آرت دوبي، گالري آريا و دو هنرمند ارمني
تلاش براي معرفي
چهره‌هاي كمتر ديده شده هنر ايران
آزاده جعفريان
حضور گالري آريا در بخش مدرنيستي آرت دوبي با دو هنرمند ارمني كه يكي از آنها از بدو پيروزي انقلاب اسلامي، ايران را ترك كرده بود و ديگري اين چهار دهه را گوشه عزلت گزيده بود و در هيچ رويداد هنري شركت نمي‌كرد بازتاب رسانه‌اي وسيعي در منطقه داشت؛ چهره‌هايي كه آريا اقبال، مدير گالري آريا درباره‌شان مي‌گويد: «پس از گمانه‌زني بسيار به گارنيك درهاكوپيان و سونيا بالاسانيان رسيديم، تصور كرديم خط هنري اين دو هنرمند پيشكسوت كه در روزگاران خود پيشگام هم تلقي مي‌شدند مي‌تواند غنا و عمق فرهنگي ايران را نشان دهد.» و در مورد آنها اين را
اضافه مي‌كند كه اين سرزمين كنار هم زيستن فرهنگ‌ها و سليقه‌هاي متنوع است و حضور دو هنرمند ارمني در غرفه‌اي از ايران سبك زندگي ايراني را تجسم مي‌بخشيد؛ ديگر اينكه مساله اصلي براي آرت‌فر و ديداركنندگان از آن كيفيت والاي هنري است، اين دو هنرمند كه كمتر نام‌شان در ماركت هنر شنيده شده بود، به همه تذكر مي‌داد ايران تا چه اندازه سرشار از نبوغ هنري است كه پيشكسوتانش نيم قرن پيش، فراتر از منطقه آفرينش‌هاي هنري تحسين‌برانگيزي داشتند.
يازدهمين دوره آرت دوبي 16 تا 18 مارس 2017 مانند هميشه در منطقه ونيزي شكل دوبي، مدينه الجميرا
بر پا بود؛ حضور 94 گالري از 43 كشور اروپايي، امريكايي و آسيايي فضاي اين رويداد بين‌المللي را رقابتي‌تر از هميشه كرده بود.
آرت دوبي كه در سال‌هاي نخست روي خوش به گالري‌هاي ايراني نشان مي‌داد و اتفاقا به واسطه حضور مجموعه‌داران و خريداران از سراسر دنيا، آثار هنرمندان كشورمان فروش‌هاي خوبي هم داشتند، رفته رفته با قوانين سفت و سخت و وروديه هنگفت از گالري‌هاي كشورمان خالي شد و اروپايي‌ها جايگزين شدند. اكنون اما دو سه سالي هست با تغيير رويكردها به‌خصوص اضافه كردن بخش هنر مدرن به بخش هميشگي هنر معاصر بار ديگر درهاي خود را به روي گالري‌هاي ايران گشوده و توجه ويژه‌اي به گالري‌هاي جنوب شرقي آسيا دارد. از جمله اينكه در همين دوره 9 گالري از ايران به اين رويداد بين‌المللي راه يافتند؛ شش گالري اُ، محسن، خاك، زيرزمين دستان، آب‌انبار، اي‌جي در بخش هنر معاصر و سه گالري آريا، شيرين و شهريور در بخش هنر مدرن.
آريا اقبال درباره شكل دعوتش به آرت دوبي مي‌گويد: «سال گذشته يك روز به افتتاح نمايشگاه آقاي درهاكوپيان مانده بود كه يكي از دوستان با من تماس گرفت و گفت كه خانم ميرنا عياد (Myrna Ayad)، مدير آرت‌فر دوبي به ايران آمده و پرس‌وجو كرده و ديگران به ايشان گفته‌اند كه گالري آريا دارد روي مدرنيست‌هاي ايراني كار مي‌كند. گفتند ايشان خيلي علاقه‌مند است كه بيايد شما را ببيند. خلاصه هماهنگي‌هاي لازم صورت گرفت و خانم عياد به ديدن من آمد و پيشنهاد حضور ما در آرت‌فر را مطرح كرد. آن زمان تقريبا ديگر سايت آرت‌فر بسته شده بود و چيزي به انتخاب گالري‌هاي پذيرفته شده نمانده بود. با اين حال، من با پيشنهاد خانم عياد مخالفت كردم و دلايلم را هم از جمله اينكه بازار هنر دوبي اشباع است و ديگر همكارانم در آنجا به خوبي از عهده معرفي هنر ايران بر آمده‌اند، ذكر كردم. ايشان اصرار كردند و گفتند بيشتر فكر كنيد. چندبار هم ايميل زدند كه خوشبختانه آن موقع آقاي كرمي دوبي بودند و با خواهش من رفتند و با آرت‌فر صحبت كردند تا اينكه مقدمات حضور ما در آرت‌فر دوبي فراهم شد. » اقبال در مورد سياستي كه گالري آريا در آرت دوبي، انتخاب كرد، توضيح مي‌دهد: «ما تصميم گرفتيم با استراتژي متفاوتي وارد شويم و به جاي چهره‌هاي تثبيت شده كه حتما فروش را هم تضمين مي‌كردند، با چهره‌هايي ورود كنيم كه برگي تازه از هنر ايران را رو كنند و بگويند ايران سرشار از چهره‌هاي هنري موفق است كه البته هنوز به طور شايسته معرفي نشده‌اند. »
حميدرضا كرمي مسوول بخش بين‌الملل گالري آريا يكي از كساني بود كه به نمايندگي از طرف اين گالري در آرت‌فر دوبي حضور داشت. او در مورد راهكار اين گالري براي انتخاب هنرمندان اينطور توضيح مي‌دهد: «از آنجا كه رويكرد بخش مدرنِ آرت دوبي در چشم‌اندازي جامع، معرفي پيشگامان هنر مدرنيستي منطقه در حوزه‌اي فرهنگي/ جغرافيايي شامل خاورميانه، شمال آفريقا و شرق نزديك است، رويكرد گالري آريا نيز همين قرار گرفت و انتخاب هنرمندان و نمايش آثار آنها در همين چارچوب صورت گرفت. براي تحقق اين هدف، گالري آريا هشت اثر نقاشي از آثار دو تن از هنرمندان نوگراي ايراني، سونيا بالاسانيان و گارنيك دِر هاكوپيان، را براي نمايش و فروش در آرت دوبي 2017 انتخاب كرد.» اين هشت اثر، همگي مربوط به دوره‌اي از كارهاي اين هنرمندان بود كه غلبه گرايش‌هاي انتزاعي- از انتزاع تغزلي تا انتزاع هندسي و حتي انتزاعي/ شكل‌نما- در آنها ديده مي‌شد و گستره‌اي زماني از دهه 1350 تا 1360 را در بر مي‌گرفت.
به اين ترتيب، گالري آريا كوشيد در عين توجه به قابليت‌هاي اقتصادي اين آثار براي ارايه در بازار جهاني، بر اهميت نقش تاثيرگذار اين دو هنرمند ايراني ارمني‌تبار، بر ترويج رويكردهاي مدرنيستي در نيمه دوم قرن گذشته هم در داخل و هم در منطقه تاكيد كند و تا حد امكان به معرفي آنها بپردازد.
كرمي در مورد اين حضور توضيح مي‌دهد: «بازارهاي جهاني هنر (آرت‌فِرها)، به‌ويژه شماري از آنها از جمله آرت دوبي كه از بالاترين استانداردها در حوزه فعاليت خودشان برخوردارند، هر ساله محل تجمع و ملاقات جمعيت حيرت‌آوري از علاقه‌مندان هنر، مجموعه‌داران بزرگ، مديران و سرپرستان موزه‌ها، كيوريتورهاي بين‌المللي و خبرنگاران، نويسندگان و منتقدان بنام هستند. به اين ترتيب، اهميت حضور در چنين عرصه‌هايي، به‌ويژه در شرايطي كه به دلايل آشكار و پنهان، امكان و فرصت سفر و حضور براي بسياري از فعالان حرفه‌اي دنياي هنر در كشورمان وجود ندارد، انكارناپذير است. »
به گفته او برعكس آنچه ممكن است شايع شده باشد، آخرين دوره آرت دوبي، با مديريت جديد آن، يعني خانم ميرنا عياد، يكي از پربازديدكننده‌ترين و پررونق‌ترين دوره‌هاي خود را پشت سر گذاشت. هرچند، رونق بازار جهاني هنر بدون ترديد تابعي از شرايط اقتصاد جهاني و متاثر از رونق يا ركود آن است و متاسفانه سال‌هاي اخير اين ركود دامنگير اقتصاد هنر نيز شده است، اما با اين وجود دوره يازدهم آرت دوبي با فروش‌هاي بالا و غيرمنتظره در هر دو بخش مدرن و معاصر، نشان داد كه اقتصاد هنر همچنان مي‌تواند غيرقابل‌پيش‌بيني و شگفتي‌ساز باشد و استقلال خود را گهگاه به رخ بكشد؛ «البته آگاهي و دانش روزآمد از گرايش‌ها و مدهاي بازار هنر، عامل تعيين‌كننده‌اي است كه مي‌تواند به انتخاب هوشمندانه هنرمندان و آثار هنري براي ارايه در هر دو بخش مدرن و معاصر از سوي گالري‌دارها كمك كرده و فروش را تا اندازه‌اي تضمين كند، و البته اين نكته‌اي است كه گالري‌هاي ايراني و اقتصاد هنر ايران هم از آن مستثني نيستند. »
آريا اقبال درباره اينكه چه شد براي آرت دوبي آقاي گارنيك درهاكوپيان و خانم سونيا بالاسانيان، دو هنرمند ايراني ارمني‌تبار را انتخاب كردند، توضيح داد: «هدف ابتدايي‌مان اين بود كه دو هنرمند را انتخاب كنيم كه به يك شكلي بتوانند در كنار همديگر قرار بگيرند. نمي‌شد دو نگاه متفاوت را در كنار هم قرار داد. از ميان اين دو هنرمند، گارنيك در هاكوپيان شناخته نبود كه اين مساله هم خوب بود و هم بد. خوبي آن در اين بود كه با حضور در آرت‌فر دوبي، اين هنرمند در خارج از ايران هم معرفي مي‌شد. بدي عدم شناخته شدن گارنيك هم در اين بود كه بازديدكنندگان از قبل تحقيقات خود را كرده بودند و براي خريد يكسري آثار مدنظرشان به اين رويداد مي‌آمدند. به هر حال گارنيك در هاكوپيان از هنرمندان مدرنيسم ايران است و به نظرم لازم بود كه هم در بازخواني و هم در آرت‌فر دوبي به آثارش پرداخته شده و حتما معرفي شود.»
حميدرضا كرمي اين توضيحات اقبال را اينطور كامل مي‌كند: «ما براي انتخاب هنرمندان‌مان يك پروسه‌اي داشتيم و با معاون‌هاي خانم ميرنا عياد يك ارتباط تنگاتنگي برقرار كرديم كه آنها هم اين ارتباط را به هيات ژوري منتقل مي‌كردند. در نهايت به آقاي در هاكوپيان و خانم بالاسانيان رسيديم كه به نظرم انتخاب‌هاي‌مان از يك جهت صحيح بود. در وهله اول كه هنر اين دو هنرمند مورد هدف ما بود اما حضور اين دو هنرمند ارمني‌تبار باعث شد كه تصوير جالبي از گالري آريا ارايه شود. به هر حال ما به عنوان يك كشور مسلمان به آرت دوبي رفتيم كه تصوير رسانه‌اي درستي از آن ارايه نشده است. در چنين حالتي، بردن آثار دو آرتيست ايراني كه از مذهب ديگري هستند و اساسا يكي از آنها پيش از انقلاب كشور را هم ترك كرده بود، خيلي براي حاضران در آرت دوبي جذابيت داشت و تصوير جالبي از گالري آريا را نشان داد؛ تصويري كه نشان مي‌داد گالري آريا تحمل دارد و يك نوع مدارا را تبليغ مي‌كند.»
هر كدام از بخش‌هاي مدرن و معاصر آرت‌فر دوبي، هيات ژوري مخصوص خود را دارند كه معمولا هيات ژوري‌ها
4، 5 نفره هستند. كرمي پروسه طي شده توسط اين هيات‌ها را اينطور توضيح مي‌دهد: «شما گاهي لازم مي‌شود كه
3 يا 4 بار پروپوزال هنرمندان‌تان را به هيات ژوري تحويل دهيد تا بررسي كنند. هيات ژوري همه‌چيز اعم از كيفيت، قدمت، سايت، هنرمندان و ساير شرايط گالري‌ها را بررسي مي‌كنند. آنها به خصوص در بخش مدرن اصرار عجيبي دارند كه حتما آرت‌فر يك پروسه كيوريت شده باشد. اين سختگيري در بخش معاصر كمتر است و در آنجا بازتر نگاه مي‌كنند. مثلا پارسال در بخش معاصر 44 گالري شركت كردند و اين تعداد در بخش مدرن فقط 15 يا 16 گالري بود.»