از فرهنگ تا سياست
محمدعلي همايون كاتوزيان، اقتصاددان، جامعه شناس، مورخ، ادب پژوه و نويسنده ايراني نامي آشنا براي نه فقط ايرانيان اهل فرهنگ و كتابخوان كه براي غيرفارسي‌زباناني است كه مي‌خواهند با تاريخ و فرهنگ ايران آشنا شوند، شمار فراوان آثار او به زبان‌هاي انگليسي و فارسي موضوعات متنوعي از تاريخ و سياست گرفته تا اقتصاد و جامعه‌شناسي و حتي ادبيات را در بر مي‌گيرد، نوشته‌هايي كه مخاطباني وسيع و عام يافته‌اند تا جايي كه برخي تعابير و مضاميني كه كاتوزيان براي توصيف و صورت‌بندي وضعيت سياسي و اجتماعي ايران به كار برده به گفتارها و نوشتارهاي غيرتخصصي و بعضا عاميانه نيز راه يافته است، مفاهيمي چون «جامعه كوتاه‌مدت»، «جامعه كلنگي» و «چرخه استبداد-آشوب» از اين دست تعابير هستند.
كاتوزيان محقق و پژوهشگري است كه در طول بيش از نيم سده تلاش فكري و علمي كوشيده از كليشه‌هاي رايج شرق‌شناسانه در فهم تاريخ و فرهنگ و سياست ايران فاصله بگيرد و ضمن نقادي از آنها، فهم خود از اين مقولات را بر مبناي متن خود ايران بنا كند. به تازگي شركت سهامي انتشار مجموعه‌اي از مقالات و گفتارهاي اين پژوهشگر را كه پيش‌تر در مطبوعات و رسانه‌ها منتشر شده بود، تحت عنوان «فرهنگ. تاريخ. سياست» گردآوري و عرضه كرده است. در بخش مقالات جستارهايي پيرامون مدرسه تاريخي البرز، محل تحصيل نوجواني خود كاتوزيان، جلال آل‌احمد، حسين شهادي، صادق هدايت و سعدي مي‌خوانيم. در بخش گفت‌وگوها تنوع بيشتري را شاهديم. اين گفت‌وگوها كه با رسانه‌هاي مختلف صورت گرفته، موضوعات متنوع مورد علاقه كاتوزيان اعم از تاريخ و فرهنگ و سياست معاصر ايران را در بر مي‌گيرد. گفت‌وگوي نخست به نحو مفصل به زندگي سياسي-فرهنگي خود او اختصاص دارد و در ساير گفت‌وگوها موضوعاتي چون دموكراسي خواهي ايرانيان، سياست‌ورزي ايرانيان، مشروطه ايراني، اصلاح‌طلبي ايراني و... مورد بحث قرار مي‌گيرد.
قدرت اسطوره
عباس مخبر، پژوهشگر و مترجم نامدار در پيشگفتار آخرين كتاب خود مباني اسطوره‌شناسي كه به تازگي توسط نشر مركز منتشر شده، با اشاره به اينكه اين اثر حاصل تحقيق، تدريس، پژوهش، نويسندگي و ترجمه او در زمينه اسطوره‌شناسي است، گفته‌اي از جوزف كمبل، اسطوره شناس برجسته امريكايي نقل مي‌كند كه به زعم او بيش از هر عبارت ديگري اهميت اسطوره را بازمي‌نماياند.
كمبل در پاسخ به پرسش اهميت و تاثير اسطوره‌ها مي‌گويد اسطوره‌ها بدون اينكه بخواهيم، ما را دربرمي‌گيرند. كتاب مباني اسطوره‌شناسي از اين حيث اثري ارزشمند است كه با بياني ساده و شيوا و با دسته‌بندي‌هاي دقيق و آسان ما را به جهان اسطوره‌ها رهنمود مي‌كند و نظريه‌هاي گوناگون و نگاه‌هاي متنوعي كه به اين مقوله شده را بازمي‌نماياند. فصل اول كتاب مرور مختصري بر حيات انسان از آغاز پيدايش تاكنون است و نشان مي‌دهد كه اسطوره‌ها در سراسر تاريخ انسان حضور داشته‌اند و هر بار با وجود طرد و نفي به طريقي ديگر بازتوليد شده‌اند. فصل دوم تفاوت ميان اسطوره، افسانه و قصه قومي را وا مي‌كاود. فصل سوم به رويكردها و نظريه‌هاي اسطوره‌شناسي اختصاص دارد. در اين فصل نگاه پژوهشگراني در حوزه جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، دين‌شناسي، نظريه ادبي و... به اسطوره معرفي مي‌شود. فصل چهارم به انديشه‌هاي اسطوره‌شناختي برخي از متفكران برجسته‌اي كه در اين زمينه بحث كرده‌اند، مثل فرويد، يونگ، ميرچا الياده، لوي استروس و جوزف كمبل اختصاص دارد. فصل پنجم رابطه اسطوره، علم و دين بررسي شده است و فصل ششم به رابطه هنر و اسطوره اختصاص دارد.
فصل هفتم نيز يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين مضامين اسطوره‌اي يعني سفر قهرمان را بررسي مي‌كند و الگوهاي سفر قهرمان كه توسط كساني چون لرد رگلان، اتو رانك و جوزف كمبل معرفي شده، مورد بحث قرار مي‌گيرد.
شهر در تغيير
معناي شهر در روزگار ما دگرگون شده است، تا آن حد كه شايد اگر فردي از سده‌هاي ميانه يا حتي قرون هجدهم و نوزدهم با ماشين زمان به خيابان‌ها و بزرگراه‌هاي ما پا بگذارد، به سختي بتواند با محيطي كه پيرامون خود مي‌بيند، ارتباط برقرار كند و آن را شهر بخواند. جهاني شدن پديده‌اي است كه اين روزها به شكل عميق و گسترده در همه ابعاد حيات فردي و جمعي انسان‌ها اثر گذاشته و بي‌ترديد شهر و شهرنشيني و زندگي شهري بيش از همه اينها از اين موضوع متاثر شده است. كتاب دگرگوني شهرها نوشته ديويد سي. تورنز كه به تازگي با ترجمه فردين عليخواه و به همت نشر شهر منتشر شده است، به ابعاد اين تاثير مي‌پردازد. نويسنده كتاب پروفسور ديويد تورنز بيش از سي سال است كه سويه‌هاي گوناگون حيات شهري اعم از مسكن، سياست اجتماعي، نابرابري، گردشگري و... را مورد بررسي قرار داده است و در اين كتاب به طور خاص به تاثير جهاني شدن بر شهر مي‌پردازد. تورنز به آثار جهاني شدن نگاه بدبينانه‌اي دارد و فقر و نابرابري را از جمله پيامدهاي مهم آن در كشورهاي در حال توسعه مي‌داند. به نظر تورنز در موضوع جهاني شدن نمي‌توان اقتصاد و فرهنگ را مستقل و مجزا بررسي كرد، چرا كه اين دو عرصه تعامل تنگاتنگ با يكديگر دارند. كتاب از 10 فصل تشكيل شده است و در هشت فصل به مقوله تحول شهري مي‌پردازد. نخست به ظهور شهر صنعتي مدرن اشاره دارد، فصل دوم به تحولاتي مي‌نگرد كه با پيدايش شهر صنعتي رخ داده‌اند. فصل سوم اندازه و شكل جمعيت جهان را در نيمه نخست قرن بيستم بررسي مي‌كند و الگوهاي اصلي مهاجرت را نشان مي‌دهد. فصل چهارم به مناظره‌هاي مرتبط با پسامدرنيته و جهاني شدن اختصاص دارد و فصل‌هاي پنجم و ششم به بررسي زندگي روزمره شهري و اقتصاد آن اختصاص دارد. فصل‌هاي پاياني كتاب نيز موضوعات اصلي نابرابري شهري، برنامه‌ريزي و توسعه پايدار را مورد بحث قرار مي‌دهد.