فسفر برابر است با غذا
محمدحسين محمدي
كارشناس اقتصاد كشاورزي
فسفر عنصري ضروري براي همه گونه‌هاي زنده از قبيل باكتري‌ها، گياهان و جانداران محسوب مي‌شود. موجودات زنده فسفر مورد نياز خود را از منابع غذايي تامين مي‌كنند. اين عنصر يكي از عوامل محدود‌كننده مهم در توليد محصولات كشاورزي به شمار مي‌آيد در واقع بخش اعظم اراضي كشاورزي براي توليد غذا به تامين عنصر فسفر از طريق كاربرد كودهاي فسفاته وابسته هستند. اين كودها از منابع خاك فسفات توليد مي‌شود.
منابع خاك فسفات در جهان محدود بوده و مسائلي از قبيل حمل و نقل خاك فسفات به مراكز توليد كود و همچنين تكنولوژي توليد آن باعث شده تا كودهاي فسفاته يكي از كودهاي گران در بازار جهاني محسوب شود. با توجه به محدوديت منابع خاك فسفات در جهان و همچنين تقاضاي روز افزون براي كودهاي فسفاته، مي‌توان انتظار داشت كه در سال‌هاي آتي با رشد صعودي قيمت اين نوع كود در بازارهاي جهاني روبه‌رو باشيم.
ميزان مصرف كودهاي فسفره در كشور حدود ۷۰۰ هزار تن است كه بخش اندكي از آن در داخل توليد و سالانه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن از اين محصول شيميايي از خارج كشور وارد مي‌شود. اين در حالي است كه هر ساله بين ۷۵ الي ۹۰ درصد فسفر اضافه شده به خاك به دليل آهكي بودن اكثر خاك‌هاي كشور، اسيديته بالا، تنش خشكي، وجود بيكربنات در آب آبياري و كمبود مواد آلي خاك و همچنين در اثر تركيب با يون‌هاي كلسيم، آلومينيوم و آهن در خاك به صورت رسوب در آمده و از دسترس گياه خارج مي‌شود.
ادامه چنين روندي براي مصرف كودهاي فسفاته علاوه بر اتلاف هزينه، تخريب و آلودگي منابع پايه، يعني خاك و آب را در پي دارد. از سوي ديگر بيش از سه دهه از توجه جهاني به موضوع حفاظت محيط زيست و حدود دو دهه از مباحث پيرامون توسعه پايدار مي‌گذرد. قبل از اين ايام، در تمامي پروژه‌هاي توسعه، صرفا ديدگاه اقتصادي و ايجاد درآمد و بازده اقتصادي بيشتر مدنظر بود. در دهه ۱۹۷۰ميلادي ذهنيت جديدي در افكار سياستگذاران و برنامه‌ريزان توسعه مطرح شد.
ديدگاه جديد مبني بر اين بود كه، روند رشد اقتصادي كنوني، نهايتا منجر به تخريب محيط زيست، نابرابري اجتماعي و كاهش منابع پايه مي‌شود و جبران اين معضلات در دراز مدت موجب زيان فراوان اقتصادي خواهد شد. بنابراين، انديشمندان جهان تعريف جديدي از توسعه را ارايه كردند كه از آن با عنوان توسعه پايدار ياد مي‌شود. طبق تعريف سازمان ملل توسعه پايدار، آنگونه توسعه‌اي است كه از نظر اقتصادي پويا و پربازده، از نظر زيست‌محيطي غيرمخرب از نظر اجتماعي عادلانه و قابل قبول و از نظر فناوري متناسب و مطلوب باشد.
نياز گسترده به كودهاي فسفاته براي توليد غذا در كشور، از دو جنبه مي‌تواند حايز اهميت باشد. در درجه اول مي‌توان به اين مساله اشاره كرد كه نياز به افزايش توليد محصولات كشاورزي، منجر به افزايش تقاضا براي واردات كودهاي فسفاته و وابستگي توليد مواد غذايي به واردات شده كه اين رويكرد، مي‌تواند با سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي كه از سوي مقام معظم رهبري ابلاغ شده در تعارض باشد.
مساله مهم بعدي تهديد آلودگي‌هاي شيميايي ناشي از وجود فلزات سنگين مثل كادميم در كودهاي فسفاته است. كادميم يكي از عناصر آلوده‌كننده خاك و مواد غذايي محسوب مي‌شود. اثرات تجمعي فلزات سنگين در خاك كه به دنبال افزايش مصرف كودهاي شيميايي حاوي اين عناصر است مي‌تواند سلامت محيط زيست و مصرف‌كنندگان مواد غذايي را به مخاطره بيندازد.
در سال‌هاي اخير به دليل افزايش آلودگي‌هاي زيست‌محيطي و همچنين افزايش سلامت غذاي توليد شده توجه متخصصين تغذيه گياهي به توسعه توليد و كاربرد كودهاي آلي و زيستي معطوف شده. كودهاي تركيبي آلي و زيستي، فرآورده‌هايي هستند كه در آنها مواد آلي (ارگانيك) به كمك ميكروارگانيزم‌هاي مفيدي كه از محيط خاك جدا شده‌اند به فراهمي عناصر غذايي براي تامين نياز گياه كمك كرده و از اين طريق موجب عدم نياز يا تعديل مصرف كودهاي شيميايي مي‌شوند.
با توجه به اهميت موضوع تامين نياز فسفر در تغذيه سالم گياه و كاهش ميزان مصرف كودهاي شيميايي فسفاته در كشور، متخصصين طي سه سال گذشته با تكيه بر منابع داخلي، اقدام به تحقيق در خصوص تكنولوژي توليد كودميكروبي فسفاته از منبع مواد آلي و زيستي كردند. نتايج اين فعاليت‌ها منجر به تدوين دانش فني و طراحي و احداث خط توليد صنعتي كود ميكروبي فسفاته با ظرفيت ۱۰ هزارتن در سال شد. محصول توليد شده بعد از بررسي‌هاي لازم توسط موسسه تحقيقات خاك و آب در اداره ثبت مواد كودي به ثبت رسيد.