تحليل روحاني از ناكامي‌ترامپ در خروج از برجام
پيروزي حقوق بر ديكتاتوري
حسن روحاني، رييس‌جمهوري روز يكشنبه بيست‌و‌چهارم دي در مراسم اختتاميه نهمين دوره جشنواره بين‌المللي فارابي سخنراني كرد. گرچه علوم انساني، برجام و فضاي مجازي از مباحثي بود كه رييس‌جمهوري در سخنان خود به آن پرداخت، در دوهفته اخير اين چهارمين بار بود كه حسن روحاني به اعتراضات و رخداد‌هاي اخير اشاره مي‌كرد.
يكشنبه دهم دي حسن روحاني در جلسه هيات دولت براي اولين‌بار نسبت به انتقاداتي كه در اعتراضات خياباني مطرح شد واكنش نشان داد و تاكيد كرد «نقد مردم فقط به اقتصاد نيست، مردم راجع به فساد و شفافيت حرف دارند و مي‌گويند بايد مسائل شفاف باشد.»
پس از آن رييس‌جمهوري با كميسيون‌هاي تخصصي مجلس نشستي مشترك با محوريت بودجه برگزار كرد و سپس با وزير اقتصاد و معاونان اين وزارتخانه حول محور معيشت و اقتصاد به گفت‌وگو نشست. بار ديگر حسن روحاني در جلسه شوراي انقلاب فرهنگي از اعتراضات مردمي گفت و بر ريشه‌يابي علل فرهنگي و اجتماعي حوادث اخير تاكيد كرد. در آغازين روزهاي شروع اعتراضات خياباني خبرهايي از صحبت مستقيم رييس‌جمهوري مستقر با مردم منتشر شد. شايد بسياري منتظر بودند روحاني را در قاب تلويزيون ببينند كه مردم را مستقيما خطاب قرار داده است. با اين حال خبر ساعت 21 روحاني بخش‌هايي از سخنان حسن روحاني در جلسه هيات دولت را نشان داد. روحاني نه تنها از رسانه‌ها و فضاي مجازي كه ماندگاري‌اش در پاستور را مديون آن است براي گفت‌وگو با مردم استفاده نكرد بلكه به درخواست مقامات قضايي و امنيتي تن داد و تلگرام و اينستاگرام را به عنوان پركاربردترين نرم‌افزارها در ايران فيلتر كرد. او حتي تاكنون حاضر نشده تا نشست مطبوعاتي برگزار كرده و به سوالات اصحاب رسانه به عنوان نمايندگان مردم پاسخ دهد. اختتاميه جشنواره فارابي چهارمين محفلي بود كه روحاني در كسوت رييس‌جمهوري انتخاب كرد تا از چند هفته ناآرام صحبت كند؛ ناآرامي‌اي كه گرچه به گفته او به اتمام رسيده اما نبايد بدون تحليل و بررسي از آن گذشت. با همه اين اوصاف روحاني روز يكشنبه براي چهارمين بار در سخنراني خود حرف‌هايي زد كه شايد قابل تامل بود. اعتراضات، علوم انساني، برجام و فضاي مجازي مهم‌ترين محورهاي سخنراني روز گذشته رييس‌جمهوري در سالن اجلاس سران بود. روحاني تاكيد كرد كه روانشناسان و انديشمندان علوم اجتماعي بايد وقايع اخير را تحليل و بررسي كنند. او هشدار داد كه نبايد به وحدت ماشيني دل بست و به جاي پول و سفارش و مهندسي علوم انساني، بايد فضاي آزاد را در اختيار انديشمندان و دانشمندان قرار داد. روحاني برجام را يادآوري كرد و ماندگاري آن را در ميز مذاكره‌اي دانست كه ايران براي حل معضلات پيچيده بين‌المللي و منطقه‌اي پيشنهاد داد و البته باز هم از آزادي فضاي مجازي سخن گفت.
همچنين در اين مراسم رييس‌جمهوري از 19 نفر برگزيدگان بخش‌هاي مختلف اين جشنواره تقدير كرد. سيدجواد طباطبايي در رشته علوم سياسي روابط بين‌الملل و مطالعات منطقه در بخش گروه‌هاي علمي از جمله تقديرشدگان نهمين دوره جشنواره فارابي بود. از جمله اساتيد دانشگاهي كه همچون بسياري ديگر از ادامه تدريس در دانشگاه منع شد.
هركس اعتراض مي‌كند، «خس و خاشاك» است يا «آشغال»؟
حسن روحاني شكست دوم امريكايي‌ها پس از ماجراي برجام را مداخله آنها در مسائل داخلي ايران دانست و با اشاره به اعتراضات اخير در كشور گفت: «عده‌اي در خيابان‌ها، به حق يا ناحق اعتراض كردند، اما من خواهش مي‌كنم كه به همه مردم احترام بگذاريم و اگر در اين ميان، افرادي هم از جايي تحريك شده و با قصد و نيت جاسوسي از اين اعتراضات سوءاستفاده كردند، اجازه دهيم تا در يك دادگاه صالح ثابت شود.»
رييس‌جمهوري در ميانه سخن اشاره‌اي به سخنان روز جمعه كاظم صديقي، خطيب موقت نماز جمعه تهران كرد كه از واژه «آشغال» براي توصيف معترضان استفاده كرد و البته يادي از محمود احمدي‌نژاد كه پس از انتخابات پرحاشيه سال 88 معترضان را «خس و خاشاك» خوانده‌بود. روحاني گفت: «هركس حرف مي‌زند يا اعتراضي مي‌كند، يا خس و خاشاك است يا گاو يا گوساله يا آشغال. اين چه طرز حرف زدن است. چرا توهين كرده و بي‌ادبانه با جامعه برخورد مي‌كنيم. عده‌اي آمده‌اند و اعتراض داشتند و برخي هم از اين اعتراض‌ها سوءاستفاده كردند، و اين در همه جاي دنيا وجود دارد و در لندن و نيويورك هم ممكن است اگر تظاهرات شود، عده‌اي بيايند و چند شيشه را شكسته و چند فروشگاه را غارت كنند، اما نبايد همه را به يك چوب برانيم، بلكه بايد دقيق سخن بگوييم به خصوص در تريبون‌هاي مقدس دقيق‌تر حرف بزنيم چرا كه ملت ما ملت بزرگي هستند.»
رييس‌جمهور ادامه داد: «اعتراضي در كشور بود كه نيروهاي امنيتي به خوبي آن را اداره كرده و ماجرا تمام شد. اما از امروز كار شروع شده و بايد جامعه‌شناسان و روانشناسان اجتماعي و كساني كه در علوم انساني و اسلامي فعال هستند وقايع اخير را مورد تحليل و بررسي قرار دهند.»
حسن روحاني در بخش ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه اگر خداي ناكرده روزي ارزش‌هاي ديني و ملي نزد جوانان كم‌رنگ شود، «ما مقصريم، چرا كه عهده‌دار اين مسووليت هستيم.»
علوم انساني را نمي‌توان مهندسي كرد
حسن روحاني در بخش ديگري از سخنان خود به ضرورت به رسميت شناختن اختلاف فكري و نظري اشاره و تاكيد كرد علم بدون نقد و تضارب آرا پيشرفت نمي‌كند. او همچنين گفت بايد به تنوع و اختلاف نظر احترام گذاشت چرا كه فشار و وحدت ماشيني براي انسجام جامعه خطرناك است.
رييس‌جمهور همچنين با اشاره به اينكه علمي ما را به توسعه و تجدد و تمدن واقعي مي‌رساند كه علوم انساني و اسلامي سرلوحه آن باشد، تاكيد كرد: «البته اين نكته را نيز بايد مدنظر داشت كه تحول در علوم انساني نيز با مهندسي ممكن نيست. علوم انساني را نمي‌توان مهندسي كرد، علوم انساني با پول پيشرفت نمي‌كند و با سفارش متحول نمي‌شود. »
«در عصر ما شهيد مطهري‌ها و علامه طباطبايي‌ها ديگر نيستند؟... امروز آخوند خراساني‌ها و شيخ‌انصاري‌هاي ما كجايند؟» بخش ديگري از نقد روحاني به فضاي حاكم بود. رييس‌جمهوري گفت: «مگر ايشان با سفارش و پول درس خواندند. به جاي پول و سفارش و مهندسي، بايد فضاي آزاد را در اختيار انديشمندان و دانشمندان‌مان قرار دهيد. بايد فضاي نقد و انتقاد را باز بگذاريد تا در آن فضا علامه طباطبايي‌ها و شهيد مطهري‌ها تربيت شوند. بايد شرايطي فراهم كنيم كه در آن شرايط علم رشد و پرورش يابد، علم بدون تضارب آرا پيشرفت نمي‌كند. اينكه ما چارچوب قرار دهيم و بگوييم همه بايد در همين چارچوب اظهارنظر كنند، بدون تضارب آرا و انتقاد، بدون بحث و رويارويي دقيق اخلاقي و علمي، علم توليد نمي‌شود.»
اشاره روحاني البته تنها به محافل دانشگاهي نبود چرا كه او از حوزه‌هاي علميه نيز سخن گفت. او اشاره كرد: «انديشمندان بزرگ اسلامي ما چگونه در حوزه‌هاي علميه ما رشد كردند و تربيت شدند. امروز شيخ انصاري‌ها و آخوند خراساني‌هاي ما كجايند؟ بايد فضاي مناسب نقد و انتقاد ايجاد شود و اختلاف فكري و نظري را به رسميت شناخت. عرصه توليد علم، كارخانه ماشين‌سازي نيست كه از يك سو فلز به آن وارد كنيم و از سوي ديگر خودرو تحويل بگيريم.»
رييس‌جمهور با تاكيد بر اينكه بايد به فكر انسان‌ها، تنوع و اختلاف نظري كه در چارچوب نظريه باشد احترام بگذاريم، اظهار كرد: «اين اختلاف‌نظر مي‌تواند براي وحدت جامعه مفيد باشد در حالي كه برعكس آن، فشار براي وحدت ماشيني مي‌تواند براي انسجام جامعه ما خطرناك باشد.»
حسن روحاني در بخش ديگري از سخنان خود نيز با اشاره به اينكه بايد استعدادها را تشويق و محيط دانشگاه و تحقيقات را آزاد بگذاريم، گفت: «علوم انساني بايد جامعه را هدايت كند و اين در حالي است كه ما تصور مي‌كنيم، چند نفر در يك اتاق بايد علوم انساني را هدايت كنند در حالي كه علوم انساني هدايتگر جامعه است.»
در برجام اعلام كرديم كه معضلات بزرگ بين‌المللي با ميز مذاكره قابل حل است
روحاني در جريان اين سخنراني اشاره‌اي هم به سياست خارجي رييس‌جمهوري جديد امريكا كرد و گفت: تلاش امريكا براي نقض تعهدات بين‌المللي شكست خورد چرا كه دنيا در برابر امريكا ايستاد.
رييس‌جمهوري گفت: «آنها در چند روز گذشته مي‌خواستند تعهد بين‌المللي را كه در برجام دارند زمين بگذارند، اما شما صف مقابل آن را ديديد. تمام كشورهاي جهان غير از يكي دو كشور و يك رژيم منفور همه در برابر آنها يكپارچه بودند. اگر به تعهدات احترام گذاشته نشود، بايد فاتحه تمدن در جامعه و جهان خوانده شود. هر چه علم و صنعت پيشرفت كند، اما اگر به مقررات بين‌المللي، ارزش‌هاي ديني و فراديني احترام نگذاريم، اگر دولتي پيوستگي در پايبندي به تعهد دولت قبل از خود را حفظ نكند، ديگر تعهدي منعقد نمي‌شود. اگر اين سنگ بنا را‌برداريد، زيربناي تعهدات و مقررات بين‌المللي به هم مي‌ريزد.»
البته روحاني مطرح كرد در برجام موفقيت‌هايي به دست آورديم كه هيچگاه از بين نمي‌رود و هيچ‌كس نمي‌تواند آنها را از بين ببرد. او تاكيد كرد: «ما در برجام به دنيا اعلام كرديم كه معضلات بزرگ و پيچيده منطقه‌اي و بين‌المللي با ميز مذاكره قابل حل است و اين از بين نرفته و تا هميشه تاريخ پابرجا خواهد بود. ما ثابت كرديم كه پاي ميز مذاكره گره كور بين‌المللي قابل باز شدن است و ثابت كرديم كه ايران راستگو و دشمنان‌مان دروغ مي‌گويند و ايران هيچگاه به دنبال سلاح هسته‌اي نبوده و نيست و اين در مذاكرات و تمام بازرسي‌ها به اثبات رسيد و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به اجماع آرا آن را تاييد و ثابت كرد.»
روزي ماهواره ممنوع شد اما آيا هيچ‌كس ماهواره در اختيار ندارد؟
فضاي مجازي، سومين محوري بود كه او در خلال سخنانش از آن ياد كرد. حسن روحاني به فيلترينگ اخير اشاره كرد و گفت: «اگر مي‌خواهيم فضاي مجازي براي جامعه ما مفيد باشد، بايد فرهنگ استفاده صحيح از آن را به نسل جوان آموزش دهيم و با فيلتر كردن درست نمي‌شود.»
او همچنين ممنوعيت براي راديو را با فيلترينگ امروز برخي نرم‌افزارها به عنوان مثال مطرح كرد: «در زمان رژيم گذشته روزي مي‌خواستند هيچ‌كس به راديو گوش ندهد و مدام روي آن پارازيت مي‌انداختند اما اين جلوگيري فايده‌اي نداشت؛ روزي ديگر گفتيم كه ماهواره ممنوع است اما آيا از زماني كه ممنوع شد هيچ‌كس ماهواره در اختيار ندارد و روزي هم گفتيم كه فضاي مجازي بد است، اما آيا درست شد؟»
روحاني همچنين افزود: «مردم بيش از ما يا اگر خيلي مستكبر باشيم به اندازه ما مي‌فهمند؛ نبايد خود را بزرگ و بلند فرض كنيم، چرا كه مردم و كشور ما فرهيخته و بزرگ هستند. بايد با مردم تعامل كنيم و به آنها بياموزيم كه از اين ابزار چگونه استفاده كنند، كما اينكه از هر وسيله‌اي به درستي استفاده نشود، خطرناك خواهد بود.»
رييس‌جمهور ادامه داد: «هر وسيله و امكاناتي نياز به فرهنگ استفاده درست از آن ابزار را دارد و علوم انساني بايد به ميدان آمده و شيوه‌هاي استفاده صحيح را آموزش دهد.»