد جنجال رسانه‌اي مدام اين سوال را مطرح مي‌كنند كه چرا پتروشيمي؟ پتروشيمي يك صنعت مستقر است و مزاياي خاص خود را دارد. با توجه به وجود منابع متعدد انرژي در چابهار و همين طور امكانات موجود براي صادرات، پتروشيمي يكي از صنايعي است كه مي‌تواند به توسعه منطقه كمك كند و دولت قطعا نظارت دقيقي بر اجراي ملاحظات
زيست محيطي خواهد داشت. من صنايع سنگين را با گردشگري مقايسه نمي‌كنم، هر صنعت مي‌تواند در يك بسته تعريف شود. صنايعي مانند نفت، پتروشيمي و گردشگري بسيار آسيب‌پذير هستند چرا كه در اثر نوسانات قيمت محصول مربوط يا بروز بحران‌هاي اقتصادي به‌شدت تحت تاثير قرار خواهند گرفت و اگر كشوري برنامه‌هاي توسعه‌اي خود را تنها بر يكي از اين حوزه‌ها متمركز كند، متضرر خواهد شد. در نظر داشته باشيد كه گردشگري تنها در كشورهاي پيشرفته يك صنعت پايدار است و در بسياري از كشورهاي در حال توسعه به‌شدت متاثر از شرايط اقتصادي جهاني و نيز امنيت منطقه‌اي است. به عنوان مثال پاريس حداقل دو سال است كه درگير حوادث تروريستي مختلف است، حتي در اوج حملات داعش به اين شهر، ورود گردشگر به كشور فرانسه كاهش چشمگيري نداشته است. اما حوادث تروريستي در كشوري مانند تركيه به‌شدت ميزان ورود گردشگر را كاهش داد. بحران اقتصادي چند سال گذشته، پيش از بهار عربي، به‌شدت روي صنعت توريسم كشورهاي در حال توسعه مثل كشورهاي شمال افريقا، تونس و مصر تاثير گذاشت. حتي كشوري مانند اسپانيا كه در رده كشورهاي صنعتي قرار مي‌گيرد، گردشگري در آن يك صنعت مادر محسوب مي‌شود و تمام بخش‌ها بر توسعه گردشگري تمركز دارند، پس از بحران اقتصادي از اين موضوع به‌شدت متضرر شد. در نتيجه اگر تمامي برنامه‌هاي توسعه‌اي چابهار بر گردشگري متمركز باشد، آسيب‌پذيري نيز افزايش مي‌يابد. گردشگري مي‌تواند يكي از بسته‌هاي اقتصادي در يك استان در حال توسعه باشد؛ استاني كه هم با مشكلات اقتصادي روبه‌روست و هم معضلات امنيتي. گرچه گردشگري و طبيعت‌گردي مزيت بزرگ چابهار است اما رونق آن نياز به زيرساخت‌هاي مهمي دارد كه احساس وجود امنيت در گردشگر از جمله آنهاست. همچنان در حداقل امكانات حوزه گردشگري دچار كمبود هستيم و راه زيادي تا توسعه اين صنعت در استان سيستان و بلوچستان وجود داد، از اين رو برنامه‌ريزي روي ساير بسته‌هاي اقتصادي در كنار برنامه‌هاي توسعه گردشگري منطقي است.
استان سيستان و بلوچستان به عنوان مقصد گردشگري سال 96 معرفي شده است. با توجه به صحبت‌هاي شما از مسير طولاني دستيابي به صنعت گردشگري چطور چنين هدفي در سال 96 محقق خواهد شد؟
اين نامگذاري بدين منظور صورت گرفته است كه نگاه‌ها به استان سيستان و بلوچستان معطوف شوند. فراهم آوردن زيرساخت‌ها مراتبي دارند كه مي‌توان برخي از آنها را در بازه زماني كوتاه‌تري محقق ساخت. طبيعت گردي مزيت سيستان و بلوچستان است و اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي مي‌تواند به افزايش شمار گردشگران كمك كند. مي‌توان با استفاده از امكانات موجود روستايي و عشايري در مناطق طبيعي و ساخت اقامت گاه‌هاي بوم‌گردي ارزان‌قيمت كيفيت خدمات‌رساني به گردشگران را افزايش داد. از اين راه ظرفيت‌هاي اقامتي استان از رقم 4000 تخت به عدد قابل توجهي ارتقا مي‌يابد. هدف ايجاد امكاناتي است كه مسافران گذري شهرهاي استان امكان اقامت چندروزه را داشته باشند. در مناطقي كه مزيت‌هاي نسبي گردشگري روستايي و طبيعت گردي وجود دارد، به ويژه در منطقه بلوچستان، ايجاد اين اقامتگاه‌ها سريع‌الوصول است؛ تاسيس مراكز پيش ساخته يا اقامتگاه‌هايي چون كپرها كه با الگوهاي معماري بومي ايجاد شده و حداقلي از امكانات استاندارد رفاهي و بهداشتي را براي گردشگر تامين مي‌كند از اهداف سازمان ميراث فرهنگي است. اين اقدامات در طول يك سال قابل انجام است.
چه تعداد شغل از اين طريق براي مردم منطقه ايجاد خواهد شد؟
رقم‌هاي مختلفي براي ايجاد شغل به واسطه ورود هر گردشگر ارايه شده است. اما اين ارقام دقيق نيست چرا كه بسته به نوع اقتصاد و سطح خدمات ارايه شده اين عدد تغيير مي‌كند. در حالت استاندارد و براي يك كشور صنعتي هر گردشگر معادل 11شغل مستقيم و غير مستقيم ايجاد مي‌كند. اما در كشور ما كه يك كشور درحال توسعه و هنوز در مرحله تجربه حوزه گردشگري است، يقينا اين عدد كمتر است.
تاثير مخرب ورود صنايع سنگين بر روي طبيعت منطقه اجتناب‌ناپذير است، چه مطالعاتي بر روي ميزان اين تاثير در حوزه گردشگري صورت گرفته است؟ آيا برنامه‌اي براي كاهش اين تخريب‌ها يا استفاده از سرمايه اين صنايع در بخش توسعه گردشگري وجود دارد؟
با ايجاد مراكز صنعتي اشتغال، نيازهاي گردشگري به وجود مي‌آيد. جمعيتي در چابهار، كنارك و كرانه‌هاي جنوبي استان ساكن مي‌شوند كه براي گذران فراغت نياز به مراكز گردشگري دارند. نبايد تجربه عسلويه در چابهار تكرار شود و جمعيت زيادي بدون حضور خانواده و فقط براي كار كردن به اين شهر مهاجرت كنند. براي دستيابي به توسعه پايدار بايد براي حضور جمعيت‌هاي ساكن برنامه‌ريزي كنيم. تمام طرح‌هاي توسعه‌اي پيوست‌هاي گردشگري دارند.
با توجه به اينكه گردشگري بومي نياز به مشاركت مردم دارد، چقدر به مشاركت مردم محلي در توسعه گردشگري انديشيده شده است. نگاه مردم به ورود گردشگران و جمعيت مهاجر و نيز خواسته‌هاي‌شان چگونه در برنامه‌هاي توسعه‌اي لحاظ مي‌شود؟
بحث مشاركت مردمي كه در حوزه نظري مطرح مي‌شود پيش زمينه‌هايي دارد كه بايد به آنها توجه كرد. در كشور ما مردم دولت را انتخاب مي‌كنند و دولت براي مردم برنامه‌ريزي مي‌كند. ساختار لازم براي مشاركت مستقيم مردم در برنامه‌ريزي‌ها وجود ندارد، تجربه شوراهاي شهري و روستايي نيز، تجربه‌اي تازه است و اين نهادها هنوز نتوانسته‌اند بسياري از اهداف خود را محقق سازند. اما با هماهنگي و مشورت با دهياران و مراجع اجتماعي امكان بسيج نيروهاي مردمي را فراهم مي‌كنيم. هدف، تقويت ساختار تقسيم كار در ميان مردم است. متاسفانه سازمان‌هاي مردم نهاد در حوزه گردشگري بسيار ضعيف ظاهر شده‌اند و براي تحقق مشاركت مردم به سراغ ساختارهاي نيمه‌دولتي مانند شهرداري‌ها و دهياري‌هاي رفتيم. نزديك به 1600 دهياري در سطح استان وجود دارد و اين به معناي وجود 1600 نهاد كمكي به ميراث فرهنگي است. در اين راستا سازمان در حال اجراي برنامه‌هايي براي آموزش دهياران در دو شهر زابل و ايرانشهر است.
ورود گردشگر نياز به تجهيزات و زيرساخت‌هايي دارد كه تامين آنها در گرو همكاري با وزارتخانه‌ها و نهادهاي ديگر است. مهم‌ترين آنها زيرساخت‌هاي حمل و نقل است. چه اقداماتي براي افزايش اين امكانات كه در ارتباط مستقيم با افزايش آمار گردشگران است، صورت گرفته است؟
گردشگري صنعتي بينابخشي است. در برنامه‌ريزي‌هاي استاني و ملي اعتبارات پروژه‌ها با نگاه به توسعه گردشگري تعلق مي‌گيرد. به عنوان مثال جاده‌سازي در اطراف تفتان علاوه بر هدف دسترسي روستايي براي سهولت حضور گردشگران صورت گرفته است. در واقع توسعه، زيرساخت مهم گردشگري است. جايي كه جاده، درمانگاه و ساير امكانات باشد، گردشگرپذير مي‌شود. براي توسعه الگوي گردشگري تفريحي و جذب انبوه گردشگران بايد امكانات تفريحي و رفاهي فراهم شود و براي ايجاد اين امكانات بايد توسعه تجاري صورت پذيرد. در پي توسعه اقتصادي، منطقه گردشگري نيز توسعه مي‌يابد. همان طور كه پيشرفت گردشگري در جزيره كيش پس از توسعه اقتصادي صورت گرفت. طرح توسعه سواحل مكران كه با جديت در حال پيگيري است مي‌تواند چابهار را تا 10 سال آينده به قطب گردشگري تبديل كند.