مهديه تخريب شده عابدزاده، ثبت مي‌شود
تناقض‌گويي مسوولان ميراث مشهد و بنايي كه ديگر نيست
فرزانه قبادي
«14 مهر ماه سال گذشته ما متوجه شديم روند تخريب مهديه عابدزاده شروع شده، از فعالان رسانه‌اي دعوت كرديم تا اين موضوع را پوشش دهند. زماني كه تخريب بنا شروع شد، از آقاي پژمانفر، نماينده مردم مشهد درخواست پيگيري داشتيم. آقاي پژمانفر گفتند آقاي مهدوي قول دادند كه تخريب را متوقف كنند. بعد از ظهر همان روز يكي از دوستان خبر دادند كه تخريب بنا ادامه دارد. روز 17 مهر‌ماه جمعي از دوستان در انجمن مردمي‌چهار باغ، در مقابل بناي مهديه تجمع كردند و نسبت به تخريب بنا اعتراض كردند و خواهان توقف تخريب بنا شدند. تخريب متوقف شد و حدود يك ماه بعد ميراث‌فرهنگي استان اعلام كرد بناي مهديه را به همراه 30 بناي ديگر در مشهد به صورت اضطراري ثبت كرده است. «مسعود نبي دوست يكي از فعالان ميراث‌فرهنگي مشهد ماجراي ثبت‌ملي مهديه عابدزاده مشهد را اين‌طور روايت مي‌كند. بنايي كه هفته گذشته به‌طور كامل تخريب شد، بعد از تخريب بود كه سخنان مسوولان سازمان ميراث‌فرهنگي نشان داد كه حرف‌هاي سال گذشته ميراث‌فرهنگي مشهد در خصوص ثبت‌ملي اين اثر در جريان اعتراضات مردمي‌به تخريب اين بنا، واقعيت نداشته و حتي پرونده ثبتي اين بنا به دست مسوولان دفتر ثبت آثار هم نرسيده است.» فرهاد نظري، مديركل دفتر ثبت آثار در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «مهديه مرحوم عابدزاده قابليت ثبت در فهرست آثار ملي را داشته، اما پرونده ثبت اين بنا به تازگي به دست ما رسيده و در حال بررسي اين پرونده هستيم.» نظري در مورد اظهارات سال گذشته مسوولان ميراث‌فرهنگي مشهد اظهار بي‌اطلاعي مي‌كند و مي‌گويد: «اينكه يكي از مسوولان استان‌ها در استاني اعلام كند كه اثري ثبت شده، طبيعي است كه بايد با هماهنگي ما باشد، اما اگر بدون هماهنگي با ما مصاحبه كند يا اظهارنظري داشته باشد مسووليت آن با خود اوست.»
وفا ثابتي، مدير ميراث‌فرهنگي منطقه ثامن در خصوص ادعاي ميراث‌فرهنگي براي ثبت‌ملي بنا به «اعتماد» مي‌گويد: «پرونده ثبت بنا سال گذشته تهيه شده بود، اما به دليل اينكه ناقص بود به تهران ارسال نشد و تكميل آن مقداري زمان برد. تلاش ما اين بود كه مهديه به ثبت برسد، چون در جريان ثبت بوده و ما مطمئن بوديم كه اين بنا به ثبت مي‌رسد، اما پروسه تهيه پرونده طولاني بود و تكميل مدارك پرونده زمان برد.» ثابتي در خصوص عدم صداقت ميراث‌فرهنگي با مردم مي‌گويد: «من اطلاع ندارم كه عينا اين نكته اعلام شده كه اين بنا ثبت شده يا نه، اما اين را مي‌دانم كه پرونده ثبت بنا در حال تهيه و تكميل بود.»
محمد‌حسين زارع‌صفت، مديركل ميراث فرهنگي خراسان رضوي بعد از تخريب بنا به رسانه‌هاي محلي مشهد گفت: «بنايي كه تخريب شده فاقد ارزش‌هاي معماري جهت ثبت در فهرست آثار ملي كشور بوده است.» زارع صفت در اظهارات ضد و نقيض خود مبني بر بي‌ارزش بودن كالبد بنا در ادامه مي‌گويد: «جامعه‌المصطفي متعهد شده است كه عين به عين و در همان نقطه مهديه را بر اساس ضوابط و مستندات موجود و با نظارت ميراث‌فرهنگي دوباره بسازد.» تناقضات در اظهارات زارع صفت محدود به اينجا نمي‌شود، مديركل ميراث‌فرهنگي خراسان رضوي در ادامه مي‌گويد: «پرونده مهديه عابدزاده در گذشته براي ثبت تنظيم شد و با توجه به تخريب بنا جلسه ثبت در تهران برگزار شده است و به زودي شماره ثبت اعلام مي‌شود.» زارع صفت به كلي ادعاي ثبت بنا در فهرست آثار ملي را تكذيب مي‌كند و مي‌گويد: «بناي مهديه به عنوان اثر ثبتي ميراث‌فرهنگي نبوده و جامعه‌المصطفي به عنوان ملك خود آن را تخريب كرده.» اين در حالي است كه محمد ركني، معاون ميراث‌فرهنگي خراسان رضوي پس از تخريب بنا و پيش از آنكه مسوولان دفتر ثبت اعلام كنند مهديه عابدزاده ثبت نشده است، در گفت‌وگو با «اعتماد» اعلام كرده بود كه بنا سال گذشته ثبت اضطراري شده است: «زماني‌كه ما به موضوع ورود كرديم، بنا تخريب شده بود، بخش اصلي بنا را تخريب كرده بودند. اما ما بايد يك اثر را ثبت كنيم تا بتوانيم آن را حفظ كنيم و از آن دفاع كنيم.» ركني در پاسخ اينكه يك بناي مخروبه را چرا ثبت‌ملي كرده‌اند، مي‌گويد: «مجبور بوديم، نمي‌توانستيم بيكار بنشينيم كه بنا را تخريب كنند.» هر چند به گفته ركني ميراث بيكار ننشست، اما بنا تخريب شد و حالا قرار است بنايي كه نيست ثبت‌ملي شود.
از سويي نبي دوست در خصوص ادعاي كذب ميراث‌فرهنگي مي‌گويد: «يكي از آثاري كه ميراث اعلام كرده ثبت شده است، گرمابه اسلام است. مالك گرمابه اسلام به من گفتند ما اصلا در جريان نيستيم كي بنا ثبت شده، در حالي كه براي ثبت بايد رضايت مالك جلب شود. از طرفي بايد به مالك نامه بزنند كه حق تخريب ندارد، اما ايشان مي‌گفتند كه هيچ نامه‌اي در اين زمينه دريافت نكرده‌اند.»
يكي از بناهاي مذهبي مهم مشهد تخريب شده و به نظر مي‌رسد هيچ توجيهي براي اين تخريب منطقي نيست. حتي توجيه ساخت دوباره و عين به عين بنا كه مسوولان مدام بر آن تاكيد دارند، در حالي مطرح است كه دوباره چيني بناهاي تاريخي اصولي دارد كه با شواهد موجود در مورد بناي عابدزاده امكان پذير به نظر نمي‌رسد. رضا سليمان نوري،
خراسان پژوه در خصوص ساخت عين به عين بنا مي‌گويد: «اعلام شد جامعه‌المصطفي ملزم به ساخت عين به عين بنا شده است، اما اين اتفاق مستلزم رعايت برخي موارد است از جمله اينكه به هيچ‌وجه مقبره مرحوم عابدزاده جابه‌جا نشود و مهديه در همان وسعت تقريبا
200 متري قديم بازسازي شود و دو طرف بنا هم دو دالان كه قبلا اتاق اسكان طلاب بوده احيا شود. در حالي كه تا جايي‌كه ما اطلاع داريم جامعه‌المصطفي قصد دارد يك ساختمان چهار طبقه به جاي بناي قبلي مهديه بسازد. اما ساخت عين به عين بنا مستلزم جابه‌جايي مقبره مرحوم عابدزاده و همينطور از بين رفتن دوطرف ساختمان است، از طرفي يك درخت انجير پير در حياط بنا وجود دارد كه آن هم در صورت ساخت عين به عين بايد جابه‌جا شود، همينطور مستلزم اين است كه نقاشي‌هاي داخل بنا دوباره بازسازي شود، در صورتي كه مستنداتي از اين نقاشي‌ها وجود ندارد. حتي اگر ما از موضوع استفاده از مصالح و حريم منظر اثر هم چشم پوشي كنيم، از باقي اصول و ضوابط مربوط به ساخت عين به عين نمي‌توانيم صرف نظر كنيم. حتي در بحث كاربرد بنا هم تغييراتي ايجاد خواهد شد. مهديه در گذشته تنها محلي بوده كه دروس علميه را به‌طور شبانه براي كسبه ارايه مي‌داد و كسبه مشهد
در مهديه با اصول فقهي فعاليت در بازار آشنا مي‌شدند. در حالي كه جامعه‌المصطفي در نظر دارد بنا را براي تحصيل طلاب خارجي مورد استفاده قرار دهد. به‌طور كلي ما با يك مثلث عدم صداقت روبه‌روييم، نه جامعه‌المصطفي صداقت دارد، نه ميراث خراسان و نه شهرداري، شهرداري مشهد اعلام كرد اين بنا را حفظ مي‌كند، اما شهردار منطقه مجوز تخريب بنا را صادر كرد.»
تلاش ما براي تماس با مسوولان ميراث‌فرهنگي مشهد بي‌نتيجه بود و با وجود ارسال پيام‌هاي مختلف حاضر به پاسخگويي در خصوص ادعاي كذب ثبت‌ملي اين اثر در سال گذشته نشدند.