احمد قريب، معاون سابق سازمان انرژي اتمي در گفتوگو با اعتماد:
طراحي و توليد پيشرانهاي هستهاي كاملا صلحآميز است
درباره دستورات فني رييسجمهور به سازمان انرژي اتمي با احمد قريب، استاد فيزيك اتمي و متخصص سوختهاي هستهاي گفتوگويي داشتهايم كه مشروح آن را ميخوانيد.
پيشرانهاي هستهاي از چه فناوريهايي برخوردار هستند؟
پيشرانهاي هستهاي، همان موتورهاي محركهاي هستند كه در صنايع سنگين مورد استفاده قرار ميگيرند و عمدتا در زيردرياييها استفاده ميشوند. البته تا پيش از اين عدهاي به دنبال استفاده از اين پيشرانها در هواپيماها و موشكهاي فضاپيما بودند ولي امروز عمدتا در زيردرياييها و همچنين كشتيهاي اقيانوسپيماي بسيار بزرگ و از جمله ناوبرها مورد استفاده قرار ميگيرند. نوع و اندازه اين پيشرانها نيز متفاوت است و بستگي به كاربردي كه افراد و كشورها ميخواهند از آن داشته باشند، دارد. بهطور مثال، درباره يك پيشران كه در زيردريايي مورد استفاده قرار ميگيرد، فاكتوري مانند اينكه آن زيردريايي قرار است براي چه مدتي زيردريا باشد، مطرح است. به دليل اينكه آن رآكتور كوچك ميشود و پيشران در زيردريايي قرار ميگيرد، خود شرايط ويژهاي را هم ميطلبد. سوخت اين پيشرانها نيز عموما متفاوت از سوختي است كه در نيروگاههاي قدرت يا نيروگاههاي تحقيقاتي استفاده ميشود. به سخن ديگر، عموما سوخت پيشرانهاي هستهاي براي زيردرياييها، كربن اورانيوم است. البته اين سوخت ميتواند اشكال ديگري را هم داشته باشند ولي سوخت پيشرانهاي اتمي نيازمند تحقيقات پيچيده و بسياري است و بايد در ابعاد فيزيكي، شيميايي و حتي متالوژيك مورد بررسي قرار گيرد.
درجه غناي سوخت پيشرانهاي هستهاي دريايي و زيردريايي چه اندازه است؟
مسلما سوخت اين پيشرانها از آنجايي كه در زمان زيادي مورد استفاده قرار بگيرند، بايد قدرت بالايي هم داشته باشند. سوخت هستهاي آنها بيش از 20 درصد است. به سخن ديگر، معمولا اين سوخت از 20 درصد تا بيش از 50 درصد و حتي 60 درصد است. ميزان اين سوخت بستگي به اندازه و حجم وسيلهاي كه در آن قرار ميگيرند، ميزان زمان ماموريت و مسير حركت دارد. اين مسائل مشخص ميكنند تا چقدر سوخت از نظر وزني و با چه اندازه غنا استفاده شود. البته فاكتورهاي ديگري هم مانند شرايط بهكارگيري، ميزان رطوبت و برودت هم اثرگذار هستند.
شكل ظاهري اين سوخت به چه صورتي است؟
در رآكتورهاي تحقيقاتي، از صفحه سوخت استفاده ميشود و در رآكتورهاي توليد قدرت از ميله سوخت كه ميزان آن هم فرق ميكند؛ از چند كيلو تا چند صد تن ميتواند باشد. رآكتورهاي هستهاي كه در كشتيها و زيردرياييها استفاده ميشود، هم متفاوت هستند اما معمولا آنها، رآكتورهاي قدرت هستند و از ميله قدرت استفاده ميشود. با اين وجود، توليد پيشرانهاي هستهاي در جهت بهرهبرداري حمل و نقل دريايي نيازمند تحقيقات بسيار سنگيني است كه بايد گروههاي با ساختارهاي مهندسي جهت توليد اين پيشرانها و همچنين بررسي سوخت آنها تشكيل شوند. گروههايي كه به بررسي سوخت اين پيشران، داوم سوخت و ميزان مورد نياز است. اين كار، نيازمند تحقيقاتي چند ده ماهه و چندين ساله است كه خود آن بستكي به شكل، بودجه و... هم دارد.
توانمندي ايران در اين دو حوزه چقدر است؟
درباره اين مسائل، اطلاعات عمومي و تئوريك وجود دارد ولي ما در عرصههايي همچون توليد آب سنگين و غنيسازي هم در ابتدا دانشي نداشتيم و هر كدام فقط چند صفحه درباره آنها خوانده بوديم ولي امروزه ايران از بزرگترين توليدكنندگان و صادركنندگان آب سنگين است و از دانش غنيسازي برخوردار. اگر در تحقيقات علمي، عزمي براي پيگيري وجود داشته باشد، قطعا ميتوان به موفقيت رسيد. ايران براي توليد آب سنگين، ظرف چهار، پنج سال توانست به دانشش دست يابد. براي پيشرانهاي هستهاي هم ما نيازمند تحقيقات بسياري هستيم. پيشرانهاي هستهاي مانند موتور يك ماشين هستند كه سوخت را توليد ميكنند. پس ما نيازمند يك گروه براي ساخت اين موتور و يك گروه براي سوخت مورد نياز آن هستيم.
دو دستور رييسجمهور تا چه اندازه در برجام آمده است؟
به صورت دقيق در اين باره اطلاع ندارم ولي در برجام، كشورهاي مختلف از فعاليتهاي صلحآميز هستهاي ايران حمايت كردهاند. در طراحي و توليد پيشرانهاي هستهاي براي بهرهبرداري در حوزه حمل و نقل دريايي، ديگر بهانهاي مبني بر نگراني براي ساخت بمب اتمي وجود ندارد. طراحي و ساخت پيشرانهاي هستهاي در اين حوزه كاملا صلحآميز هستند. بيترديد ساخت سوخت دريايي تواناييهاي اتمي ايران را بالا ميبرد ولي اين سوخت براي بمبسازي نيست چراكه با كربن اورانيوم با هر درجهاي هم كه باشد، معمولا نميشود بمب ساخت.
فارغ از اين دو دستور، ايران چه اقدامات ديگري ميتوانست انجام دهد كه نقض برجام هم نباشد؟
اين پاسخ را بايد مسوولان بدهند ولي با يك نگاه كلي و سرسري، اين دو دستور، پاسخهاي بدي در برابر اقدام اخير امريكا نيستند. سوختهاي اين پيشرانها اگر شصت درصد هم باشند، تا زماني كه با هدف صلحجويانه طراحي شوند طرف مقابل نميتواند اعتراضي بكند. از طرفي، ساخت اين پيشرانها و توليد سوخت مورد نياز آنها، نيازمند صرف زمان بسياري است كه تا آن زمان، شرايط هم براي ايران و هم جامعه بينالمللي تغيير خواهد كرد و ايران ميتواند حرفهاي بيشتري براي گفتن داشته باشد.