محمد‌جواد ظريف تنها چند ساعت پيش از تصميم رييس‌جمهور امريكا به مسكو و بروكسل رفت
اتحاد غيرامريكايي‌هاي برجام با ايران
خبر آخر: خبرگزاري آسوشيتدپرس نوشت: ترامپ به احتمال زياد جمعه تعليق مجدد تحريم‌هاي ايران را تمديد خواهد كرد
سارا معصومي
دست‌ها در تهران و واشنگتن روي دكمه قرار گرفته است. پنجشنبه و جمعه (11 و 12 ژانويه برابر با 21 و 22 دي‌ماه) دو روز تاريخي براي نخستين تصميم‌هاي رسمي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در سال 2018 ميلادي است. در واشنگتن دست ترامپ در چند سانتيمتري دكمه قرمز رنگ براي تمديد لغو تحريم‌هاي ثانويه امريكا قرار دارد. در ايران نيز دست مذاكره‌كنندگان روي دكمه‌هاي ازسرگيري فعاليت‌هاي هسته‌اي به سبك و سياق پيش از حصول توافق هسته‌اي. از جانب تهران هشدارهاي بي‌امان به چين، روسيه و اتحاديه اروپا درباره خروج يكطرفه امريكا از برجام شكل گرفته و در جبهه واشنگتن نيز توافق هسته‌اي هر روز با تهديد تازه‌اي روبه‌رو مي‌شود كه همين تهديدها و ابهام‌ها در دو سال گذشته از عمر برجام، ميزان بهره‌برداري تهران از توافق هسته‌اي را كمتر از حد مورد انتظار كرده است. ضرب‌الاجل‌هاي 90 و 120روزه در ساختار سياست داخلي امريكا از ابتدا براي اطلاع كنگره از وضعيت اجراي برجام و بستن دست رييس‌جمهور در تصميم‌گيري‌هاي به نفع تهران انجام شد اما همين مساله به بلاي جان توافق هسته‌اي در دولت ترامپ در يك سال گذشته بدل شده است. ترامپ تئاتر تكراري تهديد توافق را هر 90 يا 120 روز يك بار روي صحنه مي‌برد و اين‌بار نيز تلاش مي‌كند جدي‌تر در اين نقش فرو برود. رييس‌جمهور امريكا تا پايان ساعت 24 روز پنجشنبه 11 ژانويه به وقت شرق امريكا فرصت دارد تا پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كند. احتمال اين تاييد با توجه به اينكه در ماه اكتبر از اين تاييد سرباز زد بسيار اندك است. در شرايطي كه وي پايبندي ايران را تاييد نكند عملا تهديدي براي برجام رخ نداده چرا كه اين عدم تاييد در مكانيسم بين‌المللي باقي ماندن اعضا در برجام تعريف نشده است. همزمان رييس‌جمهور امريكا تا ساعت 24 روز جمعه 12 ژانويه به وقت شرق امريكا نيز فرصت دارد تا لغو تحريم‌هاي ثانويه يا همان تحريم‌هاي مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران را تمديد كند. پيش‌بيني‌ها درباره اين فقره بسيار ضد و نقيض است. برخي از تعقل نسبي ترامپ براي تمديد لغو اين تحريم‌ها سخن مي‌گويند و برخي از تصميم‌گيري‌هاي غافلگيركننده وي كه در يك سال گذشته چندين بار هم تكرار شده است.
كاسه صبري كه لبريز نمي‌شود
ايران از 20 ژانويه 2017 كه دونالد ترامپ به كاخ سفيد پاگذاشت خود را براي اين روزها آماده كرده بود. ترامپ در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي به صراحت خشم خود را از برجام به تصوير كشيده بود و تاكيد كرده بود كه اين توافق را پاره خواهد كرد. در نتيجه حتي در شرايطي كه پيش‌بيني‌هاي بدبينانه نيز درست از كار درآيد و رييس‌جمهور امريكا با سكوت خود عدم تمديد لغو تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را كليد بزند، در تهران كسي از دولتمردان شوكه يا متعجب نخواهد شد. ايران گام‌هاي متقابل براي مقابله به مثل را برداشته و دست‌هاي وزير خارجه و رييس سازمان انرژي اتمي براي اعلام رسمي اين گام‌ها و وارد كردن آنها به مرحله اجرا در چند سانتيمتري دكمه‌هاي قرمز‌رنگ قرار دارد. جهان اين چندساعت را در انتظار خواهد گذراند. در يك سوي اين ميدان ايالات متحده در همدستي با اسراييل و عربستان به انضمام فرزندخوانده‌هاي‌شان ايستاده‌اند و در يك سوي ديگر اين ميدان ايران و 4 عضو دايم شوراي امنيت به اضافه آلمان و البته كشورهايي كه از دو سال قبل عادي‌سازي پرونده هسته‌اي ايران در سطح بين‌المللي را تماشاگر بوده و از آن استقبال كرده‌اند. هرچند كه اروپايي‌ها در تماس‌هاي مكرر با كاخ سفيد و گفت‌وگوهاي دايم با قانونگذاران و سناتورهاي كنگره به آنها درباره تبعات خروج امريكا از برجام هشدار داده‌اند اما دولت‌هاي مركزي در بريتانيا، فرانسه، آلمان و شخص فدريكا موگريني در جامه مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در بروكسل نيز اين ساعت‌ها را در انتظار مي‌گذرانند. طبيعتا در صورتي كه خروج امريكا از برجام با تصميم 48 ساعت آينده ترامپ كليد بخورد، نه تنها ايران كه ساير كشورهاي حاضر در مذاكرات هسته‌اي نيز با چالش‌هاي بي‌شماري روبه رو خواهند شد اما مساله اينجاست كه اين خروج قطعا براي تهران به معناي آخر دنيا نخواهد بود. به گزارش كاخ سفيد، دونالد ترامپ پيش از اعلام نظر درباره برجام با ركس تيلرسون، وزير خارجه و جيم متيس، وزير دفاع كابينه خود ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. هر دوي اين چهره‌ها از مخالفان خروج امريكا از برجام هستند و البته مشكل اينجاست كه اين دو چندان محل مشورت منتهي به تصميم‌گيري رييس‌جمهور نيستند. هشدارها در داخل ايالات متحده درباره تبعات خروج امريكا از برجام نيز پررنگ‌تر از قبل شده است و به عنوان مثال ارنست مونيز، وزير انرژي پيشين امريكا با انتشار پيامي در صفحه توييتر خود نوشت: اگر ما از توافق هسته‌اي با ايران خارج شويم، كاري كه انجام مي‌دهيم اين است كه يك هديه به اين كشور تقديم مي‌‌كنيم.
رسانه امريكايي سي‌ان‌بي‌سي در اين باره مي‌نويسد: كاسه صبر دونالد ترامپ درباره ايران در حال لبريز شدن است و رييس‌جمهور امريكا دايما در جلسات خصوصي كاخ سفيد ادعا مي‌كند كه تداوم باقي ماندن امريكا در برجام تامين‌كننده منافع ملي امريكا نيست. با اين وجود غالب پيش‌بيني‌ها حاكي از اين است كه وي لغو تحريم‌هاي ثانويه ايران را تمديد مي‌كند. مساله‌اي كه براي ايران بسيار مهم است منتفع شدن اين كشور از لغو تحريم‌هاي هسته‌اي است چرا كه اصلي‌ترين دليل ايران براي پذيرش برجام همين دورنماي اقتصادي بود كه البته با تبديل شدن برجام به بمب ساعتي در دولت ترامپ، بر دغدغه‌هاي اقتصادي تهران از اين حوزه نيز افزوده شده است. برخي از تحليل‌گران اعتقاد دارند كه دورنماي برجام در سال 2018 ميلادي بسيار مه آلود است و حتي در شرايطي كه ترامپ اين‌بار نيز از توافق خارج نشود اما تهديدهاي گاه به گاه او عملا همه را از كار كردن با ايران مي‌ترساند. هرچند كه ترامپ يك بار در تابستان لغو تحريم‌هاي هسته‌اي تهران را تمديد كرده است اما اين نخستين‌بار پس از اعلام عدم پايبندي ايران به برجام خواهد بود كه وي بايد در مورد اين تحريم‌ها تصميم بگيرد. در شرايطي كه ترامپ لغو اجراي اين تحريم‌ها را تمديد نكند با خروج امريكا از برجام، اين كشور در وضعيت تقابل با متحدان اروپايي خود و البته چين و روسيه قرار خواهد گرفت. همزمان اين اقدام وي مي‌تواند بر بازار جهاني نفت با توجه به اينكه ايران سومين توليد‌كننده نفت اوپك است نيز تاثيربگذارد. گروه تخمين ريسك اوراسيا اعلام كرده كه 55 درصد احتمال دارد برجام از دوره چهارساله رياست‌جمهوري ترامپ سرسالم بيرون آورد اما اطمينان داده كه اين توافق فعلا و در بازه زماني ميان مدت از تصميم‌هاي قهرآميز و غيرمنطقي رييس‌جمهور امريكا در امان خواهد بود. ريچارد نفيو از كارشناسان مسائل تحريمي كه در جريان مذاكرات هسته‌اي با ايران عضو تيم ايالات متحده بود نيز اعتقاد دارد كه دونالد ترامپ لغو تحريم‌هاي ثانويه ايران را تمديد خواهد كرد اما احتمالا پنجره باز در اختيار كنگره براي اصلاح برجام را مي‌بندد و به عنوان نمونه براي اعلام تصميم كنگره به اين نهاد فرصت مشخصي مي‌دهد.
نفيو در اين باره مي‌گويد: اگر ترامپ براي سناتورها بازه زماني را تعيين كند مثلا تا پايان سال جاري ميلادي، همين حركت مي‌تواند بر ابهام درباره نسخه نهايي امريكا درباره برجام بيفزايد و مانع از عادي‌سازي كامل روابط اقتصادي تهران با ساير كمپاني‌ها و بانك‌هاي بزرگ شود.
محمد جواد ظريف تنها چندساعت پيش از پايان ضرب‌الاجل‌هاي هسته‌اي ترامپ، مذاكره و رايزني حضوري با اعضاي غيرامريكايي برجام را آغاز كرده است. رايزني‌هاي چندساعته با سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه در مسكو و وزراي خارجه تروئيكاي اروپايي در بروكسل. اعضاي غيرامريكايي برجام تعارف با امريكا را كنار زده‌اند و حتي در دور اخير كميسيون مشترك براي نخستين‌بار به صراحت خواستار اجراي تعهدات امريكا شدند. اين در حالي است كه در گذشته اعضا معمولا نظرات خود را به شكل غيرمستقيم مطرح مي‌كردند اما اين‌بار در بيانيه كميسيون مشترك هم مشخص است كه نظرات صريح اعضا چيست. «ژان ايو لودريان»، «بوريس جانسون» و «زيگمار گاربيل»، وزراي خارجه فرانسه، بريتانيا و آلمان روز پنجشنبه در بروكسل با محمد جواد ظريف ديدار مي‌كنند و پيش بيني مي‌شود كه خروجي اين ديدار كه با حضور فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا صورت خواهد گرفت تاكيد دوباره اروپا بر حمايت از برجام در فاصله زماني چندساعت مانده تا اعلام تصميم ترامپ باشد. برجام براي كشورهاي اروپايي مصداق دستاورد ديپلماسي در مقايسه با سياست‌هاي همواره نظامي امريكا براي مهار بحران‌هاي بين‌المللي بوده و به نظر مي‌رسد كه در صورت خروج يك جانبه امريكا از برجام، اروپايي‌ها براي حفظ اين توافق هسته‌اي دست به اقدام‌هاي فني‌تر بيشتري بزنند.
امريكا سياست خود را اصلاح كند
محمد‌جواد ظريف در ديدار با همتاي روسي خود با تشكر از حمايت‌هاي مسكو از اجراي برجام و نقش وزير خارجه اين كشور در به نتيجه رسيدن برجام گفت: برجام از معدود دستاوردهاي جامعه بين‌الملل در سال‌هاي گذشته است و آژانس بارها تعهد ايران به برجام را تاييد كرده است ولي متاسفانه يكي از اعضاي برجام نه تنها تاكنون تعهدات خود را بر اساس برجام كامل اجرا نكرده بلكه سياست‌هاي مخربي را در پيش گرفته است. از اين رو ما و شما و ساير اعضاي برجام نياز داريم از نزديك هماهنگي كنيم كه اين دستاورد با جديت پيگيري شود. سرگئي لاوروف نيز در اين ديدار با تاكيد بر اهميت برجام گفت: اين امر بسيار مهم است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، اجراي تعهدات ايران را مورد تاييد قرار داده و روسيه كماكان بر نقش مهم اين سازمان تاكيد مي‌كند. ظريف در جمع خبرنگاران نيز با تاكيد بر اينكه امريكايي‌ها بايد متوجه اين اجماع جهاني شوند و سياست خود را اصلاح كنند، گفت: اگر جامعه جهاني تمايل دارد برجام ادامه پيدا كند بايد در برابر هر اقدام خلاف برجام ايالات متحده امريكا ايستادگي كند. ايران انتخاب‌هاي گوناگوني دارد و قطعا در همه اين انتخاب‌ها منافع مردم ايران حفظ خواهد شد و به نظر ما اين منافع تقويت مي‌شود.