روسيه در آينده سوريه كنشگر عمده باقي مي‌ماند
طرح پوتين براي سرزمين شام
ديميتري ترنين
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه با مداخله نظامي و مانورهاي ديپلماتيك، كشور متبوع خود را به يكي از بازيگران عمده در جنگ سوريه تبديل كرده است. روسيه، در سپتامبر 2015 با هدف شكست داعش به سوريه وارد شد و نظاميان خود را به اين كشور
گسيل داشت.
روسيه، علاوه‌بر مداخله نظامي در سوريه، جلوي هرگونه تلاش سياسي را براي تغيير رژيم سوريه توسط بازيگراني همچون امريكا و عربستان گرفت. اكنون كه بيش از دو سال از آن زمان گذشته است، مداخله نظامي مسكو در سوريه جواب داده و تحركات نظامي روسيه در سوريه موثر واقع شده است؛ اسد ابقا شده و داعش شكست خورده است. جنگ هنوز تمام نشده است، اما به طور فزاينده‌اي تمركز بر تصميم‌گيري درباره آينده سياسي اين كشور وجود دارد. روسيه قادر نخواهد بود برنامه‌ريزي درباره آينده سياسي سوريه را به تنهايي انجام دهد يا با متحدانش همچون ايران و تركيه به
سرانجام برساند.
از جمله مسائلي كه اينك در سوريه مطرح است، سرنوشت بشار است. در جريان جنگ، مسكو وي را فردي قلمداد كرد كه مي‌تواند مانع از هرج‌ومرج و آشوب شود. اينك اسد همانند يك رهبر پيروز رفتار مي‌كند و اينگونه مي‌انديشد كه به روسيه به ميزان قبل و اندازه زمان جنگ نياز ندارد. اسد مخالفان را دست‌كم مي‌گيرد و مي‌خواهد حزب بعث بار ديگر بر سوريه مسلط شود. البته كرملين مي‌داند كه احياي تسلط حزب بعث بر همه خاك سوريه غيرممكن و حتي نامطلوب است؛ چراكه ديگر گروه‌ها از مخالفان سني تا كردها كاملا مخالف چنين مساله‌اي هستند. اسد ممكن است در دمشق در قدرت باقي بماند، اما چشم‌انداز سياسي سوريه به شكلي بازگشت‌ناپذير تغيير كرده است. با اين‌حال مسكو بايد به مساله مهمي به نام «اسد سرسخت» رسيدگي كند، ضمن اينكه نفوذ ديگر متحدانش از جمله تهران در سوريه را نيز مد‌نظر
داشته باشد.
مسكو با تلاش‌هايش در آستانه، ژنو و سوچي به دنبال ايجاد زمينه‌هاي مشترك بين تمامي گروه‌هاي درگير در جنگ سوريه و هموارسازي مسير براي تشكيل نوعي دولت ائتلافي در سوريه بوده است. اسد نسبت به تقسيم واقعي قدرت بي‌ميل است و ايران ملاحظات خاص خودش را دارد. از اين‌رو، مسكو بايد تلاش‌هاي اقناعي زيادي انجام دهد و بعضا بايد براي دستيابي به نتيجه مطلوب فشار وارد سازد. روس‌ها بر اين باورند كه ترتيبات تقسيم قدرت طوايفي، مشابه تقسيم قدرت در لبنان مي‌تواند نسخه مناسبي براي برقراري ثبات در
سوريه باشد.
البته روسيه تنها كنشگر خارج از منطقه در سوريه نيست. با وجود حمايت و پشتيباني هوايي روسيه از رژيم اسد و به‌كارگيري قدرت هوايي در حفظ دولت سوريه، ايران و شبه‌نظاميان متحدش نيز در ميدان نبرد جنگيدند. بعد از جنگ، تهران مي‌خواهد حضورش را در ميدان سوريه نهادينه كند؛ بر آينده اين كشور موثر باشد و ارتباط فيزيكي‌اش را با متحد منطقه‌اي اصلي خود يعني حزب‌ا... حفظ كند.
روسيه منافع ايران را در منطقه (به طور اعم) و سوريه (به طور اخص) درك مي‌كند. اين درحالي است كه مسكو منافع اسراييل در منطقه را نيز درك مي‌كند و در تلاش است موازنه‌اي بين منافع آنها در منطقه خاورميانه برقرار كند. مسكو بر نگراني‌هاي امنيتي اسراييل درباره حضور گروه‌هاي مسلح شيعي در سوريه و بسيار نزديك به مناطق مرزي اسراييل تاكيد دارد و اميدوار است از يهوديان مقيم روسيه از لحاظ تكنولوژيكي، مالي و اقتصادي بهره‌مند شود. نكته قابل توجه اين است كه روسيه نمي‌تواند ايران را به عنوان يك قدرت منطقه‌اي و يك همسايه ناديده بگيرد كه فرصت‌هايي براي مسكو در برخي حوزه‌ها (از فروش تسليحات گرفته تا انرژي هسته‌اي) فراهم مي‌كند. از اين‌رو، روسيه در سوريه به دنبال نوعي مصالحه بين ايران و اسراييل مبتني‌بر منافع مشروع هريك از اين دو طرف است. متحدان شيعه ايران ممكن است در سوريه باقي بمانند، اما بايد فاصله خود را با اسراييل حفظ كنند.
روسيه مي‌داند كه با كمرنگ شدن جنگ در سوريه و نمايان‌شدن افق بازسازي، ديگر كشورها ازجمله ژاپن، چين و اروپا براي بازسازي سوريه پا به ميدان خواهند گذاشت. مسكو به دنبال شراكت با اين كشورها براي به دست آوردن پروژه‌هاي سودآور بازسازي سوريه است كه توسط كمك‌كنندگان بين‌المللي تامين مالي خواهد شد. دارايي اصلي روسيه نفوذ در سوريه است و در حال حاضر، مسكو ضامن اصلي امنيت بشار اسد به شمار مي‌رود. به مرور زمان و به واسطه ضعيف‌شدن تهديدهاي مستقيم عليه اسد، ممكن است اين نفوذ كمرنگ شود. اما در شرايط فعلي، با توجه به اينكه ممكن است وضعيت سوريه همچنان متزلزل باقي بماند، روسيه قرار است در سوريه، در آينده قابل‌پيش‌بيني، كنشگر عمده باشد. برقراري صلح و ثبات در سوريه كمتر از پيروزي در جنگ اين كشور نيست. روسيه با وظيفه دشوار ديگري نيز در سوريه مواجه است، چراكه رقبايش منابع بيشتري دارند و همچنين رقباي منطقه‌اي‌اش يعني تركيه و ايران به دنبال پيشبرد دستوركار خودشان هستند- كه بعضا با دستوركار مسكو در تضاد است. موفقيت در جبهه ديپلماتيك حتي از پيروزي در ميدان نبرد نيز دشوارتر خواهد بود.
منبع: مركز كارنگي مسكو/ ترجمه: شوراي راهبردي روابط خارجي