تئاتر خياباني همه جا رو به احتضار است

هنرمنداني از شش كشور فرانسه، اسپانيا، عراق، آذربايجان، اوكراين و برزيل امسال به شهر مريوان در كردستان سفر كرده‌اند تا آثار خود را در قالب دوازدهمين جشنواره تئاتر خياباني مريوان به نمايش بگذارند. اين حضور شرايطي فراهم آورد تا نمايندگان هر گروه با حضور در يك سمينار مشترك درباره شرايط فعلي تئاتر خياباني در كشورهاي خود به اظهارنظر بپردازند و ما و هنرمندان ايراني نيز از اين روزنه اطلاعات بيشتري نسبت به روند صعودي يا نزولي تئاتر خياباني در اروپا و امريكاي لاتين كسب كنيم؛ اطلاعاتي كه اظهارات حاضران نشان مي‌دهد چندان اميدوار‌كننده نيست. قطب‌الدين صادقي كه به نوعي مديريت اين نشست مشترك را نيز برعهده داشت پيش از هر چيز از خاستگاه اين هنر در جهان گفت: «تئاتر خياباني پيش از جنگ اول جهاني يك ماهيت معترض ضدسياسي عليه حكومت‌هايي داشت كه واقعيت را حاشا مي‌كردند. آمدند تا حقايق كتمان شده توسط نظام نامردمي و سرمايه‌داري را افشا كنند و افكار عمومي را متوجه كنند و تئاتر وسيله‌اي سياسي بود. امروز شرايط تاريخي عوض شده و دستگاه‌هاي آگاه‌كننده ديگري به ميدان آمده‌اند و نظام چپ فروريخته و براي ضربه زدن به نظام‌هاي سلطه‌جو راه‌هاي ديگري وجود دارد.» اين پژوهشگر و مدرس تئاتر در ادامه پيش‌بيني هريك از هنرمندان حاضر درباره آينده تئاتر خياباني در كشورهاي‌شان را جويا شد. كارگردان برزيلي حاضر در نشست از فستيوال‌هاي بسيار بزرگ و متعدد كشورش گفت: «شركت‌هاي جديد با پيام سياسي جديد حامي تئاتر خياباني هستند، برزيلي‌ها عادت تاريخي رفتن به تئاتر خياباني را به‌طور عمومي ندارند. متاسفانه در چندماه گذشته دولتي داشته‌ايم كه حامي هنر نبوده و اين كار را براي ما سخت مي‌كند. آنها مانع‌تراشي مي‌كنند و اجازه پيشرفت نمي‌دهند. در گذشته قوانين خوبي داشتيم كه به ما كمك مي‌كرد از طريق تئاتر درآمد خوبي داشته باشيم و حالا دنبال بازگشت به آن دوره هستيم.» او انگشت اتهامش را به سوي سياست‌هاي بد سرمايه‌داري نشانه رفت و گفت: «ما معتقديم مردم تئاتر را دوست دارند و به همين دليل دولت را مجبور خواهيم كرد كه اين موانع را از سر راه ما بردارند.» كارگردان فرانسوي اما چنان كه انتظار مي‌رفت آمار و اطلاعات قابل تاملي داد. برگزاري حدود200 فستيوال تئاتري در كشورش يا اينكه «در يكي از مهم‌ترين جشنواره‌هاي فرانسه 600 نمايش از سراسر دنيا اجرا مي‌شود.» اين هنرمند با برشمردن نقاط مشترك بين جشنواره مريوان و آنچه در كشورش جريان دارد ابراز اطمينان كرد «در آينده‌اي نزديك بيش از 500 اجرا را در مريوان شاهد خواهيم بود.» او تئاتر خياباني در فرانسه را «رو به پايان» توصيف كرد ولي تاكيد داشت «گروه‌هاي قدرتمند به دنبال شيوه‌اي نو براي ادامه هستند.» روايت كارگردان اوكرايني نيز جالب به نظر مي‌رسيد چون شرايطي تقريبا مشابه ايران را تداعي مي‌كرد. «در اوكراين تنها يك جشنواره تئاتر خياباني به نام شير طلايي وجود دارد، گروه‌هايي كه به مريوان آمده‌اند كوچكند؛ ولي در جشنواره ما گروه‌هاي بزرگ و متعددي حضور دارند. بيشتر گروه‌ها در اوكراين تئاتر صحنه‌اي كار مي‌كنند.» ظاهرا وضعيت تئاتر صحنه‌اي و خياباني در آذربايجان نيز تعريف چنداني ندارد. «تئاتر خياباني در آذربايجان مثل آنچه در ايران مي‌بينيم رايج نيست. تئاتر صحنه‌اي مخاطبش را از دست مي‌دهد و تئاتر خياباني فرصتي براي جلب نظر تماشاگران بيشتر به تئاتر است. ما كشور جواني داريم و به‌طور طبيعي راهي طولاني در پيش است. حضور ما در مريوان موجب شد با اين كاركردها بيشتر آشنا شويم و اميدوارم در آذربايجان چنين فستيوالي داشته باشيم.»