چه كسي جانشين موگابه خواهد شد؟
سوداي قدرت در زيمبابوه
شهاب شهسواري
در زيمبابوه در شرايطي كه رييس‌جمهورش وارد نود و چهارمين سال زندگي و سي و يكمين سال رياست‌جمهوري‌اش مي‌شود، بسياري از رهبران سياسي و اجتماعي اين كشور براي لحظه مرگ يا كناره‌گيري رابرت موگابه آماده مي‌شوند. در اين ميان جنگ قدرت اصلي ميان امرسون منانگاگوا و مورگان چانگيراي است تا در لحظه سقوط، جاي موگابه را بگيرند. به صورت رسمي رابرت موگابه، رييس‌جمهور قصد كناره‌گيري از قدرت ندارد و به صورت رسمي به عنوان نامزد حزبش براي انتخابات سال آينده برگزيده شده است. انتخاباتي كه اگر براي آن زنده بماند، رياست‌جمهوري او را تا آستانه سن 100 سالگي تضمين مي‌كند. مورگان چانگيراي، نخست‌وزير 73 ساله پيشين زيمبابوه كه سال‌هاست به صورت مسالمت‌آميز و در جريان راي‌گيري‌هاي عمومي با موگابه مقابله مي‌كند، قرار است در انتخاباتي كه يك سال ديگر برگزار مي‌شود به عنوان رهبر جنبش تحول دموكراتيك رو در روي موگابه بايستد.
اما شرايط براي چانگيراي آنچنان مساعد نيست. او در انتخابات سال‌هاي 2002 و 2008 در مقابل موگابه ايستاد و شكست خورد. در انتخابات 2008 او با كسب 48 درصد آرا و بعد از درگيري‌هاي خشونت‌بار در هراره تصميم گرفت از انتخابات كناره‌گيري كند. او تاكيد كرد كه شركتش در دور دوم انتخابات خطرناك است و كساني كه به او راي بدهند در معرض خطر مرگ قرار دارند. در همين شرايط امرسون منانگاگوا، معاون اول رييس‌جمهور و يكي از قدرتمندترين سياستمداران عضو حزب حاكم «اتحاديه ملي- جبهه ميهني»، از شرايط بسيار بهتري برخوردار است. قانون اساسي جديد زيمبابوه كه در سال 2013 تصويب شد، تعدادي مواد موقت دارد كه براي يك دوره 10 ساله تا سال 2023 اعتبار دارند. بر اساس اين مواد اگر طي اين سال‌ها رييس‌جمهور زيمبابوه كناره‌گيري كند يا جانش را از دست بدهد، بدون نياز به برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري، حزب حاكم «اتحاديه ملي- جبهه ميهني» مي‌تواند جانشين او را مشخص كند. در اين شرايط امرسون منانگاگوا، يكي از اصلي‌ترين نامزدهاي جانشيني موگابه محسوب مي‌شود.
رويترز در گزارشي براساس اسناد درز كرده از سازمان‌هاي امنيتي زيمبابوه، خبر مي‌دهد سياستمداران قدرتمند زيمبابوه به صورت گسترده در حال برنامه‌ريزي و جمع كردن هواداران خود هستند. رويترز ادعا مي‌كند كه صدها سند از ميان اسناد سازمان اطلاعات مركزي زيمبابوه در اختيار دارد كه از برنامه‌ريزي‌هاي رقباي رييس‌جمهور براي نشستن بر كرسي او خبر مي‌دهد.
بر اساس گزارش رويترز اين اسناد در كنار خبرهايي كه منابع اين خبرگزاري در اختيارش قرار داده‌اند نشان مي‌دهد كه منانگاگوا، وكيل 73 ساله كه مدت‌هاست به عنوان متحد اصلي موگابه در عرصه دولت شناخته مي‌شود، خود را براي قرار گرفتن در مقام رييس‌جمهور براي يك دوره پنج ساله انتقالي پس از مرگ يا كناره‌گيري موگابه آماده مي‌كند. بر اساس اين گزارش منانگاگوا براي رسيدن به اين هدف با سفارت بريتانيا در هراره، سران ارتش زيمبابوه و حتي مورگان چانگيراي به توافق رسيده است.
منانگاگوا حتي براي دولت آينده خود در حال جمع كردن پشتيباني اتحاديه‌هاي كشاورزان است. موگابه در سال‌هاي اوليه قرن 21 پس از اقدام به اشغال مزارع مالكان سفيدپوست و تقسيم آن در ميان سياه‌پوستان، باعث ايجاد يك دوره بي‌ثباتي سياسي و ورشكستگي اقتصادي زيمبابوه شد. حال منانگاگوا براي جانشيني او بر احياي كشاورزي زيمبابوه و باز پس دادن مزارع به سفيدپوستان حساب باز كرده است.
به گزارش رويترز هر چند چانگيراي كه خودش يكي از رهبران قديمي اتحاديه‌هاي كشاورزان محسوب مي‌شود، ائتلاف احتمالي با منانگاگوا را غيرممكن نمي‌داند و از هرگونه اصلاح عملكرد دولت در برابر كشاورزان حمايت مي‌كند، اما رابرت‌موگابه با سياست‌هاي منانگاگوا براي تغيير رويكرد نسبت به مالكان سفيدپوست و رفتار صميمانه با سفيدپوستان زيمبابوه به‌شدت مخالف است. رويترز گزارش مي‌دهد هر چند اسناد سازمان‌هاي اطلاعاتي به همكاري سفارت بريتانيا براي تشكيل دولت بالقوه آينده زيمبابوه اشاره مي‌كنند، اما سخنگوي سفارت بريتانيا در هراره هرگونه دخالت اين سفارت در امور داخلي زيمباوه از جمله دفاع از اشخاص، گروه‌ها و سياستمداران زيمباوه را رد مي‌كند. يك سند در ميان اسناد اطلاعاتي كه در اختيار رويترز قرار دارد در عين حال از وضعيت بسيار وخيم سلامتي موگابه خبر مي‌دهد. به نوشته اين سند كه تاريخ آن مربوط به روزهاي ابتدايي تابستان سال جاري است از گريس موگابه، همسر رييس‌جمهور زيمبابوه نقل مي‌كند، وضعيت سلامت رابرت موگابه به‌شدت در شرايط بدي قرار دارد و «روزهايش بر روي زمين در حال به شماره افتادن است.»
موگابه از عرش تا فرش
زماني كه رابرت موگابه سال 1980 با اعلام استقلال از استعمار بريتانيا قدرت را در زيمبابوه در اختيار گرفت، توانست به سرعت به دليل در اختيار داشتن منابع طبيعي سرشار، كشور تازه‌استقلال يافته‌اش را در شرايط رونق قرار دهد. سرزميني كه موگابه بر آن حكومت مي‌كرد سرزميني غني، با مزارع مدرن صنعتي يادگار مانده از استعمار و نيروي انساني تحصيلكرده بود. جوليوس نايه‌ره‌ره، رييس‌جمهور تانزانيا در آن دوران به موگابه گفته‌بود: «جواهري به ميراث برده‌اي. از آن به خوبي محافظت كن.»
موگابه، رهبر شورشي ماركسيست پيشين، در سال‌هاي اوليه دولتش با گسترش تامين اجتماعي، بهبود وضعيت آموزش و پرورش و رشد اقتصادي بي‌سابقه از سوي جهان مورد تحسين واقع شد. او در عين حال توانست برنامه آشتي ملي با اقليت سفيدپوست زيمبابوه را با موفقيت اجرا كند. اما سال 1998 زماني كه موگابه با رقابت سياسي از سوي جنبش تحول دموكراتيك مواجه شد و قدرت خود را در خطر ديد، ناگهان روشش را تغيير داد. او سال 2000 برنامه اصلاحات ارضي جديدي را اعلام كرد كه بر اساس آن انقلابي‌هاي پيشين را تشويق مي‌كرد زمين‌هاي زراعي مالكان سفيدپوست را تصرف كنند. در طول برنامه اصلاحات ارضي موگابه دست كم 12 كشاورز سفيدپوست كشته‌شدند و بسياري از سفيدپوستان به دليل نگراني از آينده خود به آفريقاي جنوبي، بريتانيا و استراليا پناه بردند. سفيدپوستاني كه در زيمبابوه باقي ماندند هدف سياسي خود را طي 17 سال گذشته سرنگوني دولت موگابه قرار داده‌اند. از زمان اصلاحات ارضي موگابه تاكنون ميزان صادرات كشاورزي زميبابوه كه پيش از آن 40 درصد از درآمدهاي ارزي كشور را تامين مي‌كرد به كمتر از 3 درصد ارزش صادرات زيمبابوه كاهش پيدا كرده است. طي 10 سال از 1998 تا 2008 درآمد ناخالص داخلي زيمباوه نصف شد. منانگاگوا، اما تلاش مي‌كند كه تمام مخالفان موگابه براي حمايت از خودش بسيج كند. اميد اصلي منانگاگوا اين است كه بتواند بر اساس مواد موقت قانون اساسي با گرفتن راي از حزب به مقام رياست‌جمهوري برسد. به نظر نمي‌رسد در يك انتخابات عادي منانگاگوا بتواند به رياست‌جمهوري برسد. او به دليل نقشش در سركوب مخالفان در استان غربي ماتابله‌لند به‌شدت در بين شهروندان منفور است. پيش از اين در سال‌هاي 2000 و 2005 تلاش كرده‌بود تا به عنوان نماينده پارلمان وارد مجلس شود اما از كسب آراي لازم بازمانده‌بود. در عين حال گزارش‌هاي امنيتي كه در اختيار رويترز قرار گرفته است نشان مي‌دهد كه منانگاگوا از مشكل مصرف بيش از اندازه الكل رنج مي‌برد. با اين حال نزديكان منانگاگوا سوءمصرف الكل از سوي او را تكذيب مي‌كنند.
سفير بريتانيا در هراره، كاتريونا لينگ هم از جمله هواداران جانشيني منانگاگوا به جاي موگابه محسوب مي‌شود. رويترز اين مطلب را به نقل از چهار منبع نزديك به دولت زيمبابوه تاييد كرده است. با اين حال سفارت بريتانيا هرگونه ديدار ميان سفير و معاون رييس‌جمهور زيمبابوه را تكذيب مي‌كند. با اين وجود به نوشته رويترز مقامات اتحاديه اروپا و ايالات متحده امريكا با برنامه‌هاي سفارت بريتانيا براي جانشيني منانگاگوا به جاي موگابه مخالفت مي‌كنند.