راهكارهايي براي توسعه صنايع كوچك در اقتصاد ايران
سيد‌محمدعلي سيدابريشمي
مديرعامل سابق صنايع كوچك و شهرك‌هاي صنعتي ايران
روند پيشــرفت و تحولات روزافــزون در محيط كسب وكار امروزي، واحدهاي كوچك و متوسط را جزيي از شبكه‌ها و زنجيره‌هاي توليد جهاني قرار داده است كه توانايي‌هاي فناوري، نيروي كار متخصص و مديريت پيشــرفته از مهم‌ترين ويژگي‌هاي آن است.
صنايع كوچك با ايجاد فرصت‌هاي شـغلي و افزايش درآمد بر اقتصاد جهاني تاثيرگذارند؛ به علاوه شـدت يافتن رقابت جهاني، افزايش بي‌اطميناني و تقاضاي فزاينده براي محصولات متنوع باعث شده است اقبال به اين صنايع بيشتر شود. مطالعات اخير بانك جهاني حاكي از آن اســت كه واحدهاي كوچك صنعتي در كشورهاي در حال توسعه، اثرات كاملا محسوسي بر اشــتغال و درآمد ملي داشته و از اين نظر در حصول رشــد توزيع شده و برابر، نقش مهمي ايفا كرده‌اند، به نحوي كه بالغ بر 50 درصد اشتغال كشورها متعلق به صنايع كوچك است. در ايران نيز صنايع كوچك 92 درصد كل صنايع كشور و سهم اشتغال 45 درصدي از كل اشتغال صنعتي را به خود اختصاص داده‌اند. در حالت كلي مهم‌ترين نقش و اهميت صنايع كوچك و متوسط را مي‌توان در موارد زيرخلاصه كرد:
ايجاد فرصت‌هاي شغلي فراوان، قدرت بالا در جذب و بومي كردن تكنولوژي، برتري در صرفه‌جويي در مقياس توليد، قابليت تراكم دانش بيشـتر در فرآيند توليد، قدرت بـالا در تربيت كارآفرينان و مديران اقتصادي، كاهش عدم تعادل‌هاي بخشي و منطقه‌اي در اقتصاد، ايجاد محيـط رقابتي در اقتصـاد و افزايش كارايي، اســتفاده از امكانات در نيل به خوداتكايي اقتصادي، قدرت تصميم‌گيري ســريع و انعطاف‌پذيري بالا در مديريت و در شرايط متغير بازار، ايجاد شبكه اقماري با صنايع بزرگ در جهت به هم پيوستگي بيشتر صنعتي، قابليت بالا در پاســخگويي به نيازهاي جديد توسعه صنعتي، توســعه متوازن و پايدار صنعتي و اقتصادي، كمك به توزيع عادلانه درآمد و اشتغال‌زايي، تشــويق فرهنگ سرمايه‌گذاري، تسريع در زمان بهره‌برداري و توجه به هزينه- فرصت سرمايه، ارزش توليد بيشتر با سرمايه‌گذاري كمتر. خوشـه‌هاي صنعتــي مي‌توانند هــم در داخل شهرك‌هاي صنعتي (ســراميك لاله‌جين همدان و فرش ماشــيني اصفهان) و هم خارج از شهرك‌هاي صنعتي (خوشــه كفش قم، فرش ايلام) مستقر باشند، لذا براي توســعه آ نها نياز به ابزارهايي مانند شهرك‌هاي فناوري، مراكز خدمات فناوري كسب وكار است كه اينها ابزارهايي براي توسعه، كمك بــه ارتقاي تكنولوژي و نفوذ فناوري در صنايع كوچك و خوشـه‌هاي صنعتي هســتند كه ذي‌نفعان آنها از واحدهاي خرد و كوچك تشــكيل شــده‌اند.
اكثرا مشاورين مستقر در مراكز خدمات فناوري و همچنين شــهرك‌هاي فناوري مسووليت كمك به نفوذ فناوري و ارتقاي تكنولوژي و ســاير خدمات مورد لزوم واحدهاي صنايع كوچك را دارند. اين مراكز با اين هدف ايجاد شــده‌اند كه بتوانند با نفوذ دادن فناوري در صنايع كوچك آنها را به ســمت توليد با ارزش افزوده بالا و صادرات ســوق دهند. با توجه به نقش و اهميت صنايع كوچك و متوسط در توسعه اقتصادي و صنعتي، بســياري از كشــورها جهت حل مشكل ركود اقتصــادي و بحران بيكاري به اين صنايع روي آورده‌اند و از طريق توسعه و حمايت از صنايع كوچك و متوســط خود توا نسته‌اند بر مشكلات فايق آيند. در كشورهاي حاشيه خليج فارس عمده سرمايه‌گذاري‌هاي اقتصادي در زمينه صنايع كلام نفت و گاز اســت و كشورهاي مشترك‌المنافع شــمال ايران نيز داراي مزيت نسبي در امر كشاورزي هستند و صنايع كوچك در آنها جايگاه ويژه‌اي ندارد. در كشورهاي همسايه شرقي نيز به علت جنگ و فقر اقتصادي شاهد پويايي خاصي در اين زمينه نيستيم و صرفا كشــور تركيه يكي از رقيبان صنايع كوچك ايران است. لذا نظر به اينكه دولت جمهوري اسلامي ايران در جهت توسعه صنايع كوچك اقدامات جدي و حمايتي را انجام داده و باتوجه به زيرساخت‌هاي موجــود صنعتي و تجــاري و تثبيت شــاخص‌هاي اقتصادي در كشور، ميل سرمايه‌گذاري در اين بخش در ايران نسبت به ساير كشورهاي منطقه بسزا است. محصولات صادراتي اين صنايع عمدتا در كشورهاي منطقه خصوصا عراق، افغانســتان و امارات و بعضا در كشــورهاي اروپايي و امريكايي به فروش مي‌رسد و تاكنون در 281 نمايشگاه بين‌المللي، محصولات اين صنايع به معرض نمايش و فروش گذاشته شده است. از همين رو در سياستگذاري بايد تلاش كرد كه به ايجاد پيوند ميان صنايع كوچك و بزرگ، شبكه‌هاي پيمانكاري و زنجيره تامين صنايع بزرگ پرداخت. لذا با عنايت به آمارهاي بالا و نيز موارد زير بايد تلاش بيشتري براي اعمال سياست‌هاي لازم در حوزه صنايع كوچك انجام پذيرد. با توجه به اهداف كلي توسعه اعم از فقرزدايي، ايجاد رفاه عمومي، عدالت اجتماعي، تعادل‌هاي منطقه‌اي و استقلال اقتصادي، لازم است سياست‌هايي اتخاذ شود كه دســتيابي به اين اهداف را ميســر مي‌سازد. امروزه جايگاه صنايع كوچك كاملا محسوس است. در واقع صنايع كوچك با توانمندي‌هاي خود مي‌توانند با از ميان برداشتن مشــكلاتي همچون بيكاري و توزيع ناعادلانه درآمد، نقش مهمــي در اين عرصه برعهده گيرند. سياست‌هاي اصلي كه مي‌تواند موجب رونق صنايع كوچك شود به اين شرح است: - مديريت و راهبري شهرك‌هاي فناوري، مجتمع‌ها و مراكز خدمات فناوري و كسب وكار- حمايت و پشتيباني از استقرار شركت‌هاي دانش‌بنيان و صنايع پيشرفته در شهرك‌ها و نواحي صنعتي. - هدايت ســرمايه‌گذاري‌ها در حوزه صنايع كوچك به ســمت مزيت‌هاي منطقه‌اي بر اساس اولويت‌ها و سياست‌هاي صنعتي، معدني و تجاري كشور - عارضه‌يابي و بهبود بهره‌وري صنايع كوچك - حمايت نظام‌مند از توسعه فناوري‌هاي پيشرفته و نفوذ فناوري‌هاي جديد در صنايع كوچك با محوريت شهرك‌هاي فناوري، مراكز خدمات فناوري كسب و كار جهت ارتقاي سطح فناوري صنايع كوچك كشور و دستيابي به فناوري‌هاي پيشرفته - توسعه شبكه‌ها، خوشه‌هاي كسب وكار و پيمانكاري فرعي به عنوان مدل‌هاي موفق براي توسعه صنايع خرد و كوچك - تقويت صنايع كوچك و متوســط و برقراري پيوند آنها با صنايع بزرگ به منظور هم‌افزايي صنعت و ارتقاي توان رقابتي.