عامل بيماري
ويروس از طريق تماس با خون يا مايعات بدن حيوان آلوده براي نخستين‌بار به انسان منتقل شده است. ويروس ابولا از خفاش‌هاي ميوه‌خوار به ميمون، سپس چهارپايان و از آنها به خوك سرايت كرده و انسان از طريق شكار و استفاده از گوشت خوك مبتلا ميزبان ويروس ابولا شد. ويروس ابولايي كه اكنون بشر با آن سروكار دارد، سخت‌ترين، مقاوم‌‌ترين و جهش‌يافته‌ترين نوع شناخته شده ويروس ابولاست. هرگونه تماس با ترشحات فرد مبتلا، سبب انتقال سريع ويروس مي‌شود، هر چند هنوز انتقال بيماري از طريق هوا در محيط طبيعي به اثبات نرسيده اما احتمال انتقال از راه تنفس در فضاي بيماران نيز وجود دارد.
كشف
ويروس «آبولا» نخستين‌بار در سال ۱۹۷۶ ميلادي شناخته شد. در آن سال ابولا حدود ۳۰۰ نفر را در آفريقا مبتلا كرد كه بسياري بر اثر آن جان باختند. زماني كه يك راهبه بلژيكي محفظه‌يي آبي‌رنگ حاوي نمونه‌هاي خون يك مبتلا را با نامه‌يي از يك پزشك در كينشاسا به شهر آنتورپ بلژيك فرستاده، پژوهشگران در آزمايشگاه مجهزي در بلژيك با ويروسي با ساختار كرم‌مانند روبه‌رو شدند كه تا آن زمان مشابهي نداشت. نام بيماري ابولا از يكي از رودخانه‌هاي كشور زئير كه امروز در «جمهوري دموكراتيك كنگو» قرار گرفته، آمده است.
نشانه‌ها
نخستين و مهم‌ترين علامت ابولا، تب بالاي 6/38 درجه است كه در پي آن فرد مبتلا به «سردرد شديد»، «دردهاي عضلاني»، «ضعف شديد»، «اسهال»، «تهوع»، «درد شكم»، «بي اشتهايي» مي‌شود و در موارد شديد و پيشرفته آن، مبتلا به خونريزي گوارشي و پوستي نيز مي‌شود.
نشانه‌هاي اين بيماري دو روز تا سه هفته پس از تماس با ويروس و به شكل تب، گلودرد، دردهاي ماهيچه‌يي و سردرد ظاهر مي‌شوند. بيشترحالت تهوع، استفراغ و اسهال و همچنين كاهش عملكرد كبد وكليه‌ها به دنبال مي‌آيند. در اين زمان، مبتلادچار خونريزي شده و پس از آغاز خونريزي در 24 ساعت فرد مي‌ميرد.
شكل ويروس
راه تشخيص
نشانه‌هاي ابتدايي ابولا با بيماري‌هاي ديگري چون مالاريا، وبا و گونه‌هاي ديگري از تب‌هاي ويروسي مشابه است اما در مناطق شيوع يافته بيماري، اين نشانه‌ها به عنوان ابولا در نظر گرفته مي‌شود. راه قطعي تاييد بيماري آزمايش نمونه‌هاي خوني فرد مشكوك به ابتلاست.
درمان
دوره اوج بيماري 21 روز
نه واكسن و نه آنتي بيوتيك شناخته شده براي درمان وجود ندارد
درصد احتمال بهبودي در آغاز اپيدمي 10 درصد | اكنون 45درصد
هيچ درمان شناخته‌شده‌يي براي مقابله با ابولا وجود نداشته است. هيچ واكسني كه از سرايت آن نيز جلوگيري كند تا به امروز ساخته نشده، در يك سال اخير تلاش چشمگير بخش زيادي از محققان در اروپا و امريكا سبب شده تا برخي واكسن‌هايي كه پيش‌تر براي آنفلوآنزاي حيواني به كار گرفته مي‌شد، به شكل آزمايشي در مورد مبتلايان به ابولا نيز آزمايش شود. جواب استفاده از اين واكسن‌ها در پاره‌يي موارد مثبت بوده و به بهبود بيماران انجاميده است. مهم‌ترين درماني كه اكنون به كار گرفته مي‌شود، يك قرنطينه شديد بيمارستاني همراه با تزريق و استفاده از دوره‌هاي بسيار بالاي آنتي‌بيوتيك است كه البته در بسياري از موردها ناكام بوده است. حداقل دوره درمان 40 روز بوده هر چند كه دوره مقابله با بيماري در بيماران مختلف متفاوت است. مراقبت‌هاي اين بيماري شامل حفظ وضعيت طبيعي بدن، جلوگيري از دست رفتن آب بدن و تامين مايعات، مقابله با كم آبي، مصرف داروهاي ضد انعقاد خون در اوايل عفونت و جلوگيري از خونريزي، كلينيك درد، استفاده از آنتي بيوتيك و داروي ضد قارچ و كنترل سطح اكسيژن بدن و درمان عفونت‌هاي ثانويه است.
مجله تايم چهره سال 2014 را « قهرمانان ابولا »اعلام كرد؛ كساني كه براي مبارزه با بيماري جان خود را به خطر انداختند.
« پريسا ثابتي» محقق ايراني دانشگاه هاروارد و دانشمند برجسته يكي از چهره هاي انتخابي تايم بود.
واكسن‌هاي ابولا
شيوع سريع ويروس مرگبار ابولا كه فعلا درماني براي آن وجود ندارد، به تحقيقات براي ساخت واكسن ابولا شتاب زيادي بخشيده است. تقريبا از ميانه 2014، چندين تحقيق و آزمايش براي ساخت واكسن ابولا آغاز شده است. از مهم‌ترين آنها واكسن شركت «جانسون‌اند جانسون» امريكا بود كه آزمايش آن همين چند روز پيش در دانشگاه آكسفورد آغاز شد. اين واكسن جديد، پيش‌تر در ميمون‌ها ايمني كامل در مقابل ويروس ابولا ايجاد كرده بود و قرار است در اين مرحله واكسن روي ۷۲ فرد سالم ۱۸ تا ۵۰ سالم آزمايش شود و تيم تحقيقاتي قصد دارد كار تزريق واكسن به تمام داوطلبان را در يك ماه آينده به پايان برساند. يك يا دو ماه بعد، دُز دوم واكسن به اين افراد تزريق خواهد شد. تزريق اول، سيستم ايمني را آماده مبارزه با ويروس مي‌كند و تزريق دوم براي تقويت واكنش اين سيستم است. دو تزريق، تركيب متفاوتي دارند اما هر دو حاوي ژن‌هاي گونه زئير ويروس ابولا هستند. تاثير اين واكسن بر توليد پادتن (آنتي‌بادي) و سلول‌هاي T (نوعي گلبول سفيد) در يك سال آينده بررسي خواهد شد.
پيش از اين واكسن هم، واكسن‌هاي ديگري را هم يك شركت بريتانيايي و چند موسسه امريكايي توليد كرده بودند. براي نمونه شركت داروسازي مرك نيز اخيرا با همكاري يك شركت امريكايي ديگر، نيولينك‌جنتيكس، آزمايش واكسن سوم ابولا را در سوييس آغاز كرده است. تحقيقات براي ساخت واكسن ابولا در روسيه هم در جريان است.
منطقه بحران:
آفريقا
اميل اوآمانو فقط دو سال داشت، در روستاي دورافتاده‌يي در گينه، به نام ملياندو زندگي مي‌كرد اما خيلي زود دچار تب، سردرد و اسهال خوني شد. در دسامبر ۲۰۱۳، اين پسربچه با وجود زحمت‌هايي كه خانواده‌اش كشيدند، درگذشت. سه روز بعد خواهر سه ساله‌اش فيلومين و مادر حامله‌اش سيا در اثر همين بيماري جان خود را از دست دادند.
روستاي ملياندو در منطقه جنگلي گينه واقع شده. اين منطقه جنگلي با كشتزارهاي ني و نخل احاطه شده است. گفته مي‌شود كه اين گياهان، خفاشان ميوه‌خوار را كه حامل اين ويروس هستند به خود جذب كرده و اين ويروس به اميل منتقل شده است. سپس اين بيماري با توجه به رفت‌‌وآمد بسيار مردم به ليبريا و سيرالئون منتقل شد. اين آغاز شيوع ابولا بود.
پيشگيري
پوشيدن لباس‌هاي محافظتي هنگام تماس با گوشت نيز مي‌تواند كمك‌كننده باشد و همچنين هنگام حضور در اطراف شخص مبتلا به اين بيماري مي‌توان لباس‌هاي محافظتي پوشيد و بعد دست‌ها را شست. نمونه مايعات و بافت‌هاي بدن افراد مبتلا به اين بيماري بايد با احتياط ويژه حمل شود.
۱ آب و صابون
دستان خود را به‌‌طور مرتب با صابون و آب تميز بشوييد و با حوله تميز خشك كنيد. اجراي اين توصيه در زاغه‌هاي اطراف شهرهاي بزرگ يا مناطق روستايي دورافتاده ممكن است كار ساده‌يي نباشد چون در اين نقاط بسياري از مردم به آب پاكيزه دسترسي ندارند. اما اين روش به شكل موثري ويروس ابولا را از بين مي‌برد و هر صابون معمولي مي‌تواند اين كار را بكند. در اين حالت بايد از دست دادن پرهيز كرد. توصيه پزشكان به مردم اين است كه به جاي دست دادن از روش‌هاي ديگري براي سلام دادن به يكديگر استفاده كنند.»
دوره‌هاي اپيدميك
1967: آفريقا / سودان، زئير
1995: آفريقا / كنگو
2014: آفريقا / سيرالئون، ليبريا، كنگو
گينه، نيجريه
تلفات
1967: 300 نفر
تا 2014: 1000 نفر
2014: نزديك به 7300 نفر
برخي واكنش ها
پيتر پيو، از كاشفان ويروس ابولا او جزو تيم پژوهشگراني بود كه در سال ۱۹۷۶ محفظه‌يي آبي‌رنگ رسيده از آفريقا را بررسي و براي نخستين‌بار ويروس ابولا را شناسايي كرد.
« از پيشرفت‌هاي به دست آمده در زمينه درمان‌هاي جديد براي ابولا دلگرم شده‌ام اما نبايد فراموش كرد كه تكميل و توليد واكسن ابولا به زمان نياز دارد. ابولا اكنون در ليبريا، از نقطه اوج خود عبور كرده و احتمال مي‌رود در سيرالئون نيز در چند هفته آينده، روند نزولي ابتلاي به ابولا آغاز شود اما اين بحران دنباله نسبتا بلندي هم دارد. هنوز هم ابولا در اين كشورها شايع است، هنوز هم جان انسان‌ها مي‌گيرد و هنوز هم موارد جديدي از آن تشخيص داده مي‌شود و ما بايد خودمان را براي مبارزه‌يي پيگير و طولاني، احتمالا تا پايان سال ٢٠١٥ ميلادي آماده كنيم. »
باراك اوباما، يكي از موضوع‌هاي مهم نطق سالانه خود در سازمان ملل متحد را «مبارزه با ابولا» قرار داد.
ملكه انگلستان در پيام كريسمس خود، بحران ابولا را يادآوري و به جهان تاكيد كرد كه در برابر اين بيماري بايد متحد شود.
دبيركل سازمان ملل متحد در يك سال گذشته، بيش از 20 بار درباره ابولا سخن گفته و از كشورهاي جهان خواستار كمك به آفريقا شده است
توصيه هايي براي پيشگيري
۲ لمس كردن ممنوع
اگر احتمال مي‌دهيد كه فردي به ويروس ابولا آلوده شده به هيچ‌وجه او را لمس نكنيد. شايد اجراي چنين توصيه‌يي در زماني كه يكي از اعضاي خانواده شما آلوده شده و درد مي‌كشد بي‌رحمانه به نظر بيايد ولي به ياد داشته باشيد كه تمام مايعات بدن يك فرد بيمار از جمله مدفوع و ادرار، آب دهان، آب بيني و خلط، اشك چشم و حتي اسپرم يا ترشحات رحم حاوي اين ويروس هستند. به هر فردي كه چنين عارضه‌هايي دارد بايد اكيدا توصيه كرد كه در اسرع وقت به پزشك يا بيمارستان مراجعه كند. علاوه بر اين توصيه مي‌شود كه از لمس لباس يا ملافه‌ها و رختخواب فرد مبتلا پرهيز شود. سازمان پزشكان بدون مرز توصيه مي‌كند كه لباس‌ها و ملافه افراد مبتلا سوزانده شود.
۳ پرهيز از تماس با جنازه
اگر حدس مي‌زنيد كه فردي بر اثر بيماري ابولا درگذشته است بدن او را لمس نكنيد حتي براي مراسم خاكسپاري. اگر فرد آلوده به اين ويروس مرده باشد هنوز هم احتمال انتقال آن به افراد ديگر بسيار زياد است چون بدن افرادي كه بر اثر اين بيماري مرده‌اند در دوران بيماري مايعات بيشتري ترشح مي‌كند و بنابراين خطر گرفتن ويروس ابولا بر اثر تماس با جنازه حتي بيشتر از تماس با فرد بيمار است.
۴ پرهيز از گوشت شكار
از رفتن به شكار و لمس كردن و خوردن گوشت حيوانات اكيدا پرهيز كنيد چون دانشمندان معتقدند كه نخستين بار ويروس ابولا از همين طريق به بدن انسان منتقل شده است. حتي اگر گوشت يك حيوان وحشي در منطقه زندگي شما جزو مواد غذايي لذيذ و كمياب است از خوردن يا لمس آن اكيدا پرهيز كنيد. حتما مراقب باشيد كه تمام غذاهايي را كه مصرف مي‌كنيد به خوبي پخته شوند.
۵ سراسيمه نشويد
پخش شايعه به هراس مردم مي‌افزايد. از كاركنان درماني و پزشكان نترسيد، كار آنها كمك به شما است و بستري شدن بهترين امكان براي درمان و بازيابي سلامت افراد بيمار است. بيماران در مراكز درماني مراقبت‌هاي لازم براي مقابله با عوارض اين ويروس را دريافت خواهند كرد.
در ايران
تا به امروز هيچ كدام از شهروندان ايراني در دوره‌هاي مختلف اپيدمي ابولا به آن مبتلا نشده‌اند. دليل مهم آن، عدم ارتباط و سفر ايرانيان به كشورهايي است كه ابولا در آنها شيوع دارد. در سال 2014 با توجه به شيوع سريع بيماري و مشاهده چند مورد ابتلا در انگلستان و امريكا، نگراني‌ها درباره سرايت بيماري به ايران از طريق كشورهاي خاورميانه‌يي افزايش يافت، به ويژه با آغاز مراسم حج كه در آن مسلماناني از سراسر جهان شركت مي‌كنند، اين نگراني‌ها بيشتر شد اما گيت‌هاي بهداشتي كشور عربستان از ورود مبتلايان به ابولا جلوگيري كرد و مراسم حج بي‌خطر برگزار شد. با اين وجود، نبايد ابولا را دست‌كم گرفت و بايد دانست كه سال 2015 نيز جهان با بلاي 2014 روبه‌رو خواهد بود.