«اعتماد» فعاليت‌هاي انتخاباتي در شبكه‌هاي اجتماعي را بررسي كرد
«لايو»ترين انتخابات تاريخ
اعتماد| انتخابات دوازدهمين دوره رياست‌جمهوري، انحصار رسانه‌اي را به معناي واقعي شكسته است. شبكه‌هاي مجازي در اين دوره از انتخابات حرف اول را مي‌زنند؛ شبكه‌اي كه ماهيتش با سانسور و مصلحت انديشي همخوان نيست و به معناي واقعي كلمه، مصداق آزادي در انتقال اطلاعات است. اين روزها، تلگرام و توييتر بدون شك تبديل به رسانه نخست انتخابات شده است. اخبار مربوط به انتخابات پيش از آنكه روي خروجي خبرگزاري يا صفحات روزنامه‌ها قرار گيرد، در كانال‌ها و گروه‌هاي تلگرامي دست به دست مي‌شود. اتفاقات مربوط به گردهمايي هواداران كانديداها محدود به محل برگزاري گردهمايي نمي‌شود و لايو اينستاگرام اين امكان را به كاربران اين شبكه اجتماعي مي‌دهد تا به شكل مجازي در گردهمايي كانديداي محبوب خود حضور پيدا كنند. به تعبير بسياري از كارشناسان «لايو اينستاگرام» پديده اين دوره از انتخابات است؛ پديده‌اي كه انحصار صدا و سيما را براي اطلاع‌رساني شكست، تا جايي كه حسن روحاني، رييس‌جمهور در اجتماع هوادارانش در استاديوم آزادي تهران در خصوص مخالفت برخي تفكرات با شبكه اجتماعي و آزادي اينترنتي و فضاي مجازي اعلام كرد: «ما مي‌خواهيم جوانان ما با صداي بلند سخن بگويند؛ دوراني كه فقط يك صدا و سيما بخواهد بر افكار مردم حاكم باشد تمام شده است. ما با زيرساخت‌هاي شبكه ارتباطي كاري خواهيم كرد كه يك‌يك جوانان بتوانند با موبايل خود يك صدا و سيما باشند.» روحاني اين سخنان را در حالي مي‌گفت كه علاوه بر جمع چندده هزار نفري حاضر در استاديوم آزادي، 25 هزار كاربر از سراسر ايران و جهان از طريق لايو اينستاگرام سخنانش را به طور زنده دنبال مي‌كردند. سخنراني او در روز 23 ارديبهشت، با 25 هزار بيننده آنلاين در اينستاگرام ركورد‌دار ميزان بازديد لايو اينستاگرام در ميان حساب‌هاي كاربري ايران بود. پخش زنده اينستاگرام امكاني است كه اخيرا در اختيار كاربران اينستاگرام قرار گرفته است و در ابتدا براي بسياري، دلواپسي‌هايي را ايجاد كرد كه از اين امكان استفاده‌هاي غير اخلاقي شود، اما كاربران شبكه‌هاي اجتماعي نشان دادند كه در بزنگاه‌ها مي‌توانند با تكيه بر سواد رسانه‌اي از ابزارهايي كه در اختيار دارند استفاده‌اي صحيح و تاثيرگذار داشته باشند. لايو اينستاگرام با نقش پررنگي كه در اين دوره از انتخابات داشت، ثابت كرد كه دولت روحاني كه همواره بر ايستادگي در برابر محدوديت‌ها براي كاربران فضاي مجازي، تاكيد دارد، نتيجه اين ايستادگي را به درستي دريافت كرده است. تمامي كانديداها به يك اندازه شانس و سهم از فضاي مجازي داشتند. در عين حال نشست‌ها و مناظره‌هاي زنده كه در روزهاي منتهي به انتخابات از حساب‌هاي كاربري ستادهاي مركزي كانديداها پخش مي‌شود، در روشنگري و آگاه‌سازي مردم براي شركت در انتخابات بي‌تاثير نبوده است. تحليل‌هايي كه كارشناسان در اين مناظره‌ها و نشست‌ها ارايه مي‌دهند، مي‌توانست به كساني كه در روستايي دوردست يا شهري دور افتاده هستند، اين امكان را بدهد كه به راحتي به آرا و نظرات كارشناسان مختلف دسترسي داشته باشند. در كنار اينستاگرام، توييتر و كاربران فعال آن هم گوشه ديگري از تنور انتخابات را داغ كردند. اين شبكه مجازي كه در دولت يازدهم با اقبال ويژه دولتمردان روبه‌رو بود، در ايام انتخابات مجلس در اسفند 94 و انتخابات پيش رو به خوبي توانست به عنوان فضايي اجتماعي نقشي تاثيرگذار ايفا كند. امكان انتقال سريع اطلاعات در توييتر او را همچنان پيشتاز انتقال اخبار در سطح جامعه نگه داشته است. بسياري از رسانه‌هاي مكتوب و الكترونيك هم با ايجاد حساب كاربري در توييتر سعي كردند از جريان سريع انتقال اطلاعات در دنياي مجازي، عقب نمانند. اين شبكه اجتماعي با وجود فيلتر بودن، همچنان يكي از شبكه‌هاي پرطرفدار در ايران است و هر روز بر تعداد كاربران توييتر فارسي در ايران افزوده مي‌شود و دليل عمده اين اقبال عمومي سرعت انتقال اطلاعات در اين شبكه است. مناظره‌هاي انتخاباتي هم پاي ثابت توييت‌هاي توييتر فارسي بودند. لحظه به لحظه، از زمان ورود نامزدها به صدا و سيما كه تلويزيون ايران به طور زنده پوشش مي‌داد، كاربران تحليل‌ها و نكته‌سنجي‌هايي را در توييتر منتشر مي‌كردند، تا زماني كه ديالوگ‌هاي كليدي بين كانديداها شكل مي‌گرفت يا يكي از نامزدها جمله‌اي طلايي را به زبان مي‌آورد، تك‌تك اين اتفاقات با تحليل‌هايي از سوي كاربران توييتر همراه بود. همراهي لحظه‌لحظه كاربران توييتر در مناظره‌ها تا جايي پيش رفت كه در سومين مناظره نامزدهاي انتخابات دوازدهم، #مناظره_سوم تبديل به ترند يك جهاني در توييتر شد. ترند شدن سومين و پرچالش‌ترين مناظره تلويزيوني نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري در ميان توييت‌هايي كه كاربران توييتر در سراسر جهان منتشر مي‌كنند، نشان از اهميت اين موضوع براي كاربران ايراني داشت. كاربراني كه فضاي پرشور انتخابات را از خيابان‌ها و ستادهاي انتخابي و ديوارهاي شهر، به فضاي مجازي برده‌اند و همين باعث شده تا خيابان‌ها كمتر از دوره‌هاي قبل چهره انتخاباتي به خود بگيرند. هر چند با تبليغات كلاسيكي كه كانديداهاي شوراي شهر به شكلي بي‌نظم و عاري از هرگونه خلاقيت و زيبايي‌شناسي در سطح شهر انجام مي‌دهند، شهرها تا حدودي رنگ و بوي انتخاباتي گرفته‌اند، اما غوغاي اصلي انتخابات در ميان كدهاي كامپيوتري كاربران فعال ايراني است. تلگرام هم يكي از پرمخاطب‌ترين شبكه‌هاي خبررسان در ايران است كه همواره فعاليتش با چالش همراه بوده، آخرين موضوعي كه نامش را برصدر خبرها نشاند، مسدود شدن امكان تماس صوتي آن در ماه‌هاي اخير بود. تلگرام در روزهاي پرهيجان نزديك به برگزاري انتخابات تبديل به ابزاري كارآمد براي ستادهاي انتخاباتي نامزدهاي دوازدهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري شد. ابزاري كه نه محدوديت‌هاي رسانه‌هاي كلاسيك را داشت و نه خط قرمزهاي رسانه ملي را. سرعت انتقال به اطلاعات و سهولت دسترسي به اين شبكه بر ميزان محبوبيتش در روزهاي منتهي به انتخابات افزوده است. هر كدام از ستادهاي فعال كانديداها يك ستاد مجازي هم در تلگرام دست و پا كردند تا مويد تاثير‌گذاري شبكه‌هاي اجتماعي در تعيين سرنوشت انتخابات باشند. پوشش زنده مناظره‌ها و همچنين سخنراني‌هاي انتخاباتي كانديداها در تلگرام اين امكان را به تمام كساني كه به رسانه‌هاي عمومي دسترسي ندارند مي‌دهد كه لحظه به لحظه در جريان فضاي انتخابات قرار گيرند. شبكه‌هاي اجتماعي در اين دوره از انتخابات رونق را از رسانه‌هاي كلاسيك مانند راديو و تلويزيون گرفت و تعريفي جديد از تبليغات انتخاباتي ارايه داد. تعريفي كه در آن محدوديتي وجود ندارد و هيچ فيلتر و خط قرمزي براي بيان نظرات ندارد. در اين ميان شايعاتي با عمري كوتاه هم پاي‌شان به دنياي خبرها باز مي‌شود، از جمله خبري كه برخي رسانه‌ها در رابطه با فيلتر شدن لايو اينستاگرام منتشر كردند، هر چند در فاصله‌اي كوتاه اين خبر تكذيب شد، اما با پيشينه‌اي كه در اذهان عمومي از اتفاقات مشابه وجود دارد، اخبار اينچنين، چندان دور از ذهن به نظر نمي‌رسد، از سويي با توجه به رويكرد دولت يازدهم به فضاي مجازي، فيلتر شدن شبكه‌هاي مجازي امري بعيد به نظر مي‌رسد. محمود واعظي چند روز پيش در پاسخ به شايعات مبني بر قطع اينترنت در روز انتخابات، به ايسنا گفت: «ما در اين دولت با جديت ايستاده‌ايم تا هيچ دستگاهي نتواند براي دسترسي مردم به فضاي مجازي مشكل‌سازي كند.»