مبتكر تور گردشگري راه‌آهن:
نگران حفظ حقوق معنوي كار هستيم
محمد محسنيان، طراح و مجري تور گردشگري راه‌آهن در تمام مدت اجراي تور با انرژي و علاقه زايدالوصفي سعي دارد تا اطلاعاتي را كه در طول سال‌ها مطالعه كتابخانه‌اي و ميداني در مورد راه‌آهن ايران كسب كرده در اختيار شركت‌كنندگان تور قرار دهد. فارغ‌التحصيل رشته شيمي از دانشگاه صنعتي شريف است، اما علاقه‌اش به باستان‌شناسي باعث شده تا در اين رشته ادامه تحصيل دهد و 24 سال است كه به طور تخصصي ايرانگردي مي‌كند و به خوبي با مناطق مختلف ايران آشناست، چند سالي است كه تصميم گرفته تا علاقه شخصي‌اش را دنبال كند، علاقه‌اي كه با تحصيلاتش در رشته باستان‌شناسي مرتبط است، مطالعه تاريخ و جاذبه‌هاي راه‌آهن. حالا هم 6 ماهي مي‌شود كه توانسته با همكاري راه‌آهن و شركت رجا ايده‌اش را عملي كند و براي نخستين‌بار در ايران «تور گردشگري راه‌آهن» را اجرا كند. محسنيان در مورد زمينه‌هاي ايجاد علاقه‌اش به راه‌آهن مي‌گويد: «همه آدم‌ها به نوعي با راه‌آهن درگيرند و به آن علاقه خاصي دارند، هيچ كس نمي‌تواند يك قطار در حال حركت را ببيند و به راحتي از كنار آن بگذرد، همان طور كه وقتي صداي هواپيما يا هليكوپتر مي‌آيد، همه واكنش نشان مي‌دهند. به دليل اين علاقه خيلي فكر كرده‌ام، احساس مي‌كنم يكي از دلايل مي‌تواند اين باشد كه راه‌آهن به نوعي نماد قدرت و نظم است، هيبت و ريلي كه دارد به تنهايي جاذبه دارد. اما در مورد خود من، در كودكي ما به يك باغي براي تفرج مي‌رفتيم كه ريل راه‌آهن از ميان آن باغ مي‌گذشت، در آن روزها اين باغ و ريل راه‌آهني كه در ميان آن قرار داشت، براي من انتهاي دنيا بود و جذابيت زيادي برايم داشت. شايد ريشه اين علاقه به همان دنياي كودكي برگردد.»
چرا راه‌آهن به تنهايي مي‌تواند يك جاذبه باشد، جاذبه‌اي كه تا به حال مغفول مانده است؟ محسنيان اين طور به اين سوال پاسخ مي‌دهد: «شايد اگر بخواهيم راه‌آهن را با جاده مقايسه كنيم، وابستگي زيادي بين ماشين و جاده وجود ندارد، به اين معني كه هر زمان كه مسافر اراده كند مي‌تواند از جاده خارج شود و وارد مسير خاكي شود و به راه ادامه دهد، اما قطار و ريل لازم و ملزوم يكديگرند، شايد بتوان گفت اين دو يك نوع ارگان هستند، قطاري كه روي ريل قرار مي‌گيرد وصل مي‌شود به يك مسير هزار كيلومتري، احساس مي‌كنم قطار يك موجود زنده است.»
تور گردشگري راه‌آهن از بهار سال جاري در حال اجراست، اما فاز مطالعاتي آن چند سالي است آغاز شده، محمد محسنيان در مورد نحوه تهيه اطلاعات مربوط به جاذبه‌هاي راه‌آهن مي‌گويد: «حتي‌المقدور مسيرها را بدون قطار شناسايي كردم، چند سال براي شناسايي مسيرها وقت گذاشتم، تا جايي كه امكان داشت با ماشين شناسايي كردم. البته براي شناسايي مناطق گوگل ارث خيلي به من كمك كرد. در منطقه لرستان حتي بعضي از بومي‌ها هم از جاذبه‌ها يا مسيرهايي كه در گوگل ثبت شده بود خبر نداشتند، بعد از چند سال كه تمام مسيرهايي كه امكان طي كردن‌شان با ماشين بود را شناسايي كردم، با راه‌آهن وارد مذاكره شدم تا بتوانم از تجهيزات آنها استفاده كنم، از دوسال پيش با راه‌آهن وارد مذاكره شدم و قبول كردند كه يك مسيرهايي را با درزين (نوعي وسيله نقليه ريلي در اندازه تقريبي ميني بوس كه براي تردد خاص مامورين راه‌آهن به‌كار گرفته مي‌شود) برويم، چون اگر بخواهيم با قطار يك مسيرهايي را طي كنيم نمي‌توان به خوبي مسير را ديد و بررسي كرد. در مسير جنوب تا ايستگاه دوكوهه كه ايستگاه قبل از انديمشك از سمت تهران است، را با درزين شناسايي كرديم.»
محسنيان خطوط ريلي شمال و جنوب كشور را اينطور با هم مقايسه مي‌كند: «از نظر سختي مسير جنوب سخت‌تر از شمال است. در مسير شمال دسترسي به خط راه‌آهن كمابيش آسان‌تر است. حتي در گذشته هم جاده فيروزكوه وجود داشته و دسترسي به راه‌آهن اين منطقه چندان سخت نيست. اما در جنوب خط راه‌آهن در كنار رود دز ساخته شده است، جاهايي كه اصلا راه دسترسي نداشته‌اند. اما از طرفي جذابيت جنوب در اين است كه در بسياري نقاط شما هستيد و ريل و كوه و رود دز، هر طرف چشم بگردانيد ويلا و مغازه و خانه نمي‌بينيد و منطقه جنوب بسيار بكرتر از راه‌آهن شمال است. طبيعت و كوه‌هاي خشن‌تري هم دارد. ضمن اينكه اتفاقات و حوادث مهمي در جنگ جهاني دوم در اين مسير افتاده است. مسيرهاي صعب‌العبوري در راه‌آهن جنوب وجود دارد و جاده‌هاي تداركاتي اين مسير در بعضي نقاط به اندازه خود راه‌آهن جذاب است.»
اما هدف از طراحي تور گردشگري راه‌آهن از زبان طراح آن شنيدني است: «در تور گردشگري راه‌آهن اولويت اصلي ما اين است كه هر چيزي كه به راه‌آهن و حول و حوش آن و ارتباط آن با جاذبه‌هاي مسير مربوط مي‌شود معرفي كنيم. هدف ما اين نيست كه اگر در مسير يك روستاي با صفا وجود دارد از جذابيت راه‌آهن كم كنيم و روي جاذبه‌هاي مربوط به آن روستا تاكيد كنيم. محوريت ما در اين تور، راه‌آهن است. براي جذاب شدن هر چه بيشتر تور هم مدام مطالعه مي‌كنيم و اطلاعات‌مان را افزايش مي‌دهيم و سعي مي‌كنيم اطلاعات‌مان را به‌روز كنيم.»
محسنيان به نكته‌اي در مورد بازخوردهايي كه از شركت‌كنندگان در تور گردشگري راه‌آهن داشته اشاره مي‌كند كه جالب توجه است: «هر كسي كه در تور شركت مي‌كند، بيشتر از اينكه لذت ببرد و رضايت داشته باشد از حضور در چنين شرايطي مشعوف مي‌شود. و اين خيلي ارزشمند است. اما شايد جالب باشد كه بدانيد جالبترين بازخوردها را از لوكوموتيوران‌ها و ماموران قطار گرفته‌ايم، كساني كه مدام در اين مسير تردد دارند اما مكان‌هايي كه ما در تور براي بازديد در نظر گرفته‌ايم را با دقت نديده‌اند. كسي كه 17 سال است در اين مسير لوكوموتيو ران است، به ما مي‌گويد من تا به حال اين نقاط را نديده بودم. چون فقط از اين مسيرها عبور مي‌كنند.» اما طراح تور تنها به گردشگران داخلي توجه نكرده است، ايستادن قطار خارج از ايستگاه و تماشاي مسيرهاي بكري كه فقط محلي‌ها و كارگراني كه ريل‌گذاري مسير را انجام داده‌اند قطعا براي تمام مردم دنيا جذاب است: «براي جذب گردشگران خارجي هم برنامه‌هايي داريم. با يك آژانس مسافرتي در اروپا صحبت‌هايي شده است. چون اين تور جنبه‌هايي دارد كه براي همه مردم دنيا جذاب است، اين اتفاق در ايران بي‌سابقه است ومطمئنا براي گردشگران خارجي هم جذاب خواهد بود. مديران راه‌آهن مي‌توانند به اين تور به عنوان يك سرمايه‌گذاري بلندمدت براي جلب‌توجه عمومي به حمل ونقل ريلي نگاه كنند، نه صرفا منبع درآمد مستقيم. به اين دليل كه ما در طول برگزاري تورها بازخوردهاي مثبتي در مورد نگرش مردم نسبت به راه‌آهن دريافت مي‌كنيم و اين براي راه‌آهن يك فرصت خوب است.»
اما مهم‌ترين دغدغه‌اي كه يك طراح با ايده‌اي منحصر به فرد در كشوري دارد كه حقوق معنوي اثر چندان جايگاه و ارزشي ندارد، كپي‌برداري از ايده و طرحي است كه سال‌ها برايش زحمت كشيده و مطالعه كرده است، دغدغه‌اي كه محمد محسنيان هم با آن درگير است: «يكي از دغدغه‌هاي ما اين است كه حقوق معنوي اين كار حفظ شود، مسلم است كه وقتي تمام اطلاعات و مستندات مربوط به يك مسير را تهيه كنيم، و سختي‌هاي اين مسير را تحمل كرده و تور را برگزار كنيم، مسلما يك فضايي آماده است كه ديگران مي‌توانند از آن بهره‌برداري كنند بدون اينكه زحمتي برايش كشيده باشند. اما متاسفانه دوستان ما در راه‌آهن گفتند كه تعهدي در اين خصوص نمي‌توانند بدهند. اين در حالي است كه ما چند سال براي جمع‌آوري اطلاعات وقت گذاشته‌ايم. ما در منطقه جنوب هم تمام مطالعات‌مان را انجام داده‌ايم و طراحي‌هاي لازم را هم انجام داده‌ايم اما نگراني مان در مورد كپي‌برداري از تور همچنان وجود دارد.»