روش تحقيق در علوم اجتماعي با تاكيد بر نظريه برپايه
سيد علي خالقي‌نژاد
به تازگي كتابي با عنوان «روش تحقيق در علوم اجتماعي با تاكيد بر نظريه برپايه» از استاد فرزانه، دكتر مقصود فراستخواه منتشر شد. اين كتاب از جنبه‌هاي مختلف مفيد و كاربردي است؛ از جمله ارايه بحث‌هاي مبنايي درباره پژوهش كيفي، استفاده از واژگان نو و بجا، بيان مساله‌ها و تجربه‌هاي ايراني، ارايه آخرين ديدگاه‌ها و رويكردها در حوزه نظريه زمينه‌اي، قالب روايت‌گونه، علمي و يكپارچه كتاب. از اين رو اين كتاب براي علاقه‌مندان به پژوهش در حوزه علوم انساني و اجتماعي مفيد خواهد بود.
اين كتاب از 8 فصل تشكيل شده است؛ نويسنده در فصل نخست به چيستي و چرايي روش تحقيق كيفي مي‌پردازد و در آن به صورت جامع به ارايه ويژگي‌هاي پژوهش كيفي و تفاوت‌هاي آن با روش پژوهش كمي پرداخته است. در فصل دوم، جايگاه بنيان‌هاي روش تحقيق را كه در لابه‌لاي سطرهاي تحقيق يا ماوراي سطرها پنهان و خاموشند براي خواننده روشن مي‌كند و فرض‌هاي متفاوت درباره حقيقت و معرفت را از منظرهاي متعددي روايت
مي‌كند. فصل سوم نيز نخست ذهن خواننده را به صورت كلي با انواع تحقيقات كيفي آشنا مي‌كند، در نهايت به توضيح پنج روش پژوهش مهم كيفي پرداخته است: مردم‌نگاري، تحقيق پديدارشناسي، موردكاوي، روايي و نظريه برپايه. از فصل چهارم به بعد، نويسنده محتواي كتاب را به سوي روش‌شناسي نظريه‌برپايه سوق داده است و از زواياي مختلف آن را تحليل كرده است. در اين فصل، خاستگاه و مباني نظريه برپايه تشريح شده و مساله‌ها و موضوع‌هايي را كه با استفاده از نظريه برپايه مي‌توان مورد كندوكاو قرار داد معرفي شده است. فصل پنجم، يكي از جذاب‌ترين فصل‌هاي كتاب است كه در آن پنج نسخه مهم نظريه برپايه به صورت خلاصه، مفيد و به همراه مثال‌هاي كاربردي توصيف شده است. دو نسخه نظريه برپايه با رويكرد تحليل موقعيت (كلارك) و تحليل ابعاد (شاتزمن) در ميان پژوهشگران ايراني هنوز كمي ناشناخته است و اين فصل مي‌تواند بسيار آگاهي‌بخش باشد. فصل ششم، نخست به بحث حساسيت نظري پرداخته است و به پژوهشگران نظريه برپايه مي‌گويد كه چگونه بايد به پيشينه پژوهش نگاه كرد: با ذهني باز يا بسته و چرا. سپس، از نحوه انتخاب نمونه از جامعه پژوهش و ابزار گردآوري داده‌ها در نظريه برپايه سخن گفته شده است. فصل هفتم، به تحليل داده‌ها و كدگذاري‌ها در نظريه برپايه اشاره كرده است و مي‌تواند راهنماي بسيار سودمندي براي پژوهشگران كيفي هنگام تحليل و استخراج مقوله‌ها از درون داده‌هاي پژوهش باشد. در نهايت، فصل هشتم به موضوع اعتباريابي نظريه برپايه اختصاص يافته و شانزده ملاك كوچك و بزرگ براي بررسي اعتبار نظريه برپايه به پژوهشگران پيشنهاد شده است.