قربانيان بي‌نام و نشان
محمود فاضلي
آب‌هاي بين‌المللي اگرچه براي برخي جاذبه‌هاي طبيعي محسوب مي‌شود و رنگ نيلگون و آفتاب درخشانش يادآور خاطرات توريستي است اما براي هزاران مهاجر و پناهجو، يادآور خاطرات تلخي است كه تا ابد در حافظه تاريخي آنها باقي خواهد ماند. درياي مديترانه كه ميان سه قاره آسيا ، اروپا و آفريقا واقع است، از راه تنگه جبل الطارق به اقيانوس اطلس راه دارد و به وسيله كانال سوئز در مصر با درياي سرخ مربوط است براي تعدادي از كشورها از جمله يونان، تركيه، قبرس، ايتاليا و... يك منطقه استراتژيك است. در سال‌هاي اخير اما براي نيروي دريايي امريكايي‌ها و در يك‌سال اخير براي روس‌ها مكاني براي اهداف نظامي و عملياتي براي مقابله با گروه داعش و بمباران اهداف آنها در عراق تبديل شده است.
اما براي پناهجويان، «مديترانه» مرگبارترين مسير مهاجرت و عامل دلهره، وحشت، زندگي و مرگ است. با آغاز حوادث خاورميانه به ويژه سوريه، عراق و ليبي، مديترانه محل عبور هزاران پناهجوياني شد كه تلاش دارند از طريق آب‌هاي تركيه، يونان و ايتاليا خود را به كشورهاي شمال اروپا برسانند. خاطرات تلخ و وحشتناكي كه نشانگر عمق فاجعه‌اي بود كه افكار عمومي در حد يك خبر كوتاه در جريان آن قرار مي‌گرفت اما اين رنج و آوارگي بود كه نصيب پناهجويان مي‌شد و تاكنون نيز پاياني براي آن قابل پيش‌بيني نيست. درياي مديترانه در سال‌هاي اخير به عنوان يكي از راه‌هاي اصلي ورود مهاجران خاورميانه و آفريقا به اروپا شاهد قربانيان بي‌نام و نشان بسياري بوده است.
سازمان بين‌المللي مهاجرت اعلام كرده است در دو ماه نخست سال جاري ميلادي 366 مهاجر كه قصد سفر به اروپا را داشته‌اند در درياي مديترانه كشته شدند. آماري كه البته نسبت به مدت مشابه سال قبل كاهش داشته است. طبق اين آمار تا 2 فوريه، 13924 مهاجر از طريق دريا خود را به اروپا رسانده‌اند. تقريبا تمامي قربانيان دريا، در مسير مديترانه مركزي كه ليبي را به ايتاليا متصل مي‌كند، جان خود را از دست داده يا مفقود شدند. پناهجويان مدعي‌اند قاچاقچيان انسان با به سرقت بردن موتور قايق‌ها سرنشينان آنها را ميان آب رها مي‌كنند و به مهاجران مي‌گويند كه نيروهاي امداد براي نجات آنان اعزام شده‌اند!
تعداد پناهجوياني كه از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون وارد ايتاليا شدند به بيش از 10700 نفر مي‌رسد كه 2600 نفر بيشتر از مدت مشابه در سال 2016 است. اكثر اين پناهجويان از اتباع كشورهاي گينه، ساحل عاج، نيجريه، سنگال، گامبيا، مراكش، بنگلادش، مالي، عراق، افغانستان و پاكستان هستند. در سال 2016 بيش از 181 هزار پناهجو (27500 نفر بيش از سال 2015) وارد ايتاليا شدند كه از اين تعداد 176 هزار نفر مهمان مراكز استقبال بودند.
به اعتقاد «موگريني» رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا در اجلاس مديترانه كه در بارسلون اسپانيا و با حضور مقامات بلند 28 كشوراتحاديه اروپا و 15 كشور حوزه مديترانه برگزار شد ما در منطقه، يك پتانسيل مشاهده مي‌كنيم و در اين راستا نياز به يك تعهد مشترك كه اجازه پشت سر گذاشتن تنش‌ها و مشكلات را بدهد، داريم. لازم است كه در زندگي واقعي افراد اين مناطق متمركز شده و به جمعيت اين منطقه مخصوصا جوانان، اميد به پيشرفت داد، زيرا 300 ميليون جوان در خاورميانه و آفريقا، نه صدايي دارند و نه فرصتي.
البته در انتقال پناهجويان به جز تنش‌هاي داخلي در ميان كشورهاي خاورميانه و بحران اقتصادي، نقش واسطه‌ها نيز در اين امر بسيار مهم است كه نهادهاي بين‌المللي براي مبارزه با اين پديده نيزدست به‌كار شده‌اند. مركز مقابله با قاچاق مهاجران در اروپا (EMSC) يكي از اين نهادهاست. هدف از راه‌اندازي اين مركز تقويت همكاري ميان كشورهاي عضو اتحاديه اروپا، سازمان‌هاي بين‌المللي، آژانس‌هاي اروپايي و ديگر دست‌اندركاران كشورها با هدف مقابله با قاچاق پناهجويان و مهاجران است. هدف اين مركز ارايه تبادل اطلاعات ميان خود و همكاري عملياتي در راستاي مبارزه عليه قاچاق سازمان يافته مهاجران است. در دو سال گذشته نشست‌هاي متعددي از سوي كشورهاي اروپايي براي مقابله با ورود مهاجرين به اروپا برگزار و تصميمات مختلفي شامل پيگيري عمليات مقابله با قاچاق انسان و اعزام كشتي‌هاي كمكي، هواپيما و هلي‌كوپترهاي بيشتر و نيز عمليات امداد در درياي مديترانه اتخاذ شده است اما هيچ يك از آنها نتوانسته است مانع جدي براي ورود مهاجرين به كشورهاي اتحاديه اروپا شود. اين قبيل كشورها در نشست‌هاي خود بر تقويت همكاري‌هاي پليسي، تخريب قايق‌هاي قاچاقچيان و چگونگي عمليات براي بازگرداندن پناهجويان تاكيد داشته‌اند.