با فشار ديپلماسي ايران
واشنگتن در مسير اصلاح روند اجراي برجام گام جديدي بر داشت
معامله با ايران به دلار
سارا معصومي
«ايالات متحده، به خوبي مي‌داند كه برجام، اكنون يك سند پذيرفته شده چندجانبه است و اهمال نسبت به اجراي آن از سوي امريكا، تخلفي بين‌المللي تلقي خواهد شد و اعتراض جامعه جهاني را برخواهد انگيخت. هر گونه بدعهدي در اجراي برجام، به بي‌اعتباري بيشتر ايالات متحده در سطح جهان مي‌انجامد. تعلل ايالات متحده در اجراي تعهدات قانوني‌اش در ماه‌هاي گذشته اشتباهي راهبردي است كه بايد فورا جبران شود.» نيويورك، سخنراني حسن روحاني، يكم مهرماه 1395.
«در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد در نيويورك اين جلسه ابتدا در سطح مديران كل سپس وزرا تشكيل شد و همه اعضا و شركت‌كنندگان با قاطعيت به امريكا اعلام كردند كه عملكرد اين كشور دقيقا با برجام منطبق نيست و واشنگتن نيز قول داد روند را اصلاح كند.» تهران، سخنان روحاني در جمع خبرنگاران، دوم مهرماه 1395
9 ماه از اجراي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مي‌گذرد. ايران به گواه گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هرآنچه از تعهدهاي فني را كه در متن برجام موجود بود، انجام داده است. قطار اجراي برجام از سوي ايران كاملا بر روي ريل قرار دارد اما همين قطار در مسير اروپا با ناهمواري‌هايي و از مسير امريكا با موانعي روبه رو است. ايران در سه سال نخست حضور حسن روحاني، رييس دولت يازدهم بر مسند قدرت، مذاكرات و رايزني‌هاي صرفا هسته‌اي را پيش برده است و در نتيجه آن نيز همانطور كه وعده داده شده بود صرفا تحريم‌هاي هسته‌اي برداشته شد. تحريم‌هاي اوليه امريكا باقي مانده است، تحريم‌هايي كه به گوش ايراني‌ها ناآشنا نيست و تاريخ اعمال آنها به سال‌هاي اول انقلاب اسلامي بازمي‌گردد. نخستين مذاكره مستقيم با امريكا در قالب تلاش‌هاي چندجانبه براي حل مساله هسته‌اي ايران از همان ابتدا نيز آسان نبود. چه از روزهايي كه علي اكبر صالحي، وزير امور خارجه دولت دهم با وجود مخالفت‌ها در راس هرم دولت به نزد رهبري رفت و پيشنهاد مذاكره مستقيم دوجانبه با امريكا در كشوري ثالث را داد تا زماني كه وزراي امور خارجه ايران و امريكا براي نخستين‌بار در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال 93 با هم ديدار كردند، هيچگاه هيچ‌كس تصور سهل و ممتنع بودن اين مذاكره را نمي‌كرد. اگر نبود كارشكني‌هاي امريكا در جريان مذاكرات ايران و تروييكاي اروپايي در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2005 در دولت اصلاحات شايد همان زمان هم مذاكرات به نتيجه رسيده بود و برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران با ترفندهاي بي‌شمار مخالفانش در سطح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي به بحراني بدل نشده بود. اگر نبود گوش به فرمان بودن‌هاي امريكا در سه سال مذاكره با دولت يازدهم ايران، شايد برجام بسيار زودتر از جولاي 2015 به دست آمده بود. در چنين فضايي هيچ عقل سليمي گمان نمي‌كرد كه برجام، عصايي باشد كه رابطه ايران و امريكا را در طرفه‌العيني تغيير مي‌دهد. ساده‌انگارانه بود اگر تصور شود كه امريكا درست يك روز پس از ورود ايران و 1+5 به فاز اجراي برجام، تمام دروازه‌ها را به سمت ايران خواهد گشود. پسابرجام براي تيم وزارت امور خارجه ايران از روزهاي رسيدن به توافق هسته‌اي سخت‌تر بود و همچنان نيز به نظر مي‌رسد كه 9 سال باقيمانده آسان نخواهد گذاشت. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران كه معمار توافق هسته‌اي نيز نام دارد بارها و بارها تاييد كرد كه برجام هم فرصتي است براي ايران و هم مي‌تواند در صورت سهل‌انگاري‌ها و در دام بازي‌هاي داخلي افتادن تهديدي باشد. مهندسي استفاده از اين فرصت‌ها آسان نيست و حصول اجماع براي مهار تهديدها نيز در برخي بزنگاه‌هاي زماني در 9 ماه گذشته در داخل ايران ناشدني به نظر رسيده است. حضور اين‌بار حسن روحاني به همراه تيم همراه در نيويورك به بهانه هفتاد و يكمين مجمع عمومي سازمان ملل متحد و سخنراني وي در اين مجمع از سوي تمام رسانه‌هاي امريكايي به انتقاد ايران از عملكرد امريكا در اجراي برجام از تريبون سازمان ملل تعبير شد. روحاني نه فقط در سخنراني سالانه خود در صحن مجمع كه در هر محفل سياسي، ديدار دوجانبه و نشست خبري صداي اعتراض ايران به نحوه عملكرد امريكا را بلند كرد. وي به سياستمداران امريكايي چه مردي كه امروز واپسين ماه‌هاي حضور در كاخ سفيد را مي‌گذراند و چه مرد يا زني كه جانشين وي خواهد شد، يادآوري كرد كه برجام يك توافقنامه همه‌جانبه است و نه سندي كه يك نفر تصميم بگيرد و روزي آن را با قلدري پاره كند. همپاي روحاني، محمد جواد ظريف و تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي در جلسات كميسيون مشترك و ديدارهاي دوجانبه با مذاكره‌كنندگان امريكايي، اروپايي، روسي و چيني تاكيد كردند كه امريكا بايد خلف وعده را هرچه سريع‌تر جبران كند. محمدجواد ظريف با مخاطب قرار دادن غربي‌ها هشدار داد كه پس از برجام تنها بانك‌هاي كوچك و متوسط به سمت ايران آمده‌اند و بانك‌هاي بزرگ اروپايي از نزديكي به ايران از ترس جريمه‌هاي هنگفت امريكا واهمه دارند. در همين ديد و بازديدها در نيويورك بود كه اروپايي‌ها نيز متوجه حساسيت مساله براي ايران شدند. بر هم خوردن برجام يا ارجاع موردي جدي از تخلف امريكا به كميسيون آن هم در حالي كه هنوز اين اجرا به مرز يك‌سالگي هم نرسيده است مي‌تواند زنگ خطرها براي مذاكره‌كنندگان را به صدا درآورد. مقام‌هاي امريكايي يك به يك پشت تريبون قرار گرفتند و تاكيد كردند كه ما برجام را طبق تعهدهاي داده شده اجرا مي‌كنيم. برخي نيز تاكيد داشتند كه امتناع بانك‌هاي بزرگ براي حضور در معاملات ايران به دليل فضاي موجود در داخل اين كشوراست و نه بدعهدي‌هاي امريكا. در چنين شرايطي بود كه امريكا مجوز فروش هواپيماي مسافربري به ايران را پس از قريب به سه دهه تعليق اين مساله، صادر كرد. امريكايي‌ها با اين اقدام به بانك‌ها و شركت‌هاي بزرگ ديگر چراغ سبز نشان دادند كه تجارت با ايران ديگر ايمن است. اروپايي‌ها نيز با تصويب پيش‌نويس سند راهبرد اتحاديه اروپايي در قبال ايران به امريكا نشان دادند كه اجراي برجام تنها در كلام نيست و بايد سندي باشد كه سرمايه‌گذاران، تجار و بانكدارها با مراجعه به آن از ايمن بودن حضور در بازارهاي ايران مطمئن شوند. اگر در اروپا بسياري از سياستمداران ترجيح مي‌دهند به اجراي آرام و بي‌دردسر برجام بپردازند تا از اين طريق مسير براي استفاده از حضور و نفوذ و قدرت ايران در منطقه براي حل بحران‌هاي منطقه‌اي هموار شود. در امريكا اما كنگره تا دندان مسلح به جمهوريخواهان تلاش مي‌كند به هر سبك و سياقي توافقي را كه دولت دموكرات باراك اوباما به آن دست يافته تحت تاثير قرار دهد. در چنين فضايي باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا كه تنها تا چندماه ديگر در كاخ سفيد است تلاش مي‌كند بر ضمانت‌هاي اجرايي اين توافق كه اصلي‌ترين دستاوردش در حوزه سياست خارجي است بيفزايد. روز گذشته درست در شرايطي كه علي طيب‌نيا، وزير اقتصاد ايران براي حضور در نشست مشترك بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول به واشنگتن پايتخت امريكا رفته بود، وزارت خزانه داري اين كشور رهنمودهاي جديدي را منتشر كرد كه به تجار اجازه مي‌دهد معاملات دلاري خود با ايران را از طريق موسسات بانكداري برون‌مرزي تا زماني كه وارد سيستم مالي امريكا نشده است، انجام دهند. منظور از موسسات بانكي خارج از امريكا يا فراساحلي، آن دسته از بانك‌هاي امريكايي يا غيرامريكايي هستند كه خارج از ايالات متحده و دايره قوانين اين كشور و در مناطق آزاد تجاري ثبت شده باشند. تحريم معامله با دلار با ايران مربوط به تحريم‌هاي غيراتمي و اوليه امريكا عليه ايران است كه قرار نبوده بر اساس توافق اتمي برجام لغو شود اما به نظر مي‌رسد كه به دنبال اعتراض‌هاي پي در پي ايران به امريكا، اين كشور معامله دلاري با شركت‌هاي ايراني را تا حدودي امكان‌پذير كرده است. اين اتفاق در شرايطي صورت گرفته است كه مخالفان اوباما در بحث توافق هسته‌اي مي‌گويند كه وي تسهيلات بسياري را كه مربوط به برنامه هسته‌اي ايران نبوده در سايه اين توافق براي ايران در نظر گرفته است. راهنماي وزارت خزانه داري امريكا مي‌گويد تحريم‌هاي كلي و گسترده عليه شركت‌هايي ايراني كه ممكن است زيرنظر افراد تحت تحريم امريكا اداره شوند هم برداشته مي‌شود و مي‌توان با اين شركت‌ها بر اساس موازين اعلام شده از جمله خودداري از وارد شدن پول حاصل از معامله با آنها به سيستم مالي داخلي امريكا، همكاري كرد. به اين ترتيب معاملات خارجي با نهادهاي ايراني كه تمام يا بخشي از مالكيت آنها در اختيار افراد حاضر در فهرست تحريم‌ها قرار دارد، لزوما شامل تحريم‌هاي امريكا نخواهد شد. تحريم‌هاي هسته‌اي عليه شركت‌ها و موسسات ايراني براساس توافق برجام رفع شده است اما برخي از اين موسسات هنوز تحت تحريم‌هاي موشكي، حقوق بشري و مسائل مرتبط با تروريسم قرار دارد. در حالي كه وزارت خزانه‌داري امريكا رهنمودهايي را براي تعامل شركت‌هاي خارجي با ايران معين كرده است اما فضاي انتخاباتي در ايالات متحده همچنان بر چند و چون اجراي برجام توسط امريكا سايه انداخته است. برخي از تحليلگران مي‌گويند كه شعارهاي انتخاباتي دونالد ترامپ، نامزد جمهوريخواهان در خصوص چگونگي مواجهه با برجام در صورت پيروزي در انتخابات و سابقه سياسي‌اي كه از هيلاري كلينتون، نامزد دموكرات‌ها در ذهن است تا حدودي بر ترس كمپاني‌ها و بانك‌ها از ايران افزوده و شايد هم اين كمپاني‌ها ترجيح دهند تا زمان مشخص شدن سياست‌هاي امريكا در دولت آتي با ايران بر مسير مدارا رفتار كنند.