محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان، صبح روز سه‌شنبه (ديروز) به دعوت ادوارد نعلبنديان، وزير امور خارجه جمهوري ارمنستان راهي ايروان شد. سفري چندساعته كه در رفت و آمدهاي ميان تهران – ايروان به سنتي براي ديد و بازديدهاي مقام‌هاي دو كشور و به‌روزرساني اهداف سياسي – اقتصادي در روابط دوجانبه بدل شده است. روابط ايران و ارمنستان در سايه دولت يازدهم برخلاف دولت‌هاي نهم و دهم روند رو به رشد و صعودي را تجربه كرده كه با توجه به ماهيت بيشتر اقتصادي اين روابط با حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در جولاي 2015 اين رابطه سرعت بيشتري نيز به خود گرفته است. از سال 1393 رفت و آمدها ميان مقام‌هاي دو كشور به طور متوسط چندبار در سال صورت گرفته و سفر حسن روحاني، رييس دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم به ايروان در آذرماه 95 كمك بسياري به افزايش اعتماد دو جانبه ميان تهران – ايروان كرد. محمد جواد ظريف نيز در چهار سال گذشته چه در قالب سفر به ايروان، چه در جامه ميزبان مقام‌هاي سياسي و دفاعي ارمنستان و چه در حاشيه ديدارهاي بين‌المللي، توسعه رابطه دوجانبه را در دستور كار اولويت‌هاي خود قرار داده است.
در سفر يكروزه محمدجواد ظريف به ايروان وي با ادوارد نعلبنديان همتاي ارمني، سرژ سركيسيان رييس‌جمهوري و كارن كاراپتيان نخست‌وزير اين كشور نيز ديدار و گفت‌وگو كرد. رسانه‌هاي منطقه‌اي اين سر ظريف را بيشتر اقتصادي دانسته‌اند و اين در حالي است كه تعدادي از تجار و بازرگانان ايراني نيز وزير خارجه را در اين سفر همراهي كردند.
در صلح مطلق با همه جز تركيه و آذربايجان
جمهوري ارمنستان در منطقه قفقاز جنوبي در حوزه اوراسيا قرار دارد. مرزهاي مشترك اين كشور با تركيه، گرجستان، آذربايجان و قرابت جغرافيايي آن با ايران اين كشور را در موقعيت منطقه‌اي ممتازي قرار داده است. در تعريف دايره روابط خارجي ارمنستان گفته مي‌شود كه ايروان با هر كشوري در سطح بين‌المللي رابطه حسنه دارد جز دو كشور: آذربايجان و تركيه. تنش ميان ارمني‌ها و آذربايجاني‌ها در سال‌هاي پاياني بقاي اتحاد جماهير شوروي سابق بالا گرفت. جنگ قره‌باغ كه در دهه 90 برمسائل سياسي منطقه سايه انداخته بود از 1988 تا 1994 در ناحيه قره‌باغ، واقع در جنوب غربي جمهوري آذربايجان، بين اكثريت ارمني ساكن با پشتيباني ارمنستان و جمهوري آذربايجان رخ داد. با بالاگرفتن درگيري، هركدام از طرفين سعي در پاكسازي قومي مناطق تحت تصرف خود از نژاد ديگر كردند. در نتيجه جنگ قره‌باغ بيش از ۳۵ هزار نفر كشته شدند و بيش از ۸۰۰ هزار نفر در نواحي مورد مناقشه، آواره و مجبور به جلاي وطن شدند. در چند دهه اخير نيز براي برقراري صلح دايمي و فراگير در منطقه كوشش‌هاي متعددي به عمل آمد و طرح‌هاي صلح مختلفي ارايه شده است ولي هيچ‌يك به نتيجه عيني و مورد انتظار نرسيده و وضعيت حاكم بر منطقه همچنان نه جنگ و نه صلح است. تا به امروز مرزهاي ارمنستان با تركيه و آذربايجان حالت امنيتي و بسته ماندن خود را حفظ كرده‌اند. همزمان در حالي كه هر سه كشور روابط بين‌المللي و منطقه‌اي وسيعي دارند اما هيچ‌كدام از طرح‌هاي ارايه شده براي عادي‌سازي نسبي روابط آنها با يكديگر به سر منزل مقصود نرسيده است.
رابطه تركيه و ارمنستان نيز در نتيجه امتناع ترك‌ها از به رسميت شناختن كشتار ارامنه همچنان در حالت منجمد به سر مي‌برد. تركيه در جريان بحران قره باغ ميان ارمنستان و آذربايجان به همين مساله تمسك جست و مرزهايش را با ارمنستان بست. اين توقف در روابط دوجانبه آنكارا - ايروان نيز در چند دهه گذشته با وجود اصرارهاي قشر تاجر و بازرگان تركيه همچنان ادامه داشته است. البته در اكتبر سال 2009 دو كشور عزم خود را براي عادي‌سازي رابطه با امضاي پروتكلي كه محورهاي اصلي آن احياي رابطه ديپلماتيك و بازگشايي مرزها بود، آغاز كردند كه تا به امروز اين پروتكل جنبه اجرايي به خود نگرفته است و ايروان، آنكارا را به افزايش پيش‌شرط‌ها براي برقراري رابطه متهم مي‌كند.
ارمنستان در حال حاضر در بيش از 40 نهاد و سازمان بين‌المللي عضويت دارد كه اين دايره وسيع روابط هم عضويت در نهادهاي اقتصادي آسيايي، هم سازمان‌هاي تجارت جهاني و هم نهادهاي اروپايي را شامل مي‌شود. ارمنستان به دليل قرار گرفتن در موقعيت نامناسب و متشنج ديپلماتيك با دو همسايه خود يعني ارمنستان و آذربايجان با روسيه رابطه بسيار حسنه‌اي برقرار كرده است. روسيه در منطقه شمال غربي ارمنستان پايگاه نظامي را به خود اختصاص داده است. البته ايروان تنها به رابطه با قدرت‌هاي منطقه‌اي دلخوش نكرده است و در چند سال اخير توسعه رابطه با واشنگتن را هم در اولويت‌هاي دستگاه ديپلماسي قرار داده است. بسته بودن مرزهاي ارمنستان با تركيه و آذربايجان اين كشور را به سمت همسايه جنوبي خود يعني ايران سوق داده است. همكاري‌هاي تهران – ايروان بيشتر جنبه اقتصادي دارند و پروژه‌هايي نظير خط لوله گاز از ايران به ارمنستان توسعه خوبي پيدا كرده است. در بعد اروپايي نيز، ارمنستان رابطه خوبي با كشورهاي عضو اتحاديه اروپا به خصوص يونان و فرانسه دارد. براساس آخرين نظرسنجي‌هاي انجام گرفته در ارمنستان بيشتر مردم اين كشور از الحاق ارمنستان به اتحاديه اروپا استقبال مي‌كنند و مقام‌هاي ارشد اين كشور نيز هرازچندگاهي از تمايل ايروان براي پيوستن به اين اتحاديه سخن مي‌گويند.
فاكتور مهم استقلال در رابطه دو جانبه تهران - ايروان
رابطه سياسي ميان ايران و ارمنستان هرچند در چندسال اخير مسير واحد رو به رشدي را طي كرده است اما همواره تحليلگران در بيان چند و چون اين رابطه و فرصت‌هاي توسعه آن از تاثيرگذاري عوامل ديگر بر آن نيز سخن گفته‌اند. رابطه ايران با آذربايجان يكي از مسائلي است كه طرف ارمني در چندسال اخير به‌شدت تحت نظر داشته است. همزمان روسيه وجه مشترك روابط تهران و ايروان بوده اما همزمان سيگنال‌هايي كه ميان ايروان و تل‌آويو براي عادي‌سازي كامل رابطه رد و بدل شده نيز در تهران دور از چشم نمانده است. با اين وجود ايران و ارمنستان همواره تلاش كرده‌اند اين رابطه دوجانبه را از گزند عامل سوم دور دارند. با وجود تلاش‌هاي عوامل سوم براي تاثيرگذاري بر رابطه ايران چه با ارمنستان و چه با آذربايجان، اما نگاه راهبردي ايران در رابطه با كشورهاي همسايه همواره حول يك اصول منطقي چرخيده است. تهران در حالي كه به حساسيت‌هاي رابطه با هركدام از اين كشورها در نگاه ديگري واقف است اما به نوعي تلاش كرده هم در رفت و آمدها و هم در ميزان روابط اقتصادي توازن را حفظ كند.
در چند هفته منتهي به سفر محمدجواد ظريف به ايروان، مطبوعات و رسانه‌هاي منطقه‌اي به سفر مقام‌هاي ارمنستان به تل‌آويو اشاره كردند. با اين وجود ادوارد نعلبنديان، وزير خارجه ارمنستان به صراحت اعلام كرده است كه رابطه خوب و حسنه تهران با ايروان نمي‌تواند مانعي در بهبود روابط ارمنستان با اسراييل باشد و بالعكس.
نعلبنديان اخيرا در مصاحبه‌اي با يك رسانه اسراييلي درباره نقش ايران در خاورميانه و منطقه گفته بود: ارمنستان رابطه خوبي با همسايه خود يعني ايران دارد. ما در حوزه‌هاي متعدد و متنوعي با هم همكاري داريم. بايد توجه داشت كه مرزهاي ما با تركيه و آذربايجان مسدود است و در نتيجه ايران و گرجستان دو كشوري هستند كه ما با آنها در دايره نزديك به خود نه‌تنها رابطه عادي و نرمال داريم بلكه مي‌توانيم از رابطه حسنه ميان ايروان با اين دو كشور سخن بگوييم. تلاش‌هاي ما براي توسعه رابطه با هر دو كشور نيز ادامه خواهد داشت.
نعلبنديان دربخش‌هاي ديگري از اين گفت‌وگو در پاسخ به سوالي درباره تاثير رابطه حسنه ايران با ارمنستان بر رابطه تل‌آويو - ايروان گفت: فكر نمي‌كنم رابطه ما با تهران مانعي بر سر راه رابطه دوجانبه با اسراييل باشد. همان‌طور كه رابطه حسنه اسراييل با برخي همسايگان ما مانعي بر سر راه توسعه رابطه دوجانبه تل‌آويو و ايروان نيست. (اسراييل رابطه نظامي - امنيتي و سياسي بسيار خوبي با آذربايجان دارد)
در حالي كه ارمنستان سفيري در اسراييل ندارد، نعلبنديان در همان گفت‌وگو موضع ايروان در اين خصوص را اعلام كرد و گفت: موضع ما بسيار شفاف و مشخص است به محض آنكه اسراييل سفارتخانه خود در ارمنستان را بازگشايي كند ما نيز سفارتخانه خود در اسراييل را بازخواهيم كرد.
نعلبنديان كه اخيرا سفري به اسراييل داشته است در گفت‌وگو با رسانه‌هاي متعدد اسراييلي نيز تاكيد كرده بود كه ايروان خواهان به رسميت شناخته شدن نسل‌كشي ارامنه توسط تل‌آويو است. وي در ديدار از تل‌آويو با نخست‌وزير اين رژيم بنيامين نتانياهو نيز ديدار كرده بود. بسياري از تحليلگران رابطه حسنه آذربايجان با اسراييل را يكي از بزرگ‌ترين موانع بر سر راه رابطه تل‌آويو با ايروان مي‌دانند. هرچند كه در جريان سفر نعلبنديان به تل‌آويو دو توافقنامه همكاري امضا شد اما اين حجم در مقايسه با حجم روابط سياسي – امنيتي و تجاري تل‌آويو با باكو بسيار ناچيز است. پس از تنش تازه در منطقه قره‌باغ ميان ارمنستان و آذربايجان در آوريل 2016، ارمنستان از اسراييل به دليل واگذاري پهپادهايي به باكو كه عليه ايروان استفاده شده بود، بسيار خشمگين شد.
رابطه استراتژيك مسكو - ايروان
در آن‌سوي اما و اگرهاي رابطه ايروان و تل‌آويو، رابطه ارمنستان با روسيه در دو دهه اخير پيشرفت‌هاي قابل‌توجهي را به خود اختصاص داده است. بسياري از رسانه‌هاي منطقه‌اي از رابطه ميان ايروان و مسكو با عنوان رابطه استراتژيك ياد مي‌كنند و البته دو كشور را به نوعي متحد هم نيز مي‌دانند. پس از سفر اخير رييس‌جمهور ارمنستان به روسيه بسياري از تحليلگران تاكيد داشتند كه دو طرف در مسير تعميق همه‌جانبه رابطه حركت مي‌كنند. مسكو و ايروان نه‌تنها رابطه دو جانبه را به حد رابطه استراتژيك رسانده‌اند بلكه در قالب اتحاديه اقتصادي اوراسيا نيز تلاش‌هاي دوجانبه فراگيري را پيش برده‌اند. درحالي كه همكاري‌هاي نظامي آذربايجان با اسراييل براي ارمنستان به زنگ خطري بدل شده است و همزمان ايروان از خريد تجهيزات نظامي از تل‌آويو خودداري مي‌كند رابطه نظامي ايروان و مسكو براي تامين ثبات و امنيت در منطقه قفقازجنوبي هر روز جنبه متنوع‌تري به خود گرفته است. صدودومين پايگاه نظامي روسيه در ارمنستان واقع شده است. دو كشور همچنين در حوزه همكاري‌هاي فني نظامي كميسيون‌هاي مشتركي با يكديگر برگزار كرده‌اند. در حوزه اقتصادي نيز روسيه شريك شماره يك اقتصادي ارمنستان به حساب مي‌آيد. در حالي كه رابطه اقتصادي ارمنستان نيز به دليل مشكلات سياسي اين كشور با تركيه و آذربايجان در حالت منجمد به سر مي‌برد، روسيه به بزرگ‌ترين سرمايه‌گذار در امور اقتصادي ارمنستان بدل شده است. انرژي، بانكداري، معدن، ساخت و ساز و حمل و نقل مهم‌ترين حوزه‌هاي همكاري مسكو - ايروان در چندسال اخير بوده‌اند.
روابط رو به توسعه تهران - ايروان
صبح روز گذشته محمدجواد ظريف، وزير خارجه پس از طي مسافت يك ساعت و 10 دقيقه‌اي تهران - ايروان به پايتخت ارمنستان رسيد. ظريف پس از ورود به همراه هيات سياسي راهي ساختمان وزارت امور خارجه شد و ديداري قريب به يك ساعته با ادوارد نعلبنديان، همتاي ارمني خود داشت. در اين ملاقات دكتر ظريف با اشاره به مناسبات ديرينه دو كشور بر توسعه بيشتر مناسبات در ابعاد سياسي و به ويژه اقتصادي و برگزاري كميسيون مشترك اقتصادي تاكيد كرد.
در ادامه دكتر ظريف با اشاره به برگزاري همايش تجاري، فعاليت‌هاي بخش خصوصي را موتور محركه روابط اقتصادي ناميد. وزير امورخارجه كشورمان بر همكاري در زمينه‌هاي نفت، گاز، برق، ترانزيت، ايجاد تسهيلات حمل و نقل و رفع مشكلات شركت‌ها و افزايش ارتباطات مردمي دو كشور تاكيد كرد.
ادوارد نعلبنديان، وزير امورخارجه ارمنستان نيز ضمن ابراز خرسندي از حضور وزير امور خارجه ايران و هيات همراه گفت: مناسبات دو كشور رو به توسعه است و ما درزمينه‌هاي مختلف و به ويژه اقتصادي آماده همكاري هستيم.
نعلبنديان: سفر نخست‌وزير ارمنستان به تهران در دستور كار است
به گزارش خبرنگار اعزامي «اعتماد» نعلبنديان در پايان ديدار دوجانبه با وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران در جمع خبرنگاران دو كشور گفت: رابطه ميان تهران و ايروان مبتني بر دوستي دو ملت است كه قدمت ديرينه دارد. وي با اشاره به ماهيت صميمانه روابط گفت: سفر نخست‌وزير ارمنستان به ايران در دستور كار قرار دارد. امروز نيز آقاي ظريف با نخست‌وزير و رييس‌جمهور ما ديدار مي‌كنند. نعلبنديان با اشاره به تمايل وي و ظريف براي توسعه همه‌جانبه روابط گفت: من و ظريف هيچ فرصتي را براي گفت‌وگو از دست نمي‌دهيم. امسال شاهد بيست و پنجمين سال روابط ديپلماتيك بين دو كشور هستيم. دو كشور عزم خود را براي توسعه پويا رابطه دو جانبه و تنوع بخشي به آن جزم كرده‌اند.
رييس دستگاه ديپلماسي ارمنستان با اشاره به وجود پتانسيل‌هاي بسيار زياد براي توسعه روابط دو جانبه گفت: ما امروز درباره به تحقق رساندن اهداف روابط دو جانبه و همچنين جزييات توافق‌هاي في مابين گفت‌وگو كرديم. نعلبنديان در پايان تاكيد كرد كه رايزني‌هاي سياسي نيز در دستور كار ديدار وي با ظريف بوده است.
ظريف: همكاري تهران - ايروان به نفع ثبات منطقه است
به گزارش خبرنگار اعزامي «اعتماد»، محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در پايان ديدار دو جانبه با همتاي ارمني در جمع خبرنگاران ضمن ابراز خرسندي از حضور دوباره در ايروان گفت: از مهمان‌نوازي گرم و صميمانه كشور دوست و همسايه ارمنستان و همكار خوبم آقاي ادوارد نعلبنديان بسيار سپاسگزار هستم. همچنين از ابراز همدردي ملت و دولت ارمنستان با ملت و دولت ايران در جريان زلزله اخير كرمانشاه نيز بسيار ممنون هستيم. ايران و ارمنستان دو همسايه خوب هستند و سياست جمهوري اسلامي ايران روابط دوستانه با همه همسايگان است. پناسيل بسيار زيادي براي همكاري‌هاي تهران و ايروان وجود دارد. در چهارسال گذشته ارتباط‌هاي ميان دو كشور در عالي‌ترين سطح سياسي و اقتصادي در جريان بوده است. سفر رياست محترم جمهوري ارمنستان به تهران براي شركت در مراسم تحليف آقاي حسن روحاني و همچنين ساير سفرها في مابين دو كشور در توسعه روابط دو جانبه اهميت فوق‌العاده‌اي دارد. ظريف با اشاره به فراهم بودن زمينه براي همكاري‌هاي اقتصادي ميان دو كشور گفت: بسيار خوشحالم كه هيات بلندپايه‌اي از مهم‌ترين نهادهاي اقتصادي ايران در ارمنستان هستند و با همكاران خود در بخش خصوصي ارتباط‌هاي گسترده‌اي ايجاد خواهند كرد. اين همكاري‌ها به نفع تهران و ايروان و ثبات در منطقه است. وي با اشاره به اينكه مهم‌ترين حوزه‌هاي همكاري‌هاي اقتصادي ايران و ارمنستان ترانزيت و انرژي هستند، گفت: البته همكاري‌هاي ما به اين دو حوزه منحصر نيست و بحث محيط زيست و همكاري در حوزه علم و فناوري نيز بسيار مهم است. ظريف در پايان از حمايت‌هاي ارمنستان از ايران در سازمان‌هاي بين‌المللي قدرداني كرد و افزود: اميدوار هستيم كه صلح و ثبات و آرامش در منطقه برقرار شود و اين سفر نيز در توسعه رابطه دو جانبه ميان دو كشور موثر باشد.
نخست‌وزير ارمنستان: براي مناسبات با ايران اهميت ويژه قائل هستيم
كارن كاراپتيان، نخست‌وزير ارمنستان در ملاقات با محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه كشورمان گفت: براي مناسبات با ايران اهميت ويژه‌اي قائل هستيم. علاقه‌مند هستيم همكاري در خصوص انرژي و ساير موضوعات اقتصادي و همكاري در مناطق آزاد ارمنستان و ايران را افزايش دهيم. روند صادرات و واردات دو كشور رو به افزايش است. آمادگي داريم كه شركت‌هاي ايراني بتوانند از طريق ارمنستان از منافع اتحاديه اوراسيا بهره‌مند شوند. براي انجام طرح‌هاي ترانزيتي نيز آمادگي داريم. از اينكه ارامنه زندگي خوبي در ايران دارند از جمهوري اسلامي ايران سپاسگزاريم.
محمدجواد ظريف ضمن تشكر از ارسال پيام‌هاي تسليت در خصوص زلزله كرمانشاه توسط مقامات ارمني اظهار داشت. ارامنه ايران شهروند جمهوري اسلامي ايران هستند و خوشحال هستيم كه زندگي خوبي دارند. مناسبات اقتصادي بايد بيش‌از‌پيش افزايش يابد. منطقه آزاد مي‌تواند اين فرصت را براي افزايش همكاري‌ها مهيا كند. دكتر ظريف همچنين بر رفع آلودگي رودخانه ارس تاكيد كرد. وزير امور خارجه كشورمان در خصوص افزايش همكاري‌هاي اقتصادي گفت: شركت‌هاي حاضر در همايش تجاري از بهترين‌ها هستند و آماده همكاري بيشتر هستيم. نخست‌وزير ارمنستان در خصوص رفع آلودگي ارس گفت: گروه كاري رفع آلودگي رودخانه ارس در اين خصوص اقداماتي انجام داده و گزارش آن در نشست كميسيون مشترك اعلام خواهيم كرد.
رييس‌جمهور ارمنستان: مانعي براي افزايش همكاري اقتصادي با ايران وجود ندارد
سرژ سركيسيان، رييس‌جمهور ارمنستان در ملاقات با محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان گفت: سلام گرم من را خدمت جناب دكتر روحاني ابلاغ فرماييد. ضروري است با توجه به مناسبات ديرينه دو‌كشور روابط آينده را ترسيم كنم. يك‌بار ديگر وقوع زلزله را به دولت و ملت بزرگ ايران تسليت مي‌گويم. مناسبات دو كشور بايد بطور مستمر توسعه يابد. ما براي افزايش همكاري‌هاي اقتصادي هيچ مانعي نداريم. براي اقتدار جمهوري اسلامي ايران اهميت ويژه‌اي قائل هستيم. از ادامه همكاري شركت‌هاي ايراني در ارمنستان استقبال مي‌كنيم. ظريف ضمن ابلاغ سلام رييس‌جمهور كشورمان گفت: از پيام جنابعالي به مناسبت وقوع زلزله تشكر مي‌كنيم. جناب دكتر روحاني براي ارتباط با همسايگان اهميت ويژه‌اي قائل هستند و ارمنستان همواره يك همسايه خوب براي ما بوده است. دكتر ظريف در ادامه گفت: برگزاري كميسيون مشترك مي‌تواند منجر به توسعه مناسبات اقتصادي دو كشورشود. رفع آلودگي رودخانه ارس براي ما اهميت دارد. رييس‌جمهور ارمنستان بر افزايش همكاري‌ها تاكيد كرد و در خصوص رفع آلودگي رودخانه ارس گفت: رودخانه ارس براي ما نيز اهميت دارد و تلاش خواهيم كردكه آلودگي آن رفع شود. همچنين طرفين در خصوص موضوعات منطقه تبادل نظر كردند.