گروه اقتصادي
همچنان بحث خصوصي‌سازي شركت ملي حفاري ايران نقل برخي محافل است كه شايعه بركناري حيدر بهمني، مديرعامل شركت ملي حفاري ايران و جايگزيني سيد شريف حسيني، نماينده سابق اهواز داغ مي‌شود. البته چندي نمي‌گذرد كه سيد شريف حسيني نماينده پيشين اهواز خبر مربوط به انتصابش به سمت مديرعامل شركت ملي حفاري ايران را تكذيب كرد. شركت ملي حفاري يكي از بزرگ‌ترين و توانمند‌ترين شركت‌هاي حفاري در سطح جهاني است. اين شركت با در اختيار داشتن واحدهاي فعالي در حوزه حفاري عمودي و انحرافي، واحد تجهيزات حفاري، واحد نمودار‌گيري، واحد تزريق سيمان و تزريق گل و واحدهاي فعال و با تجربه و تخصص ديگر قادر است پروژه‌هاي بزرگ حفاري را در ايران و ساير كشورها انجام دهد. اگرچه برخي كارشناسان مي‌گويند، چنين شركت توانمندي باعث رقابت مناسب‌تر بين شركت‌هاي خارجي و داخلي در مناقصات بين‌المللي مي‌شود، اما با وجود اين توان و تخصص و تجربه بالا، شركت‌هاي خصوصي فعال در بخش بالادستي نفت از وجود چنين شركتي با اين امكانات و حمايت‌هاي قابل توجه دولتي چندان رضايت ندارند. زيرا در برخي مواقع شركت ملي حفاري به جاي اينكه رقيب شركت‌هاي خارجي در مناقصات باشد، به رقيب بلامنازع شركت‌هاي حفاري داخلي تبديل شده و چون امكانات آن دولتي است و از حمايت دولت نيز برخوردار است اجازه ارز اندام به بخش خصوصي نمي‌دهد. از همين رو، بخش خصوصي مجبور مي‌شود، پروژه‌ها را به صورت دست دوم و با قيمت بسيار كمتر از قيمت مناقصه از شركت ملي حفاري و قرارگاه خاتم‌الانبيا دريافت كنند كه اين مخل خصوصي‌سازي و حمايت از سياست‌هاي كلي نظام است. اگر شركت ملي حفاري با حمايت‌هاي دولتي كماكان بخواهد رقيب بخش خصوصي باشد، مانعي براي بخش خصوصي است در عين حال كه دولتي ماندن آن هم البته با توجه به سياست‌هاي خصوصي‌سازي در كشور و توصيه اقتصاددانان به صلاح نيست. البته اينكه اين شركت معظم چگونه خصوصي شود بسيار مهم و حساس است زيرا به گفته كارشناسان خصوصي شدن اين شركت نبايد موجب تضعيف آن و قدرت يافتن بيشتر شركت‌هاي خارجي در مناقصات نفتي شود. يكي از راه‌ها اين است كه در مرحله اول 80 درصد سهام آن به بخش خصوصي و عمومي توانمند واگذار شده و 20 درصد سهام مديريتي را تا حداكثر 3 يا 5 سال در اختيار داشته باشد و سپس كل سهام را واگذار كند.
البته بحث‌هايي مبني بر اينكه مجموعه‌هايي چون تاسيسات دريايي، صدرا، نفتكاو و نفتگران، اويك، بنياد مستضعفان، شستا، پتروهورتاش و ppz و ديگر شركت‌هاي نفتي مي‌توانند با تشكيل چند كنسرسيوم بخش‌هايي از سهام اين شركت را از طريق بورس خريداري كنند، پيشنهادي است كه مطرح مي‌شود. هرچند برخي توصيه‌ها هم بر اين موضوع تاكيد دارد كه دولت مي‌تواند وام بلندمدت يا تضمين ارايه پروژه‌هاي حفاري در دريا و خشكي به بخش خصوصي ياد شده براي تسهيل در امر خريد سهام شركت ملي حفاري در اختيار خريداران قرار بدهد. ترديدي نيست كه مديريت دولتي بهره وري را پايين مي‌آورد، هزينه‌ها را بالا مي‌برد و انگيزه را نيز كاهش مي‌دهد. از سويي موضوع ديگر حايز اهميت در مديريت دولتي اين است كه هر گونه كمي و كاستي به پاي دولت و حاكميت گذاشته مي‌شود. شركت ملي حفاري ايران كه به تازگي سي‌وچهارمين سالگرد خود را جشن گرفت، به دليل گمانه‌زني‌هايي كه درباره اختلاف اهواز و تهران در زمينه واگذاري پروژه حفاري ميدان نفتي آزادگان به شركت‌هاي خارجي، عملكرد اين شركت را زير ذره‌بين برده مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. از همين رو با حيدر بهمني، مديرعامل شركت ملي حفاري ايران به گفت‌وگو نشستيم كه در ادامه مي‌خوانيد:
ارزيابي‌تان از عملكرد شركت ملي حفاري ياران به عنوان مديري كه هم در دوران پيش از انقلاب و هم در دوران پس از انقلاب در صنعت حفاري فعال بوديد، چيست؟
مهم‌ترين نكته‌اي كه بايد مد نظر قرار دهيم اين است كه مديران و دولت‌ها تغيير مي‌كنند و اين عملكرد آنها براي رفاه عمومي و در راستاي منافع ملي است كه باقي مي‌ماند. از طرفي صنعت حفاري زاييده انقلاب است. از اين صنعت كه يكي از دستاوردهاي انقلاب اسلامي است بايد بدون در نظر گرفتن جناح سياسي حراست كرد. به جرات مي‌توان گفت همچنان به پشتوانه يك تفكر انقلابي اداره مي‌شود. تنها نهاد صنعتي كه به فتواي يك مجتهد رونق و توسعه يافت صنعت حفاري است. اين صنعت دستاورد خون شهداست. شركت ملي حفاري ايران در حال حاضر در حكم پدر حفاري بخش خصوصي و غيرخصوصي است؛ به عبارت ديگر تمام حفاري‌هايي كه در صنعت نفت انجام مي‌شود همه اينها زاييده شركت ملي حفاري است. به اين ترتيب كه يا مسوولان آن از بازنشستگان شركت ملي حفاري هستند يا در ساير شركت‌ها مامور به خدمت در آن شركت‌ها هستند يا تكنولوژي‌شان را از ما گرفتند.
برخي شركت ملي حفاري را به دليل شرايطي كه دارد متهم به دامپينگ مي‌كنند؛ نظرتان در اين باره چيست؟
صنعت حفاري صنعتي استراتژيك و مهم براي صنعت نفت به شمار مي‌رود. تا زماني كه اين صنعت در انحصار نيروي زبده داخلي بوده و روند رو به رشد و توسعه دارد مورد نقد و
سياه نمايي خارجي‌ها قرار مي‌گيرد چراكه اگر دكل‌هاي حفاري اكنون نبود، بايد براي اجاره هر دكل 50 هزار دلار در روز هزينه مي‌كرديم. به همين دليل است كه خارجي‌ها از رشد و توسعه صنعت حفاري ايران خوشحال نيستند. اما اينكه اين شركت را متهم به دامپينگ كنيم، خير چنين اتهامي وارد نيست چرا كه اين شركت در برونسپاري توانمندي‌هاي خود فروگذار نكرده است. اين در حالي است كه صنعت حفاري ايران در حال حاضر در قالب يك تعيين‌كننده نرخ حفاري و خدمات مربوط به آن در كشور و حتي منطقه ايفاي نقش مي‌كند.
براي اينكه بتوانيم توليد نفت خود را به 5 ميليون بشكه در روز برسانيم به حفر چه تعداد چاه نياز داريم؟
در زمينه حفاري چاه 40 تا 50 درصد هزينه‌هاي حفاري مربوط به بخش اكتشاف است و 60 تا 70 درصد در بخش حفاري است و هزينه كلاني به شمار مي‌رود. براي اينكه حجم توليد نفت خود را به مرز 5 ميليون بشكه در روز برسانيم بايد 2 هزار حلقه چاه حفاري كنيم. مخالفت‌هايي كه نسبت به صنعت حفاري داخلي مي‌شود بي‌حساب و كتاب نيست. من از پيش از انقلاب در اين صنعت حاضر بوده و فعاليت داشتم. پيش از انقلاب توانايي ساخت پيچ و مهره را نداشتيم، معدل سواد ما سيكل بود اما در حال حاضر هزار فوق ليسانس، 200 دكترين، 5 هزار ليسانس و 20 هزار كارشناس در اين صنعت فعاليت مي‌كنند و بهترين مهندسي خاورميانه را داريم. هر كجا مثل دوران جنگ هماهنگ و يكنواخت عمل كرديم موفق بوديم. نبايد به خاطر منافع حزب و گروه منافع ملي را از دست بدهيم.
چقدر در بومي‌سازي تجهيزات اين صنعت و برونسپاري حقيقي آن موفق بوده‌ايم؟
ما امكان ساخت يك قطعه در صنعت حفاري را نداشتيم در حال حاضر 20 هزار قطعه مورد نياز اين صنعت را بومي‌سازي كرديم. به نحوي كه از ساخت نرم‌افزار و سخت‌افزار بي‌نياز بوده و حتي دانش فني نيز مي‌فروشيم. اگر زماني مخالفت با رشد اين صنعت را ديديم بايد به دنبال ريشه آن باشيم. اقتدار ايران در مذاكرات را مي‌توان مديون دانش فني داخلي دانست. هدف ما بومي‌سازي صنعت حفاري در داخل است. شركت ملي حفاري ايران پدر صنعت حفاري داخلي است كه تلاش مي‌كند شركت‌هاي خصوصي خرد‌تر را براي رونق و توسعه‌شان در اين زمينه ياري كند. شركت ملي حفاري موافق برونسپاري است و در اين زمينه از متقاضيان به لحاظ مالي، فني، نيروي انساني و... حمايت مي‌كند. نمونه آن شركت حفاري شمال است كه به لحاظ دانش و فناوري و هم به لحاظ تجهيزاتي از آن حمايت كرديم و تجربه موفقي هم بود. مهم اين است كه صنعت حفاري ايراني شود. ما با خصوصي‌سازي مخالف نيستيم. معتقديم شركت ملي حفاري بايد در قالب يك قدرت تغذيه‌كننده واحد براي ساير شركت‌هاي خصوصي باقيمانده باقي بماند و ياري كند و بتواند با كمك ساير كشورها نيمي از نياز مورد نياز كشورهاي حاشيه خليج فارس را تامين كنيم. براي توليد 5 ميليون بشكه نفت نياز به 120 دستگاه حفاري وجود دارد كه 80 دستگاه آن در اختيار شركت ملي حفاري ايران است. نكند به دست خودمان جايگزين غيربومي براي انجام عمليات حفاري پيدا كنيم.
دستاورد برجام براي شركت ملي حفاري را چه مي‌دانيد؟
صنعت حفاري در داخل كشور 100 درصد خودكفا است و نيازي به هيچ نيروي خارجي چه در زمينه فني چه در زمينه دانشي نداريم. در حال حاضر با تجهيزات داخلي
4 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كنيم. در زمان جنگ كه تحت فشار بدترين تحريم‌ها بوديم توانستيم صنعت حفاري را مديريت كنيم. الان كه در دوران آسودگي اين صنعت هستيم. به هيچ عنوان نيازي به دانش فني و و دكل حفاري خارجي‌ها نداريم و از طريق بخش داخلي آن را تامين مي‌كنيم. چنانچه شاهد فعاليت اين شركت در فاز 9، 10، 17، 18 و 14 بوديم. شركت‌هاي خصوصي حفاري داخلي نيز در حال فعاليتند. در رژيم گذشته طي 50 سال 1100 حلقه چاه حفاري شد در حالي كه در 37 سال بعد انقلاب توانستيم 4200 حلقه چاه حفاري كنيم. آن هم با عمقي بيش از 6 هزار متر. اين در حالي است كه در دوران شاه بيشترين عمق حفاري چاه بين 3 تا 4 هزار متر بود. از سوي ديگر در سال‌هاي پيش از انقلاب اسلامي يا ابتدايي سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي براي مهار حريق يك چاه نفتي بالغ بر 10 ميليون دلار هزينه دريافت مي‌كردند اين در حالي است كه اكنون تمام فعاليت‌هاي مربوطه را خودمان انجام مي‌دهيم. اين در حالي است كه در حال حاضر در تركمنستان فعال هستيم و سابقه فعاليت در ليبي را نيز داريم.
يعني شما صنعت حفاري كشور را خودكفا مي‌دانيد؟
پيش از من 46 مديرعامل ديگر در شركت ملي حفاري ايران خدمت مي‌كردند. تمامي اين افراد مي‌توانند گواه توسعه و پيشرفت اين صنعت در دوران پس از انقلاب اسلامي باشند. به جرات مي‌توان گفت در حال حاضر ما به طور كامل در صنعت حفاري خودكفا هستم. در حال حاضر 15 شركت بنام بين‌المللي فعال در صنعت حفاري مايل به همكاري در ميادين نفتي و گازي ايران هستند. با آنها صحبت كرديم و طبق برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده در صورت تمايل حضورشان در صنعت نفت ايران بخش عمده‌اي از عمليات حفاري صنعت نفت ايران توسط شركت‌هاي ايراني انجام شده و شرط حضورشان در ايران انتقال تكنولوژي روز دنيا خواهد بود. البته ما در هيچ بخشي نيازي به نيروي خارجي نداريم. نياز صنعت حفاري از بخش زمين‌شناسي تا شناسايي مخزن را قادريم با كمك نيروهاي داخلي انجام دهيم. مهم‌ترين موضوع در صنعت حفاري، داشتن دانش فني مورد نياز اين صنعت است چرا كه ساخت تجهيزات مورد نياز صنعت حفاري در هر برهه‌اي از زمان براي نيروي داخلي امر دشواري نيست. اين در حالي است كه در بخش دانش فني مشكلي در بخش داخلي نداشته و كاملا خودكفاييم.
ارزيابي تان از جايگاه صنعت حفاري ايران در مقياس بين‌المللي چيست؟
به جرات مي‌توان گفت دانش فني صنعت حفاري داخلي ايران در سطح شركت‌هاي سطح يك دنيا است. حتي اگر بازار و فضاي رقابتي وجود داشته باشد قادر به رقابت در سطح بين‌المللي هستيم. بنابراين مي‌توان گفت قدرت شركت ملي حفاري ايران در حد رقابت با شركت‌هاي بين‌المللي است و محدود به فعاليت‌هاي انحصاري داخلي نيست. به جرات مي‌گويم كه مهندسين داخلي كشور به دانش فني بالاتري نسبت به بسياري از شركت‌هاي بين‌المللي دست يافته‌اند. چاه 101 اهواز و مارون توسط امريكايي‌ها حفاري شد. هر دو چاه دچار حريق شد و امريكايي‌ها محل را رها كرده و از كشور رفتند. اين در حالي است كه ما قادر به حفاري در فشار 15 هزار پوند بر اينچ مربع هستيم كه بالاترين فشار براي حفاري به شمار مي‌رود.
پس تصور مي‌كنيد قادر به حضور در بازارهاي بين‌المللي هستيم؟
اگر پولدارهاي كشور (سرمايه‌داران) از اين صنعت حمايت كنند و سياستگذاراني كه براي ما سياستگذاري مي‌كنند هدف‌شان استقلال اين صنعت باشد، بي‌شك و شبهه‌اي مي‌توان گفت كه شركت ملي حفاري ايران توانايي لازم و كافي براي حفاري در ايران و حتي ساير كشورها را دارد و در اين صنعت حرف براي گفتن دارد.
علت تاخير در برداشت ايران از ميادين مشترك نفتي و گازي را چطور توجيه مي‌كنيد؟
بله. برخي مي‌گويند ايران در برداشت از برخي ميادين نفتي و گازي مشترك از طرف همسايه خود عقب است. در پاسخ بايد گفت محلي نبوده كه دستور حفاري آن به ما ابلاغ شده باشد و آن را انجام نداده باشيم. اگر حفاري نكرديم چون دستوري نداشتيم. طبق برنامه بايد 60 حلقه چاه در آزادگان و ياران حفاري مي‌كرديم كه انجام شد.
چه ميزان از تجهيزات مورد نياز صنعت حفاري كور توسط شركت ملي حفاري بومي‌سازي شده است؟
نخست بادي گفت اين صنعت بايد به كمك سازندگان داخلي تقويت شود. شركت ملي حفاري ايران نخستين بنيانگذار نمايشگاه تجهيزات صنعت نفت در كشور است و امسال هم توانست با همكاري شركت ملي مناطق نفتخيز جنوب نمايشگاه تجهيزات صنايع حفاري را برگزار كند. از سوي ديگر توانستيم در راستاي اجراي سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي و كاهش وابستگي به بخش خارجي با همت مهندسان و متخصصان داخلي 20 هزار قطعه از 34 هزار قطعه مورد نياز روزمره دستگاه‌هاي حفاري بومي‌سازي شده است. اين در حالي است كه شركت ملي حفاري با 8 دانشگاه سراسر كشور در راستاي توليد دانش فني و تجهيزات مورد نياز اين صنعت در ارتباط است و دفاتر ارتباط با اين دانشگاه‌ها نيز تاسيس شده است. به همين منظور با بيش از 180 سازنده قطعات و تجهيزات همكاري داشتيم و در يك دهه گذشته بيش از 100 پروژه پژوهشي با همكاري با سازندگان و دانشگاه‌ها انجام شده است. به اين ترتيب به كمك سازندگان داخلي، مشكلات مالي نتوانسته صنعت حفاري كشور را حتي يك روز متوقف كند. به اين ترتيب 310 قطعه كاربردي مهم صنعت حفاري در نيمه نخست امسال از سوي شركت ملي حفاري ايران با همكاري سازندگان و صنعتگران داخلي بومي‌سازي شد. تاكنون 293 قلم از اين قطعات مورد استفاده قرار گرفته و مراحل ساخت بقيه نيز به اتمام رسيده است.
آيا اولويت ويژه‌اي براي ساخت تجهيزات در اين صنعت وجود دارد؟
در برنامه ساخت قطعات و تجهيزات حفاري، ارتقاي كيفيت توليدات و ساخت اقلام مهم و راهبردي در اولويت نخست قرار گرفته است، اين در حالي است كه بومي‌سازي بيش از 700 قطعه اساسي در سال جاري در دستور كار مديريت پژوهش، فناوري و مهندسي ساخت شركت تعريف و هدفگذاري شده است. از جمله قطعات ساخته شده بسته مربوط به تجهيزات درون چاهي مشتمل بر 32 قطعه است كه برخي از آنها براي نخستين بار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. به اين ترتيب توانستيم با ياري سازندگان خوزستاني و با نظارت مستقيم متخصصان شركت ملي حفاري ايران RTTS 20 اينچ توليد و در لوله‌هاي جداري چاه‌ها در ميدان نفتي آزادگان به‌كارگيري شد. از جمله تجهيزاتي كه موفق به بومي‌سازي آن شديم مي‌توان به ترمز برقي، تراكشن موتور و آچار هواي لوله جداري و همچنين قطعات اساسي انواع پمپ‌هاي سيال اشاره كرد. تعدادي از اين قطعات و تجهيزات همزمان با برگزاري نمايشگاه تخصصي ساخت تجهيزات صنعت نفت خوزستان در آذرماه امسال رونمايي شد.
چه ميزان از بومي‌سازي تجهيزات مورد نياز صنعت حفاري در دولت تدبير و اميد انجام شد؟
از بدو تاسيس واحد پژوهش و فناوري شركت ملي حفاري ايران در سال 1376 تا پايان سال 93 افزون بر 18 هزار قلم قطعات مورد نياز و بعضا پرمصرف در عمليات حفاري و خدمات فني مرتبط با همكاري اين واحد و سازندگان و صنعتگران ساخت داخل شد. روند بومي‌سازي در راستاي سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي با اولويت دادن به كيفيت محصولات توليدي و اهميت كاربرد آنها استمرار و دنبال مي‌شود. اين در حالي است كه هم‌اكنون شركت ملي حفاري ايران با 220 سازنده داخلي همكاري مي‌كند كه از اين تعداد 130 شركت در استان خوزستان فعاليت دارند. اميدواريم هرساله تعداد شركت‌كنندگان در نمايشگاه تجهيزات صنعت نفت افزايش يابد.
چه ميزان از حفاري‌هاي نفتي و گازي توسط شركت ملي حفاري ايران انجام شده است؟
32 هزار و 700 متر حفاري چاه‌هاي نفت و گاز به روش افقي و جهت‌دار در سال جاري از سوي متخصصان اين شركت در مناطق خشكي و دريايي كشور توسط شركت ملي حفاري ايران انجام شده است كه ركود مطلوبي به شمار مي‌رود. حفاري به شيوه افقي و جهت‌دار در رديف روش‌هاي روزآمد صنعت حفاري با فناوري بالاست كه در زمان حاضر در ايران شركت ملي حفاري بخش عمده‌اي از اين خدمات را به شركت‌هاي نفتي ارايه مي‌دهد. مغزه‌گيري نيز از جمله وظايف اين شركت به شمار مي‌رود كه از ابتداي امسال تاكنون يك هزار و 377 متر مغزه‌گيري از مخازن نفت و گاز انجام شده است كه اين ميزان در قياس با دوره مشابه پارسال رشد 85 درصدي دارد. عمليات مغزه‌گيري از لايه‌هاي زمين با هدف تشخيص وضعيت و بازدهي مخزن صورت مي‌گيرد و گزارش آن پس از آناليزهاي آزمايشگاهي، در اختيار واحدهاي متقاضي گذاشته مي‌شود.
دانشگاه‌ها هم در اين زمينه نقشي داشته‌اند؟
در زمان حاضر طراحي و ساخت شماري ازتجهيزات مورد استفاده در حفاري افقي و جهت‌دار در قالب قراردادهاي پژوهشي ميان اين شركت و دانشگاه صنعتي اميركبير با پيشرفت قابل ملاحظه‌اي در دست اجراست. اين در حالي است كه طراحي و ساخت مولتي شات‌ها با همكاري و نظارت متخصصان عمليات ويژه حفاري و پارك علم و فناوري دانشگاه شهيد چمران اهواز محقق و پس از آزمايش‌هاي ميداني، در بخش‌هاي عملياتي مورد استفاده قرار گرفته است.
50 هزار دلار هزينه اجاره يك دكل
صنعت حفاري صنعتي استراتژيك و مهم براي صنعت نفت به شمار مي‌رود. تا زماني كه
اين صنعت در انحصار نيروي زبده داخلي بوده و روند رو به رشد و توسعه دارد مورد نقد و
سياه نمايي خارجي‌ها قرار مي‌گيرد چراكه اگر دكل‌هاي حفاري اكنون نبود، بايد براي اجاره هر دكل 50 هزار دلار در روز هزينه مي‌كرديم. به همين دليل است كه خارجي‌ها از رشد و توسعه صنعت حفاري ايران خوشحال نيستند. اما اينكه اين شركت را متهم به دامپينگ كنيم، خير چنين اتهامي وارد نيست چرا كه اين شركت در برونسپاري توانمندي‌هاي خود فروگذار نكرده است. اين در حالي است كه صنعت حفاري ايران در حال حاضر در قالب يك تعيين‌كننده نرخ حفاري و خدمات مربوط به آن در كشور و حتي منطقه ايفاي نقش مي‌كند.