اصلاح سياستگذاري‌ها، حل المسائل آلودگي هواي كلانشهرها
رضا اميدوار تجريشي
كارشناس ارشد مسائل شهري و عضو شاخه جوانان حزب اعتماد ملي
آمار و ارقام اعلام شده توسط منابع مختلف در تهران و ساير كلانشهرهاي كشور از جمله شهرداري‌ها، مراكز پليس راهور و محيط زيست حاكي از آن است كه سهم حمل و نقل روسطحي درون‌شهري از آلودگي هواي شهرهاي كشور بين 70 تا 80 درصد است. بنابراين در تشخيص علت و اينكه بخشِ عمده آلودگي هوا ناشي از حمل و نقل روسطحي درون شهري است، مناقشه‌اي وجود ندارد. اما محل بحث آنجاست كه بر اساس چه دلايلِ اوليه و برقراري كدام زنجيره از روابط علت و معلولي، حمل و نقل سطحي درون‌شهري منجر به خلقِ مهم‌ترين چالش كنوني شهرهاي كشور شده است؟ در راستاي پاسخ به اين پرسش كليدي، بايد ريشه و علت‌العللِ پديده حاضر را در وضعيت مولفه‌ها و ابزارهايي جست‌وجو كرد كه تصميم‌گيرانِ امر به وسيله آنها سياستگذاري‌هاي مربوطه را صورت مي‌دهند. مولفه‌ها و ابزارهايي كه ميزان توفيق در تحقق سياست‌هاي حمل و نقلي، عمدتا به وضعيتي كه آنها به خود مي‌گيرند وابسته است.
در حالي كه در كشور ما قيمت تمام شده هر ليتر بنزين 4 هزار تومان و قيمت تمام شده هر سفر مترو حدود 750 تومان است، با احتساب قيمت هزار توماني بنزين به ازاي هر ليتر و 250 توماني مترو به ازاي هر سفر براي مصرف‌كننده نهايي و ارزان بودنِ هزينه‌هاي استفاده از پاركينگ براي خودروي شخصي و عدم وجود هر گونه سيستم دريافت عوارض در بزرگراه‌هاي درون شهري، ايران از جمله كشورهايي است كه در آن حمل و نقل براي مردم اساسا كم‌هزينه است. اين در حالي است كه ميانگين سهم هزينه‌هاي حمل و نقل از كل درآمد هر خانوار در كشورهاي توسعه‌يافته بيش از 20 درصد است و اين عدد براي هر خانوار ايراني كمتر از 8 درصد را نشان مي‌دهد. به عنوان نمونه در دو كشور ايالات متحده امريكا و انگلستان، هزينه‌هاي استفاده از خودروي شخصي با استفاده از 3 مكانيزم قيمت سوخت، هزينه پاركينگ و عوارض استفاده از بزرگراه‌هاي درون‌شهري، تعمدا بالا رفته است تا منابع مالي كافي براي توسعه و نگهداشتِ هدفمندِ زيرساخت‌هاي حمل و نقلي از راه صحيحِ آن تامين شود. در انگلستان قيمت هر ليتر بنزين 1/2 دلار و اجاره يك واحد پاركينگ عمومي به طور ميانگين 600 دلار در ماه است. در ايالات متحده نيز علاوه بر قيمت يك‌دلاري بنزين به ازاي هر ليتر، قريب به اتفاقِ بزرگراه‌هاي درون‌شهري يا به سيستم‌هاي اخذ عوارض مجهزند، يا هزينه‌هاي هنگفتي براي پاركينگ‌هاي عمومي در نظر گرفته‌اند. اين در حالي است كه ايران با قيمت 28/0 دلاري بنزين به ازاي هر ليتر، در هيچ‌يك از بزرگراه‌هاي درون‌شهري خود عوارضي دريافت نمي‌كند و هزينه پاركينگ نيز در آن بسيار ناچيز است. همه اين توضيحات حاكي از آن است كه تفاوت زيادي در كم و كيف يارانه تخصيص‌يافته به بخش حمل و نقل، ميان ايران و كشورهاي توسعه‌يافته جهان وجود دارد. وضعيت كنوني تهران و بخش عمده‌اي از ديگر شهرهاي كشور در حوزه حمل و نقل، متاثر از ميراثِ اقتصاد نفتي و يارانه‌اي در كشور، گسترشِ بي‌برنامه شهرها در دهه‌هاي پيشين، برنامه‌ريزي‌هاي حمل و نقلي شتابزده و غيرواقع بينانه در سال‌هاي اخير و نهايتا اِعمال سليقه و وجود حفره‌هاي قانوني در حوزه اجراست. بنابراين اصلاحِ وضع موجود و حركت بر اساس يك رويكرد روشن و مشخص در حوزه سياستگذاري حمل و نقل درون‌شهري، يك فرآيند درازمدت و پُرهزينه است و مادامي كه اين امر محقق نشود، معضلاتي چون آلودگي هوا نيز برطرف نشده و ساير اقدامات در اين راستا، اثري بيش از مسكن‌هاي مقطعي نخواهند داشت.