تاريخچه كفتربازي در ايران
از ممنوعيت كفتربازي تا گروبندي‌هاي ميليوني
از جمله سرگرمي‌هاي سنتي با حيوانات مي‌توان كبوتربازي يا به اصطلاح عام «كفتربازي» را نام برد. اين سرگرمي مذموم كه بنا به اعتراف قديمي‌هاي اين بازي حاصلي جز اتلاف وقت و عمر ندارد، داراي ريشه و تاريخچه‌اي قديمي است. از گذشته‌هاي دور «كفتربازي» به نوعي امري رايج در ميان برخي از مردم بوده است.
در كتاب تهران قديم آمده كه اين عمل به دليل انجام آن روي بام‌هاي بلند، باعث آزار و اذيت همسايگان بوده و اين مساله نخستين موردي است كه كبوتربازي را تقبيح مي‌كند. كبوتر از ديرباز سمبل صلح و آشتي و دوستي بوده و به همين مناسبت هميشه در شروع بازي‌هاي المپيك كه تاريخچه‌اش از يونان باستان است، تعدادي كبوتر سپيد را به پرواز در مي‌آوردند. گروهي از كبوترها به خاطر زيبايي، سرعت پرواز و به دليل اينكه قدرت پيدا كردن خانه و محل زندگي خود را دارند مورد علاقه‌اند؛ گروهي ديگر براي عمليات آكروبات يا معلق زدن در هوا و بالاخره عده‌اي نيز صرفا به خاطر استقامت و پرواز طولاني در آسمان مورد توجه هستند. بعضي از كبوترها قدرت پروازشان تا دويست مايل است. كبوترها معمولا هر دوره دو تخم مي‌گذارند كه نر و ماده روي آن به مدت هجده روز مي‌خوابند. جوجه بعد از تولد ظرف مدت پنج تا شش ماه به سن بلوغ مي‌رسد. تشخيص طول عمر كبوترها خيلي دقيق نيست ولي حدس زده‌اند تا پانزده سال هم ممكن است زندگي كنند. جالب اينجاست كه يك كبوتر معمولا يك جفت مي‌گيرد و تا پايان عمر با او به سر مي‌برد، مگر اينكه جفت توسط انسان يا مرگ از او جدا شود. كشورهاي بلژيك، فرانسه، انگليس و ايتاليا جزو توليد‌كنندگان و صادركنندگان كبوتر هستند و از ايران نيز گاهي بعضي از انواع آن به كشورهاي مختلف صادر مي‌شود. در امريكا عده‌اي از جمله ايراني‌ها و اروپايي‌ها به نگهداري اين پرنده زيبا و بي‌آزار و مهربان علاقه‌مندند ولي امريكايي‌ها كبوتربازي بلد نيستند. به ندرت يك امريكايي را مي‌توان پيدا كرد كه كبوتر جلد داشته باشد و آن را پرواز دهد تا به خانه بازگردد. نگاهي به تاريخچه اين موضوع سه بخش و سه مدل مجزا را به تصوير مي‌كشد كه در اين پرونده به تفصيل به هر يك از آنها خواهيم پرداخت.
كبوترهاي مسافتي
ارسال نامه با قدرت جهت يابي كبوتر و حتي قاچاق با كبوتر، پرنده نماد صلح و دوستي، همواره در زندگي ايرانيان جايي ويژه را به خود اختصاص داده است. از اين پرنده باهوش كه قدرت جهت‌يابي بالايي دارد در ارسال نامه هم استفاده مي‌شد. استفاده از كبوترهاي نامه بر به قدري جدي بود كه تا چند سال بعد از پايان جنگ جهاني دوم، ارتش امريكا واحدي به نام (واحد كبوترهاي
نامه‌بر ارتش) به خدمت گرفته بود كه در آن به پرورش و نگهداري كبوترهاي نامه بر مي‌پرداختند تا در موارد لزوم از آنها استفاده كنند. از اين كبوترها در مواقعي استفاده مي‌شد كه به دلايل امنيتي نمي‌توانستند از بي‌سيم استفاده كنند. مدارك پليس بين‌الملل البته نشان مي‌دهد كه اخيرا از اين پرندگان در نقل و انتقال مواد مخدر نيز استفاده مي‌شود كه اين مورد يكي از موارد سوءاستفاده از اين پرنده اما به شرط‌بندي روي قدرت جهت يابي يا همان مسيريابي آن است. كبوتربازان، اين مدل از كبوترها را كه اصطلاحا به آنها «جلد بكش» مي‌گويند، در شرط‌بندي طي مسافت استفاده مي‌كردند. آنها به طور مثال از مبدأ كه تهران باشد كبوترها را داخل جعبه گذاشته و به شهرهايي نظير كاشان، سمنان يا اصفهان مي‌بردند و در آنجا رها مي‌كردند. در اين ميان قوانيني در مورد اين شرط‌بندي وجود داشت به اين صورت كه مبلغي را براي اين شرط تعيين مي‌كردند، كبوتر هر كس زودتر بازمي‌گشت برنده شرط بود و اگر در بين دو نفر، كبوتر يكي از آنها نمي‌آمد، مبلغ نفر بازنده دو برابر مي‌شد و بايد دو برابر مبلغ تعيين شده تاوان مي‌داد.
بعدها با رايج شدن اين مدل از شرط‌بندي تعداد كبوترهاي جهت‌ياب را بيشتر مي‌كردند تا مبلغ برد و باخت هم بيشتر شود. اين مدل استفاده از اين پرنده نامه بر البته شكلي ناپسند در استفاده از اين خصلت ذاتي كبوتر بود. در حال حاضر چنين شرط‌بندي‌هايي با استفاده از كبوتر منسوخ شده و ديگر سال‌هاست كه قمار طي مسافت وجود ندارد.
كفتربازي، سنتي كاملا مردانه
از عجايب دنياي كبوتربازي يكي هم اين است كه اين سنت و علاقه در همه طول تاريخ، سنتي مردانه بوده و هيچگاه كسي ياد ندارد زني به اين عرصه پا گذاشته باشد، از سويي اگرچه تصور غالب و رايج از كفتربازان، مرداني بيكار و عاطل و باطل است كه شبانه‌‌روز خود را روي پشت‌بام‌ها در پي اين پرندگان مي‌گذرانند و زندگي خود و نزديكان‌شان را تباه كرده‌اند اما بد نيست بدانيم كه در همين ميدان هستند كساني كه از پرورش و فروش كبوتر، درآمدهاي ميليوني كسب مي‌كنند. كافي است به قيمت برخي نژادهاي محبوب اين كبوتران نگاه شود، قيمت‌هايي كه گاه سر به ده‌ها ميليون مي‌كشد.
محمود آهنگر، قطب كفتربازان تهران
اين عرصه در سال‌هاي پس از آن نيز نام آوراني به خود ديد كه نام‌شان با كفتر و كفتربازي گره خورده است. از معروف‌ترين عشق‌بازان كه در تهران و شهرستان‌ها نزد ديگر كفتربازان، صاحب‌مقام و منزلتي رفيع بودند مي‌توان به مرحوم رحمان خان، اكبرخان معروف به پامناري، رحيم امام بخش معروف به ميرزا رحيم رنگساز، شاهزاده حبيب‌الله ميرزا ركني، سرتيپ علي اكبرخان سياه‌پوش، سرهنگ وقار، حاجي سله‌دار، اكبرخان قجر، پهلوان اكبر كاشي، ابوالقاسم معروف به لحاف دوز، اسدالله باغبان، شعبان قمي، مشهدي رجب معروف به رجب تنبل اشاره كرد كه دوره همه آنها به بيشتر از 30تا 40 سال قبل برمي‌گردد. آخرين بازمانده نسل بزرگان كفتربازي فردي بود به اسم محمود حاج نبي معروف به محمود آهنگر كه محل قدرتنمايي‌اش در خاوران تهران درست روبه‌روي فرهنگسراي خاوران بود. گفته مي‌شود در هر مسابقه يا به گفته كبوتربازان حرفه‌اي «گرو»يي كه او شركت مي‌كرد، بين 500 تا 700 كبوتر را به آسمان مي‌پراند و كبوتران هيچ رقيبي، نه در اوج گرفتن و نه در مدت پرواز به گرد پاي او نمي‌رسيدند. محمود آهنگر پيش از آغاز مسابقه در يكي از گروگيري‌ها به رقيبش گفته بود: «تو اومدي با من گرو ببندي و منو ببري؟ من از يك جفت نر و ماده فقط 27 تا داداش درست كردم كه سقف آسمونو سوراخ مي‌كنن، حالا خواهراشونو و فاميلاشون پيشكش»