برجام در پيچ و خم اختلاف‌هاي كنگره امريكا
كوروش احمدي
ديپلمات سابق
ترامپ در سخنراني روز جمعه خود از كار با كنگره و متحدان براي رفع «نقايص جدي» برجام كه به ادعاي او شامل دوره اعتبار آن، نظارت ناكافي بر اجراي آن و سكوت آن در مورد برنامه موشكي ايران است، خبر داد. وي افزود: كنگره پيش از اين تدوين طرحي در اين مورد را كه شامل اصلاح قانون INARA هم خواهد بود، شروع كرده است. وي تهديد كرد كه اگر با كنگره و متحدان به راه‌حلي در اين موارد دست نيابد، امريكا از برجام خارج خواهد شد. طرحي كه ترامپ به آن اشاره كرد، توسط باب كوركر، سناتور جمهوريخواه ميانه‌رو و تام كاتن، سناتور جمهوريخواه تندرو، تهيه شده است. طبق كلياتي از اين طرح كه پيش از سخنراني ترامپ اعلام شد، هدف آن «قوي‌تر» كردن برجام از طريق دايمي كردن محدوديت‌هاي اعمال شده بر برنامه هسته‌اي ايران، در نظر گرفتن سازوكاري براي اعاده خودكار تحريم‌ها در صورتي كه زمان گريز هسته‌اي ايران به كمتر از يك سال كاهش يابد، تقويت توانايي آژانس براي راستي‌آزمايي برجام، محدود كردن توسعه سانتريفيوژهاي پيشرفته ايران و تغيير در الزام رييس‌جمهور به اعلام پايبندي ايران به برجام هر سه ماه يك‌بار است. تمركز روي اين طرح به اين معني است كه اعاده تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران ظرف 60 روز مطابق قانون INARA در دستور كار نيست. به گفته كوركر، شوراي امنيت ملي با اين طرح موافق است. اما مشخص نيست كه ترامپ حاضر به دفاع از آن خواهد بود يا خير. چنين طرحي اگر چه نظرات ترامپ را تامين مي‌كند، اما به اين خاطر كه مستلزم تغيير برجام است، مي‌تواند به دلايل زير با مشكلات بزرگي در كنگره مواجه شود و عقيم بماند:
1- اگر چه قانون INARA اكثريت ساده آرا را براي اعاده تحريم‌هاي هسته‌اي طي 60 روز در پي اعلام عدم پايبندي ايران در نظر گرفته، اما تامين نظرات ترامپ مستلزم تصويب طرح جديدي است كه مطابق آيين كار سنا و نياز به عبور از سد آبستراكسيون دموكرات‌ها به حداقل 60 راي احتياج دارد. يعني براي اين منظور حداقل 8 سناتور دموكرات نيز بايد به 52 سناتور جمهوريخواه بپيوندند. در سپتامبر 2015 كه جمهوريخواهان 54 كرسي در سنا داشتند، تنها چهار دموكرات در مخالفت با برجام به آنها پيوستند. با توجه به مخالفت يكپارچه دموكرات‌ها با اعلام عدم پايبندي ايران به عنوان حربه‌اي براي تغيير برجام، تاكنون نشانه‌اي حاكي از همكاري هيچ دموكراتي با جمهوريخواهان ديده نشده؛ خاصه آنكه 4 سناتور دموكراتي كه در سپتامبر 2015 عليه برجام راي دادند، يعني شومر، منندز، كاردين و منچين، اكنون با بقيه دموكرات‌ها همسو هستند. از طرفي، همانطور كه كوركر نيز در صحبت با خبرنگاران اذعان كرد، «جلب همكاري دموكرات‌ها بدون جلب همكاري سه كشور اروپايي غيرممكن است و اين مهم به عهده دولت است.» به قول كوركر دموكرات‌ها بخشي از طرح او را ناقض برجام مي‌دانند. به گفته او اگر ترامپ به جاي اعلام عدم پايبندي خواستار بررسي برجام توسط كنگره مي‌شد، احتمالا دموكرات‌ها انعطاف بيشتري نشان مي‌دادند. طي چند روز گذشته شمار زيادي از دموكرات‌ها شديدا از مواضع ترامپ در مورد برجام انتقاد كرده‌اند.
2- نظر متحدان اروپايي نقش مهمي در تصميم‌گيري سناتورهاي دموكرات در مورد هر طرحي راجع به برجام خواهد داشت. اعلام عدم پايبندي ايران با وجود تاكيد آژانس، اروپا و حتي اكثريت مقامات دولت و كنگره امريكا بر پايبندي ايران موجب ناخشنودي اروپا شده است. به‌علاوه، تهديد ترامپ به خروج از برجام در صورتي كه نظراتش تامين نشود، به جاي شروع روندي ديپلماتيك براي جلب نظر اروپاييان كار را مشكل‌تر كرده است. مطالبي مانند اينكه اروپا و مشخصا ماكرون صرفا به فكر معامله با ايران و به جيب زدن پول هستند كه ترامپ بعد از سخنراني به خبرنگاران گفت، باعث تخريب بيشتر فضا شده است. اين در حالي است كه به قول كوركر ترامپ بايد براي قانع كردن متحدان اروپايي فعال مي‌شد. وي همچنين در مورد اينكه كنگره يا دولت خواهند توانست نظر آلمان، فرانسه و انگليس و اتحاديه اروپا را براي موافقت با اين طرح جلب كنند، ابراز ترديد كرد و گفت در تماس با اروپاييان براي او مشخص شده كه آنها با اين طرح موافق نيستند. به گفته دموكرات‌ها نفرت آشكار ترامپ عليه برجام، صحبت در مورد تغيير در آن را مشكل كرده است؛ چرا كه هر اقدامي در اين مورد مي‌تواند به عنوان تلاشي براي بي‌اعتبار كردن برجام تلقي شود.
3- مشكل بزرگ ديگر اختلافاتي است كه بين جمهوريخواهان كنگره در مورد نحوه برخورد با برجام وجود دارد. اميد طرفداران طرح كوركر – كاتن اين است كه با نزديك شدن كاتن و كوركر به هم و هر دو به كاخ سفيد اجماعي در بين جمهوريخواهان ايجاد شود. كوركر يك جمهوريخواه ميانه رو محسوب مي‌شود كه مي‌تواند با دموكرات‌ها كار كند. طي چند هفته گذشته جمهوريخواهان نظرات متفاوتي در مورد برجام مطرح كرده‌اند. از يك‌سو سناتور روبيو بيشتر متمايل به خروج امريكا از برجام است و حفظ آن را به هر شكل تهديدي دراز مدت مي‌داند؛ چراكه به ادعاي او ايران يك فرصت 10 ساله براي كسب درآمد و تقويت اقتصاد خود، توسعه موشك‌هاي بالستيك، تقويت نيروي نظامي متعارف، حمايت از تروريسم و تحقيق و توسعه در حوزه هسته‌اي به دست آورده است. در حالي كه كساني مانند كوركر، مك‌كين، گراهام و... با خروج از برجام موافق نيستند. از سوي ديگر در مجلس نمايندگان شماري از اعضا متمايل به كار روي اعمال تحريم‌هاي بيشتر بر ايران به خاطر فعاليت‌هاي غيرهسته‌اي هستند. اد رويس رييس‌جمهوريخواه كميته سياست خارجي مجلس نمايندگان گفته كه نسبت به طرح كوركر-كاتن منعطف است؛ اما اولويتش فعلا كار روي طرح‌هاي افزايش تحريم ايران در ارتباط با توسعه برنامه موشكي و حمايت از تروريسم با حمايت هر دو حزب است.
4- رابطه پر تنش بين ترامپ و شماري از جمهوريخواهان شاخص در سنا مانند كوركر، مك‌كين، گراهام جف فليك، مك‌كانل، موركوفسكي و... از ديگر عواملي است كه كار ترامپ با كنگره را دشوار مي‌كند. كوركر كه بايد نقشي محوري در بسيج همه گرايش‌ها در كنگره براي تامين نظرات كاخ سفيد بازي كند، روابط پرتنشي با ترامپ دارد كه اخيرا در توييت‌هاي توهين‌آميز مبادله شده بين آنها انعكاس يافت. اظهارنظر كوركر بعد از سخنراني ترامپ مبني بر اينكه «مشاوران ترامپ غلبه كردند و ترامپ طبق سناريو عمل كرد»، آخرين نشانه در اين زمينه است. دلايلي از اين قبيل موجب شد تا تيلرسون يك روز قبل از سخنراني ترامپ در مورد تصويب طرحي در كنگره براي تغيير برجام ابراز ترديد كند. وي گفت «اگر كنگره نتواند در مورد اصلاح برجام توافق كند ممكن است نهايتا از برجام خارج شويم.» البته با وجود نظر او، ناتواني كنگره در اين زمينه همراه با فشارهاي بين‌المللي مي‌تواند موجب ادامه وضع موجود نيز بشود.