كاربران فضاي مجازي تا چه اندازه ممكن است تلگرام را ترك كنند؟
دو راهي فيلترشكن و گزينه‌هاي پيشنهادي
گروه اجتماعي| «نظر شما در مورد اين گزاره‌ها چيست؟ 1- تلگرام با حذف كانال‌هاي مروج خشونت، تروريسم، نفرت پراكني و مستهجن دوباره فعال شود؟ 2- تلگرام مانند واتس آپ به عنوان يك پيام‌رسان و نه رسانه فعال شود. 3- تلگرام در وضعيت قبلي خود به فعاليت ادامه دهد.» حسام‌الدين آشنا، رييس مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست‌جمهوري چند روز پيش در صفحه توييتر خود اين سوال و گزينه‌هاي مورد نظرش را به نظرسنجي گذاشت. از ميان 21 هزار نفر كاربري كه در اين نظرسنجي شركت كردند، 87 درصد به گزينه سوم و بازگشت تلگرام به وضعيت پيشين خود، 10 درصد به گزينه اول و حذف كانال‌هاي خاص و 3 درصد به گزينه دوم و تبديل تلگرام به يك پيام‌رسان صرف راي دادند. حسام‌الدين آشنا در پاسخ به اين سوال كه نظرسنجي‌هايي كه او منتشر مي‌كند براي كسب اطلاع شخصي است يا قرار است بر پايه آنها تصميم‌گيري انجام شود، پاسخ داد: «كار من تصميم‌سازي است نه تصميم‌گيري؛ اميدوارم اگر‌چه نمونه و پاسخ‌دهندگان اين نظر خواهي لزوما معرف جامعه نيستند اما ديدگاه آنان را منعكس مي‌كنم.» تلگرام همچنان فيلتر است و معلوم نيست كه آيا قرار است به سرنوشت توييتر دچار شود كه از سال 88 تاكنون همچنان فيلتر مانده است يا وضعيتي موقتي است كه قرار است با فاصله گرفتن از اعتراضات سراسري در كشور مجددا در دسترس شهروندان قرار بگيرد.
از ساعاتي پس از اعلام رسمي فيلتر شدن تلگرام، واژه «فيلترشكن» خودش را در ميان پيام‌هاي ردوبدل شده در فضاي مجازي و مكالمات روزمره مردم بالا كشيد. فرق فيلتر شدن تلگرام با اتفاقي كه براي توييتر رخ داد در اين بود كه اين اپليكيشن در سال‌هاي رواج يافتنش در ايران توانست پايگاه محكمي روي گوشي‌هاي همراه ايرانيان پيدا كند. اگر شبكه‌هاي اجتماعي مانند فيسبوك و توييتر بيشتر در اختيار نسل جوان شهرنشين بودند، در مقابل تلگرام تبديل به يكي از ابزارهاي ساده و آساني شد كه استفاده از آن از شهر تا روستا و از نوجوانان گرفته تا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را هم به سمت خود كشيد، تلگرام تبديل شد به راه ارتباطي فاميل‌ها، گروه‌هاي دوستي، همكاران، راهي براي كسب خبرها و انتشار تحليل‌ها، راهي براي كسب‌وكار. تلگرام به بخشي از زندگي روزمره مردم تبديل شد.
«اين هم كه برخي تبليغ مي‌كنند اگر مردم از پيام‌رسان‌هاي داخلي استفاده كنند اطلاعات انها فلان و بهمان مي‌شود، همه آنها شايعاتي است كه دشمن روي آن مانور مي‌دهد. مردم توجه داشته باشند كه اين شايعات از القائات دشمن است كه اگر شما از پيام‌رسان‌هاي داخلي استفاده كنيد همه اطلاعات زندگي شما تحت نظارت و پوشش مقامات امنيتي و انتظامي و قضايي است؛ اصلا چنين چيزي نيست؛ به اين شايعات توجه نكنيد.» دادستان كل كشور همان روزي كه اعلام كرد «رها بودن فضاي مجازي به ضرر كشور است.» به دفاع از پيام‌رسان‌هاي داخلي پرداخت، پيام‌رسان‌هايي مانند «سروش» كه در نبود تلگرام به عنوان يكي از ابزارهاي ارتباطي جايگزين فرصت تبليغ و بازاريابي در ميان كاربران يافته‌اند. راهكار ديگر رفع فيلتر پيام‌رسان چيني وي‌چت بود. اپليكيشني كه چهار سال قبل‌تر و به دليل «امكان دوست‌يابي» فيلتر شد و حالا در غياب تلگرام برگشته است تا بدون فيلتر در اختيار كساني قرار گيرد كه دنبال نصب پيام‌رسان غيرايراني هستند. امكانات اين اپليكيشن براي راه‌اندازي كسب‌وكارهاي آنلاين البته فرصتي است كه در اختيار كساني قرار مي‌گيرد كه بيش از هر چيز به سبب امكان به خطر افتادن مشاغل خود و از دست رفتن مشتريان به فيلتر تلگرام معترض بودند. اين اپليكيشن امكان ايجاد كانال، فضاي ابري براي آرشيو اسناد و رمزنگاري مطالب و امنيت اطلاعات كاربر را ندارد. سرورهاي وي‌چت در كشور چين قرار دارند و از زمان رفع فيلتر آن كاربران فضاي مجازي بارها در مورد امنيت آن به يكديگر هشدار داده‌اند. روندي وارونه شكل گرفته؛ چهار سال قبل‌تر فيلتر وي‌چت باعث اعتراض كاربران شد، حالا مراجع رسمي ترجيح داده‌اند فيلتر وي‌چت را بردارند و اين رفع فيلتر باعث شده تا شك كاربراني كه سابقه اين فيلتر و رفع فيلتر را مي‌دانند، برانگيخته شود.
«10تا فيلترشكن براي مادرم نصب كردم.» اين روزها كاربران فضاي مجازي به طنز و به جد مشغول بازگويي تجربه مواجهه بزرگ‌ترهاي فاميل با فيلتر شدن تلگرام هستند، براي نسل جوان‌تر فيلتر شدن بارها و بارها تكرار شده است، فيسبوك، يوتيوب، توييتر و... براي كساني كه شبكه‌هاي اجتماعي را آنقدر جدي تجربه نكرده بودند حالا فيلتر شدن تلگرام اتفاق به نسبت جديدي است، اتفاق بزرگي كه رخ دادنش را حس مي‌كنند. در اين اتفاق بزرگ نسل‌هاي قبل‌تر، پدرها و مادرها، مردان و زنان 50 و 60 ساله و بالاتر دارند تصميم مي‌گيرند كه به راهكارهاي جايگزين پيشنهادي تن دهند يا اينكه به نسل جوان‌تر بپيوندند؛ نسل‌هايي كه سال‌ها است بخشي از زندگي مجازي‌شان به مدد فيلترشكن‌ها در جريان است.