تاريخچه و اهداف ارزشيابي كيفي و توصيفي دانش‌آموزان
هاله شهبازي
آموزگار شاغل در تبريز
تاريخچه طرح ارزشيابي كيفي- توصيفي در نظام آموزش و پرورش كشور ايران: بعد از تشكيل معاونت آموزش عمومي و دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي، شوراي عالي آموزش و پرورش طي راي صادره در جلسه ۶۷۴ مورخ 2/5/81 به دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي ماموريت داد تا در خصوص تبديل مقياس كمي به كيفي مطالعاتي انجام داده و گزارش آن را به شورا ارايه دهد. دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي بعد از مطالعات و بررسي‌هاي خود طرحي را تحت عنوان ارزشيابي توصيفي تهيه و به شورا ارايه كرد اين طرح در سال تحصيلي 82-81 به صورت پيش آزمايش در ۲۵ كلاس و در ۵ استان اجرا شد و پس از نقد و بررسي و اعمال تغييرات لازم در تاريخ ۸۲/۶/۱۲ كميسيون معين شوراي عالي آموزش و پرورش دستورالعمل ارزشيابي كيفي- توصيفي را تصويب كرد و اين طرح در ۱۰۰ مدرسه كشور و ۲۰۰ كلاس پايه اول ابتدايي به اجراي آزمايشي درآمد. در سال تحصيلي 85-84 در ۵۰۰ كلاس اول ابتدايي و همين طور تا سال تحصيلي 88-87 به طور آزمايشي در پايه اول و همچنين در پايه‌هاي بالاتر انجام شده تا اينكه بر اساس مصوبه شوراي عالي آموزش و پرورش اجراي سراسري طرح ارزشيابي كيفي - توصيفي به صورت يك برنامه ملي در دوره ابتدايي از سال تحصيلي 89-88 به صورت پلكاني آغاز شد. ارزشيابي كيفي- توصيفي چيست؟ فرآيند جمع‌آوري، تجزيه وتحليل وتفسيراطلاعات حاصل از به كارگيري ابزارهاي مختلف (آزمون مداد كاغذي، آزمون عملكردي، ثبت مشاهدات، بررسي تكاليف و فعاليت‌ها و...)، از ابعاد مختلف جريان يادگيري وارايه بازخوردهاي توصيفي مفيد وموثر درجهت هدايت اين جريان به سوي تحقق بهتر اهداف است.
اهداف ارزشيابي كيفي- توصيفي: اصلاح، بهبود و ارتقاي ياددهي-يادگيري دركلاس ومدرسه، از طريق افزايش تعامل موثروسازنده بين معلم و دانش‌آموز، شناسايي و پرورش استعدادها و توانايي‌ها و علايق دانش‌آموزان با تكيه بر استعدادهاي برتر هر يك از آنان، توجه و كمك به رشد همه‌جانبه شخصيت دانش‌آموز وآگاه ساختن دانش‌آموز و اولياي ايشان از فرآيند پيشرفت تحصيلي و تربيتي و جلب مشاركت آنان دربهبود عملكرد دانش‌آموزان از مهم‌ترين اهداف اين نوع از ارزشيابي است.
محاسن ارزشيابي كيفي-توصيفي: كاهش اضطراب نامطلوب و فعاليت‌هاي دانش‌آموز، شناخت عميق و دقيق‌تر از دانش‌آموزان، توجه به تلاش‌ها و فعاليت‌هاي دانش‌آموزان دركنار موفقيت، به خدمت گرفتن ارزشيابي براي آموزش و يادگيري بهتر، مشاركت دانش‌آموز و والدين در ارزشيابي، حمايت از كودك و توجه به حقوق او دركلاس ومدرسه، ايجاد فضاي محبت و همدلي بين دانش‌آموزان وشناسايي مشكلات يادگيري درزمان مناسب و تلاش براي رفع آن را نيز كارشناسان و طراحان اين نوع ارزشيابي از محاسن اين طرح مي‌دانند.
آسيب‌هايي كه تحقق اهداف ارزشيابي كيفي -توصيفي را تهديد مي‌كند: در همين راستا كارشناسان و صاحبنظران بر اين باورند كه آسيب‌هايي از قبيل: عدم تغيير نگاه ونگرش جامعه فرهنگي و اوليا، تراكم بيش از حد دانش‌آموزان در كلاس‌هاي درس، عدم آشنايي معلمين با ابزارها و نقش آنها درجمع‌آوري اطلاعات، نبود معيار عيني براي جمع‌بندي عملكرد دانش‌آموزان درپايان هر نوبت تحصيلي، ابهام در مفاد آيين‌نامه و مقررات و ضوابط اجرا، نبود نظارت كافي بر اجراي برنامه، عدم هماهنگي بين معلمين و مسوولان، هماهنگ نبودن مجريان برنامه در استان‌ها، ابهام در درجه‌بندي‌هاي عملكرد و شناسايي جايگاه واقعي دانش‌آموزان، اعمال نظر شخصي مدرسان در كلاس‌هاي ضمن خدمت وناهماهنگي بين آموزش سنتي و ارزشيابي مدرن به‌شدت مانع از آن شده است تا اين طرح به اهداف مورد نظر خود دست يابد. آيا در ارزشيابي كيفي-توصيفي مردودي وجود دارد؟ ارزشيابي تحصيلي شامل دو فعاليت مهم است كه عبارتند از نخست جمع‌آوري اطلاعات از وضعيت تحصيلي وتربيتي فرد و دوم داوري وقضاوت درباره فرآيند، پيشرفت فرد و نتايج آن. شايد بسياري از معلمان نمي‌دانند كه علاوه بر مقياس خيلي خوب، خوب، قابل قبول ونياز به تلاش وآموزش بيشتر، مقياس پنجمي نيز با عنوان نياز به تلاش وآموزش مجدد نيز وجود دارد كه اگر دانش‌آموز به اهداف يادگيري پايه‌اي كه درآن به تحصيل مشغول است، نرسيده، طول دوره آموزش در آن پايه را براي او با كمك اين مقياس به قدر دوازده ماه ديگر افزايش مي‌دهند پس مردودي هست، اما وقتي از يك زاويه تخصصي بخواهيم به اين پرسش پاسخ دهيم، در دوره ابتدايي مردودي به معناي سنتي آن وجود ندارد. اين بدان معناست كه اگر معلم ابتدايي با چيستي وچرايي و چگونگي ارزشيابي كيفي-توصيفي آنگونه كه مي‌خواهيم باشد، آشنا شود، يعني كاربرد ابزارها را متناسب با اهداف فهميده باشد و بازخورد توصيفي در فرآيند آموزش را خوب درك و اجرا كند و از تكاليف و مداخله‌هاي مناسب ياري بگيرد، بي‌ترديد فراواني دانش‌آموزاني كه از مقياس پنجم استفاده خواهند كرد انگشت‌شمار خواهد بود يعني معلم برخلاف گذشته كه فقط از طريق امتحان كتبي يا شفاهي دانش‌آموزان را ارزشيابي مي‌كرد، امروزه و با ارزشيابي كيفي -توصيفي مي‌تواند با ابزارهاي مختلف متناسب با اهداف مربوطه از ميزان يادگيري دانش‌آموزان آگاه شده و قضاوت كند.