روز جهاني پناهنده
سعيده مختارزاده كارشناس ارشد حقوق بين‌الملل
اگرچه پناهندگي قدمتي به اندازه تاريخ تمدن‌هاي بشري دارد اما در برهه‌هايي از تاريخ «بحران پناهندگي» ناشي از بروز مخاصمات مسلحانه داخلي و بين‌المللي، خشونت‌هاي گسترده اجتماعي و بحران‌هاي طبيعي و انساني موجب آوارگي و بي‌خانماني ميليون‌ها انسان در سرتاسر جهان شده است. «كنوانسيون بين‌المللي درباره وضعيت پناهندگان» در سال 1951 براي پاسخ به نيازها و حقوق ميليون‌ها انسان آواره و پناهنده در قاره اروپا كه به سبب يكي از اين بحران‌هاي پناهندگي بعد از جنگ جهاني دوم، نياز به دريافت حمايت‌هاي بين‌المللي داشتند به تصويب دولت‌هاي عضو سازمان ملل متحد رسيد. كشورهاي عضو مطابق ماده 1 اين كنوانسيون و پروتكل الحاقي آن به ارايه تعريفي از پناهنده پرداختند تا حدود ميان اين افراد با مهاجران اقتصادي و ديگر افرادي كه كشور خود را ترك مي‌كنند به وسيله اثبات يك ترس موجه از آزار، شكنجه و تعقيب به دلايل نژادي، مذهبي، ملي، عقيده خاص سياسي يا عضويت در گروه‌هاي اجتماعي خاص مشخص شود چراكه اثبات پناهندگي و پذيرش آن از سوي دولت ميزبان، ضامن تامين حقوق و تكاليفي براي آنها خواهد بود. از آن زمان اقدامات بين‌المللي و منطقه‌اي بسياري براي حفظ و حمايت از حقوق پناهندگان، پناهجويان و افراد آواره داخلي صورت گرفته است. نامگذاري «روز جهاني پناهنده» توسط مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال 2000 به منظور افزايش آگاهي و جلب حمايت‌هاي دولت‌ها، نهادهاي غيردولتي و مردم براي كمك به افرادي كه به صورت اجباري مجبور به ترك خانه و وطن خود شده‌اند؛ از جمله اين اقدامات بوده است. در شرايط كنوني نيز در نتيجه ظهور گروه‌هاي تكفيري و شورشي، خشونت‌هاي گسترده نسبت به گروه‌هاي نژادي، قومي و مذهبي خاص و بروز مخاصمات مسلحانه در بسياري از مناطق جهان ازجمله خاورميانه، امريكاي مركزي و آفريقاي مركزي و شرقي، جهان با يكي ديگر از بحران‌هاي پناهندگي روبرو است. امسال در حالي تاريخ 20 ژوئن به رسم هرساله گرامي داشته مي‌شود كه نزديك به 65 ميليون انسان مجبور به فرار و ترك اجباري خانه خود شده‌اند و نياز به دريافت كمك‌هاي اساسي و اوليه دارند. با توجه به اينكه بيش از نيمي از اين جمعيت را كودكان تشكيل مي‌دهند، ارايه حمايت‌هاي بين‌المللي به اين افراد كه مطابق اعلام كميسارياي عالي سازمان ملل متحد در امور پناهندگان بزرگ‌تر از جمعيت آوارگان جنگ جهاني دوم است، اهميت دو‌چندان پيدا مي‌كند. بحران پناهندگي طي سه سال گذشته جا‌به‌جايي‌هاي اجباري عظيم انسان‌ها را ايجاد كرده تا به‌طور ميانگين روزانه بيش از 30 هزار نفر در جست‌وجوي امنيت، سرپناه و نيازهاي اوليه خود همه‌چيزشان را رها كنند و بگريزند و بسياري در مسير ناهموار پناهجويي جان خود يا عزيزان‌شان را از دست دهند. افزايش شمار قربانيان و مفقودين در درياي مديترانه و ديگر مسيرهاي پناهجويي در سال 2016 باعث شد تا آژانس سازمان ملل متحد در امور پناهندگان اين سال را مرگبارترين سال براي پناهجويان لقب دهد. شايد به همين علت بود كه در همين سال كمپيني با هشتگ #باپناهندگان توسط اين سازمان با هدف ابراز همبستگي مردم با پناهندگان، پناهجويان و افرد آواره داخلي تشكيل شد تا از دولت‌ها بخواهد نسبت به فراهم آوردن 1) امكان زندگي هر خانواده پناهنده در يك فضاي امن 2) امكان دسترسي هر كودك پناهنده به آموزش 3) امكان مهارت‌آموزي و اشتغال پناهندگان براي ايجاد اثرات مثبت در جامعه خود، اقدامات لازم را به‌كار گيرند.
كشور ما به عنوان يكي از بزرگ‌ترين و باسابقه‌ترين كشورهاي پناهنده‌پذير در جهان، كه سال‌هاست با ميزباني جمعيت بزرگي از پناهندگان افغانستاني و عراقي در رتبه‌هاي دوم و سوم پناهنده‌پذيري جهان قرار دارد و به كنوانسيون 1951 درباره وضعيت پناهندگان نيز پيوسته است، خدمات مناسبي را در مقايسه با امكانات كشورهاي توسعه‌يافته به اين افراد ارايه داده است. هرچند با توجه به تحولات اخير و اقامت طولاني پناهندگان در نسل‌هاي پي‌درپي در ايران رويكردي نوين جهت بررسي نيازها و امكان توسعه مقررات ملي در اين حوزه ضروري به نظر مي‌رسد. بنابراين، شايسته است كه روز جهاني پناهنده همگام با ديگر كشورهاي جهان با هدف افزايش آگاهي‌هاي عمومي، توجه بيشتر به حقوق انساني و نيازهاي اساسي افراد پناهنده و همچنين افزايش همبستگي و بردباري اجتماعي نسبت به پناهندگان، گرامي داشته شود.