كارشناسان و اعضاي شوراي شهر تهران از ترافيك پايان سال در تهران ميگويند
ترافيك پايان سال؛ سياه چاله ساكنان پايتخت
حميدرضا خالدي
امسال را ميتوان براي تهران سال ترافيك ناميد، چه در ابتداي نيمه دوم سال كه ترافيك عجيب و غريب و البته بيسابقه عصرگاهي پايتخت، هفتهها عملا مردم را فلج كرده بود و هيچ مسوولي هم مسووليت آن را برعهده نميگرفت و چه در اين هفتهها و روزهاي پاياني سال، كه به مانند رسمي نانوشته، خيابانهاي تهران در محاصره رود خروشان انواع اتومبيلها و موتورها و... قرار ميگيرد. ترافيكي كه گاه ساعتها وقت شهروندان را ميگيرد و تنها عايدي آن سردرد و آلودگي، به خصوص در محلههاي مركزي شهر است.
امسال اما به نظر ميرسد ترافيك روزهاي پاياني سال خيلي زودتر از سالهاي قبل آغاز شده باشد. اين روزها خيابانهاي تهران از همان ساعتهاي صبحگاهي قفل هستند. خطوط ممتد قرمز رنگ نقشههاي ترافيكي آنلاين خيابانهاي تهران، تاييدي است براين واقعيت تلخ؛ ترافيكي كه در ساعتهاي عصرو غروب گاهي به اوج خود ميرسد و شهرنشينها را از رفتن به خيابانها پشيمان ميكند. ساعت 7 بعدازظهر است. خيابان شريعتي هم مانند بسياري ديگر از خيابانها قفل قفل است. بهمن، راننده جواني است كه پشت چراغ قرمز
شريعتي- ميرداماد گير كرده و از چهرهاش خستگي و عصبانيت ميبارد. به گفته خودش، از پيچ شميران تا اينجا را بيش از يك ساعت و نيم در ترافيك مانده است: «كلافه شدهام. قرار بود 7 تجريش باشم و به جلسهاي برسم ولي با اين حساب فكر نميكنم تا
9 شب هم به تجريش برسم. نميدانم... شايد بهتر باشد برگردم. از طرفي جلسهام، جلسه مهمي است و حتما بايد در آن حضور داشته باشم... نميدانم چكار كنم... .»
چهارراه گلوبندك، ساعت 11 صبح روز دوشنبه، 2 اسفند
چهار راه گلوبندك به معني واقعي قفل است. از يك طرف اتوبوسها، از طرفي موتوسيكلتهايي كه از هر روزنهاي براي فرار از ترافيك استفاده ميكنند و از طرفي تاكسيها و خودروهاي شخصي كه بيشترين حجم خودروها را تشكيل ميدهند. از ميانه خيابان ابوسعيد ابوالخير تا چهارراه گلوبندك 50 دقيقهاي زمان ميبرد. اينجا ماشينها به قول معروف قدم به قدم جلو ميروند. تفاوت اين خيابان با ساير خيابانها، در حجم بالاي شهروندان پيادهاي است كه خود را با مترو يا تاكسي و موتوسيكلت به بازار ميرسانند تا خريد شب عيدشان را از بازار بزرگ تهران و مغازههاي اطراف آن تهيه كنند. از صحنههاي رايج در اينجا، زناني است كه ترك موتورها از اين سو به آن سو ميروند تا از شرترافيك خلاص شوند و زودتر به خانههايشان برگردند. ترافيك به حدي كلافهكننده است كه بسياري از مسافران تاكسيها، در همان وسط خيابان از ماشين پياده ميشوند و ترجيح ميدهند به جاي وقت تلف كردن در ترافيك، بقيه مسيرشان را پياده گز كنند.
پيرمردي كه بيش از 30 سال است راننده يكي از تاكسيهاي زرد رنگ شهرمان است، مدعي است كه امسال ترافيك خيلي زودتر از سالهاي قبل آغاز شده است: براي ما ديگر طبيعي شده، هر سال، روزهاي پاياني سال با ترافيكهاي سنگين خيابانهاي تهران همراه است ولي امسال، ترافيك خيلي زودتر شروع شده است. من به ياد ندارم كه در تمام اين سالها، ترافيك پايان سال، از همين روزهاي نخستين اسفندماه آغاز شده باشد. راننده كه زني جوان است همراه دخترش براي خريد به بازار آمده است، سخنان مرد را قطع ميكند و با تمسخر ميگويد: تعجبي ندارد. ترافيك تهران حساب و كتاب ندارد. مگر يادتان رفته كه چند ماه قبل، عصرها چطور تهران قفل ميشد؟ هيچ يك از مسوولان هم نه مسووليتش را قبول كرد و نه دليل درستي براي ايجادش عنوان كرد. آن زمان هم ميگفتند اين ترافيك بيسابقه است. حالا هم كه ميگويند ترافيك اسفندماه امسال بيسابقه است. فكر كنم يكي دو سال آينده تمام ماههاي سال ترافيك «بيسابقه» داشته باشيم !
ترافيك پشت ترافيك
همين چند ماه قبل بود كه شهر تهران با ترافيك سنگين عصرگاهي شوك زده شد. آن روزها اين ترافيك و گره كور آن تا آنجايي ادامه پيدا كرد كه كم كم صداي خود مديران شهري را هم درآورده بود. ابوالفضل قناعتي، عضو هيات رييسه شوراي شهر يكي از همين مديران است كه با انتقاد از ترافيك بسيار سنگين و گره خورده عصرگاهي خيابانهاي تهران اعلام كرده موضوع ترافيك غيرطبيعي اين روزهاي پايتخت در كميسيون عمران بررسي خواهد شد و براي دومين بار به پليس تذكر داده خواهد شد. قناعتي با اشاره به افزايش بار ترافيكي اين روزهاي پايتخت گفت: روز پنجشنبه و جمعه ترافيكي را تجربه كردم كه تا امروز در تهران نديده بودم و اين موضوع بايد بررسي شود كه چه اتفاقي افتاده كه چنين بار ترافيكي در برخي مناطق تهران به خصوص مناطق شمالي شهر رخ داده است. وي گفت: اين موضوع در كميسيون عمران بررسي ميشود و كارشناسان اين كميسيون در اين خصوص بررسيهاي لازم را انجام خواهند داد. همچنين از پليس راهور ميخواهيم كه دليل ترافيك غيرطبيعي پايتخت را توضيح دهد. قناعتي با تاكيد بر اينكه راهحل كاهش بار ترافيكي، افزايش محدوديتها نيست، گفت: نبايد مردم را از اين محدودتر كرد. اين كنترل ترافيك نياز به مديريت دارد.
اين اظهارات به همراه شكايتهاي گسترده مردم از ترافيك عجيب اين روزهاي پايتخت باعث شد تا رييس پليس راهور تهران نيز در همان روزها به اين مساله واكنش نشان دهد. سردار محمد رضا مهماندار در اظهارنظري در همين خصوص گفت: هر ساله در اين فصل - پاييز- با توجه به تغيير مدت روز، برودت هوا و عوامل ديگر شاهد تغييرات ترافيكي و افزايش بار ترافيكي عصرگاهي و شبانگاهي در شهر تهران هستيم. اوگفت: من به عنوان كسي كه ٢٨ سال تجربه كاري مرتبط با فعاليت ترافيكي دارم، عنوان ميكنم كه برخي انتقادات نسبت به تاثير اين علل، به هيچوجه انتقادات كارشناسي نيستند. وي در تشريح ديگر دلايلي كه منجر به افزايش محسوس ترافيك شبانگاهي طي دو هفته اخير شده است، افزود: علاوه بر برودت هوا كه به افزايش ميل شهروندان به استفاده از وسايل نقليه شخصي منجر ميشود، اتمام ماه صفر نيز در افزايش ترافيك عصرگاهي و شبانگاهي هفتههاي اخير اثرگذار بوده است چراكه اتمام اين ماه مصادف ميشود با آغاز برگزاري مراسم جشن و عروسي و همچنين افزايش سفرهاي درونشهري به مناطق مركزي و مراكز خريد. مهماندار ادامه داد: همچنين تعيين ساعت ١٩ به عنوان زمان اتمام ممنوعيت طرح زوج و فرد نيز باعث شده تا سفرهاي درون شهري به بعد از ساعت ٧ شب موكول شود كه اين موضوع به خودي خود ميتواند ترافيك شبانگاهي را افزايش دهد. مهماندار گفت: متاسفانه بايد گفت كه ترافيك امروز شهر تهران در شرايطي است كه ميتوان اعلام كرد كه در شرايط اشباع قرار داريم و تمام ظرفيت معابر پايتخت در ساعات پايان روز، در اشباع كامل قرار دارد و اين در حالي است كه روزانه ١٠٠٠ موتوسيكلت و خودرو به تعداد وسايل نقليه شهر تهران اضافه ميشود.
انتقادها به ترافيك عصرگاهي آن روزها تا بدانجا پيش رفت كه با برخي اظهارنظرهاي عجيب و بيسابقه از سوي اعضاي شوراي شهر مواجه شد تا جاييكه رحمتالله حافظي در توييتر خود مدعي شد كه «با فشار قاليباف، فرمانده پليس راهور تهران عوض شد و به دنبال آن شاهد ترافيك سنگين در شهر طي يكماه گذشته هستيم. هدفشان چيست... ؟!»
توييتي كه رحمتالله حافظي نوشت اين فرضيه را مطرح ميكند كه آيا دستهايي پشت پرده است تا اين ترافيك را
به قصد ايجاد كند يا اينكه بازيهاي سياسي و اختلافهايي كه بين مسوولان شهري وجود دارد و داشته (محمد باقرقاليباف شهردار تهران با فرمانده سابق راهور تهران) به اين ماجرا دامن زده و منجر شده است؟ اين فرضيه زماني پررنگتر ميشود كه نگاهي به اظهارنظرها و سخنان برخي اعضاي شوراي شهر در مورد ترافيك روزهاي گذشته داشته باشيم كه آن را «مصنوعي» ميدانند و معتقدند بايد براي بررسي علل آن كار پليسي انجام شود. محسن سرخو، رييس كميته حمل و نقل و ترافيك شورا دو روز پيش با مطرح كردن اين ماجرا در صحن علني شوراي شهر و در حضور فرمانده جديد پليس راهور گفت: ترافيك يك ماهه اخير عجيب بود... قبول كنيد كه در يك ماهه اخير ترافيك تهران اصلا عادي نبوده است و به نوعي ميتوان گفت اين ترافيك مصنوعي بوده است.
چهار ماه بعد
حالا بعد از حدود چهارماه، دوباره تهران ميرود تا ترافيك عجيب و غريب دي و آذرماه را تجربه كند؛ ترافيكي كه در سالهاي قبل؛ هم حجمش كمتر بود و هم از نيمههاي اسفندماه آغاز ميشد نه از ابتداي آن. ترافيكي كه ديگر به يك رويه در تهران بدل شده است؛ رويهاي چنان تكراري كه ديگر نه كسي زحمت صحبت در مورد آن را ميدهد و نه زحمت پيدا كردن راهحلي براي اين گره كور پايتخت.
باز هم دعواي دولت و شهرداري
معاون شهردار در امور شوراها، معتقد است كه راهحل اين معضل قديمي، همان بحث قديمي توسعه حمل ونقل عمومي است: تا وقتي كه ما نتوانيم به مقدار كافي اتوبوس و مترو براي جابهجايي مردم آماده كنيم، وضعيت به همين شيوه خواهد بود. براي توسعه حمل و نقل هم، قانون تكليف دستگاهها را مشخص كرده است. در اتوبوسراني 82 درصد سهم دولت است و 18 درصد سهم مديريت شهري و در مترو، سهم هركدام 50 به 50 است. وي ادامه ميدهد: در چند سال گذشته، ما تمام تلاشمان را كردهايم تا هم سهم خودمان را بهطور كامل بپردازيم و هم بخشي از سهم دولت را.
معاون شهردار بخشي از ترافيك اين روزهاي پايتخت را به ورود بيرويه خودروها به پايتخت منوط ميداند و ميگويد: الان روزانه بيش از هزار و 200 خودرو در تهران پلاك ميشود و به خيابانها سرازير ميشوند. ما در طول اين سالها هر چقدر لازم بود بزرگراه و پل و تونل در تهران ساختهايم. فقط تونلي كه باقيمانده تونل صياد و حكيم است كه به زودي آنها نيز به بهرهبرداري ميرسد تا رينگ پروژههاي تهران تكميل شود. پس به اندازه كافي كار شده است. اما اين هزار و 200 خودرو، در كنار خودروهايي كه هر روز از حومه تهران به اين شهر سرازير ميشوند، باعث شده تا خيابانهاي شهر تقريبا از خودروها، اشباع شوند.
وي مقوله «فرهنگي» را از ديگر دلايل بروز ترافيك تهران ميداند و ميگويد: تا وقتي كه شيوه رانندگي و فرهنگ آن در تهران اصلاح نشود، هر چقدر هم كه بزرگراه بسازيم بازهم شاهد اين ترافيكهاي سنگين، به خصوص در روزهاي پاياني سال كه مردم براي خريدها و انجام كارهاي روزهاي پاياني سالشان، از ماشينهاي شخصيشان استفاده ميكنند، خواهيم بود.
اماني مدعي است كه يكي از بهترين گزينهها براي گشايش ترافيك تهران تصويب لايحه مديريت يكپارچه شهري است: اگر اين لايحه مصوب شود، ما ميتوانيم در مورد خيلي از مسائلي كه امروز، باعث بروز ترافيكهاي سنگين در پايتخت ميشود ورود پيدا كنيم و دستگاهها را ملزم به رعايت قانون كنيم. به عنوان مثال، ميتواند از برگزاري نمايشگاهها در نمايشگاه بينالمللي جلوگيري كند و به ترافيكهاي طولاني در زمان برگزاري نمايشگاهها پايان دهد.
توجه به خريدهاي آنلاين
دكتر احمد دنيامالي، رييس كميسيون عمران و حملو نقل شوراي شهر نيز مانند بقيه نخستين دليل بروز ترافيك را مباحث فرهنگي ميداند: تقريبا اكثر ايرانيها، كارهاي خود را به روزهاي پاياني سال و به قول معروف دقيقه 90 واگذار ميكنند. بهعلاوه اينكه در روزهاي پاياني سال حجم مراودات و معاملات اقتصادي و مالي چه در بخش خصوصي و چه در بخش عمومي افزايش چشمگيري پيدا ميكند كه همين مساله باعث ميشود تا ترددهاي بيشتري هم در شهر صورت گيرد. حالا به اين موارد خريدهاي سنتي آخر سال را هم اضافه كنيد. ضمن اينكه بخشي از فعاليتهاي فروردين ماه هم بهطور طبيعي در اين ايام روزهاي پاياني سال انجام ميشود. مجموعه اين موارد باعث ميشود تا در روزهاي پاياني سال شاهد ترافيكهاي سنگيني در شهرهاي بزرگ به خصوص تهران باشيم. وي معتقد است كه شايد يكي از بهترين راهكارها، گسترش و شيوع شيوههاي خريد آنلاين باشد. البته به شرط آنكه منابع موثق و قابل اعتمادي براي تامين نيازهاي مردم وجود داشته باشد.
رييس كميسيون عمران و حمل و نقل شوراي شهر اما برخلاف بسياري از كارشناسان معتقد است كه با توجه به داشتههايي كه در بخش اتوبوسراني و مترو و تاكسي داريم، نبايد چندان انتظار معجزه داشت كه اين شبكه حمل و نقل عمومي در روزهاي پاياني سال راهگشاي گرههاي كور ترافيكي شهر باشد: ما در حال حاضر از حداكثر ظرفيتمان در بخش حمل و نقل عمومي استفاده ميكنيم. بنابراين نميتوان بيش از اين از ظرفيت حمل و نقل عمومي انتظار داشت. با اين حال ما براي روزهاي پاياني سال اولا ساعت آغاز به كار اتوبوسها و مترو را افزايش دادهايم و شهروندان ميتوانند زودتر از روزهاي ديگر، از اين امكانات استفاده كنند، ثانيا، بهاي بليت در اين ساعتها را كاهش دادهايم تا تشويقي باشد براي اينكه مردم بيشتر، در اين ساعتها از اتوبوسها و مترو استفاده كنند. اين شايد تنها ترفندي باشد كه بتوان در مورد حمل و نقل اجرايي و عملي كرد.
3درصد بودجهاي كه غيب شد
دكتر اقبال شاكري، رييس كميته عمران شوراي شهر نيز مانند دنيا مالي بر اين باور است كه ديگرنبايد انتظار داشت در كوتاهمدت حمل و نقل تهران تكميل شود و درست به همين دليل بايد به دنبال راهكارهاي ديگري براي روزهاي شلوغ پاياني بود: هم ما و هم مردم و هم مسوولان شهري ميدانند كه به اين زوديها معضل تكميل شبكه حمل و نقل عمومي حل نخواهد شد. بنابراين نبايد به اين مساله براي حل يا كاهش معضل ترافيك تكيه كرد. در عوض من معتقدم كه به جاي سختافزار، بايد روي مسائل فرهنگي كار كرد. مثلا بايد به مردم اطلاعرساني كرد كه خريد از مراكز خريد مراكز شهر يا بازار چندان تفاوتي با مراكز خريد داخل شهر ندارد يا اگر هم تفاوتي داشته باشد، تفاوت آن چندان زياد نيست كه بخواهند از اين سوي شهر به مركز شهر بروند.
وي با ذكر اينكه براي همين منظور شهرداري موظف است تا 3 درصد از درآمد خود را صرف فرهنگسازي كند، گفت: با اين وجود ما نميدانيم شهرداري با اين 3 درصد چه كرده است. جا دارد در اين مورد مسوولان شهري و شهردار پاسخ دهند.
گره كوري كه باز نميشود
محمد مهدي تندگويان، عضو كميسيون شهرسازي و معماري اما از همان زاويه تخصصي خود يعني شهرسازي به مساله ترافيك روزهاي پاياني سال نگاه ميكند: ما نميتوانيم همه مردم شهر را در مورد استفاده از خودروهاي شخصيشان محدود كنيم. ما بايد ابتدا زير ساختهاي شهري مثل خيابانها و بزرگراهها را برطرف كنيم، بعد بگوييم هر كس ميخواهد در شهر با خودروي شخصياش تردد كند بايد هزينهاش را هم بپردازد... هزينههايي مثل همين ترافيك.
وي تهران را شهري ميداند با شبكه معابر غير اصولي و
غير كارشناسي كه نه تنها نميتواند جوابگوي خيل زياد خودروها باشد كه در مواردي مانند بروز حوادث مترقبه و غيرمترقبه، خودشان به معضلي اساسي براي امدادگران بدل خواهند شد: واقعيت اين است كه شبكههاي معابر امروز ما به گونهاي است كه واقعا هيچ كاري نميتوان در مورد آنها كرد. ولي ميتوانيم از اين به بعد بارگذاري در پهنههاي شهري را منوط به اين بگذاريم كه بايد شبكه معابر كافي داشته باشد. يعني اگر در پهنهاي شبكه معابر جواب نداد، اجازه بارگذاري بيش از حد ندهيم. گرچه اين راهكار هم راهكاري كوتاهمدت نيست، بلكه راهحلي است كه شايد به درد تهران 50 سال بعد بخورد نه اينكه طي يكي دو سال بتواند مشكل آن را حل كند.
راهحل سنتي افزايش ناوگان عمومي
با اين وجود ابوالفضل قناعتي، عوض هيات رييسه شوراي شهرهمچنان بر همان راهحل قديمي تاكيد دارد: در بحث ترافيك تهران، ظرف و مظروف با هم نميخواند. يعني ازيك طرف با حجم زيادي ازسفرهاي شهري در روزهاي پاياني سال مواجهيم و از سويي حمل و نقل عمومي ما نميتواند جوابگوي اينهمه سفر باشد. طبيعي است كه در چنين شرايطي مردم بخواهند با خودروهاي شخصيشان بيرون بيايند.
اين عضو كميسيون عمران شورا ادامه داد: درچنين شرايطي نميتوان به حل ترافيك تهران اميدوار بود. به بياني تا وقتيكه مسائل زيرساختي ما حل نشود، وضعيت تهران در ماههاي خاصي از سال مثل اسفند، به همين شكل ادامه خواهد داشت و شهروندان هم به اجبار بايد اين پيك ترافيكي را تحمل كنند.