هشدار سيدعباس عراقچي در پاريس:
هم برجام در خطر است
هم فرصت گفت‌وگو
سارا معصومي
ايران و اروپا؛ گاه دور و گاه نزديك. تهران بر حجم فشارهاي خود بر اتحاديه اروپا افزوده و اروپايي‌ها نيز تلاش مي‌كنند بر ميزان حمايت‌هاي عملي خود از برجام بيفزايند. دو سال پس از اجراي برنامه جامع اقدام مشترك، اروپا به محور اصلي در جبهه 1+5 بدل شده است. چشم انتظار تهران به بروكسل دوخته شده و اميد واشنگتن براي اصلاح يا اضافه كردن الحاقيه‌اي به برجام نيز به اروپا است. در پرونده توافق هسته‌اي ايران با 1+5، هشدار، تهديد، تعيين ضرب‌الاجل زماني و تمركز بر نكته‌هاي غيرهسته‌اي به عادت تبديل شده‌اند. در سايه تهديدهاي روزمره دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده، ايران و اروپا عزم خود را براي عبور از بازي‌هاي وي با برجام كه هر 120 روز يك بار تكرار مي‌شود، جزم كرده‌اند. ايران به تمام تعهدهاي خود به گواه گزارش‌هاي متعدد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عمل كرده و مي‌گويد ما نخستين ناقض برجام نخواهيم بود. اروپا نيز حمايت‌هاي لفظي از برجام را نشان داده و به نظر مي‌رسد كه در حال تلاش براي ايمن كردن فضاي تجارت با تهران در صورت خروج امريكا است. در اين ميان واشنگتن با مطرح كردن اتهام‌هاي غيرهسته‌اي عليه تهران دو هدف را دنبال مي‌كند؛ حفظ فضاي منفي براي سرمايه‌گذاري در ايران و اقناع اروپا براي پيوستن به واشنگتن در مسير اصلاح يا اضافه كردن الحاقيه به برجام. دونالد ترامپ تا نيمه ماه مه سال جاري ميلادي به اروپا فرصت داده تا خواسته‌هاي ترامپ در برجام را عملي كند و همزمان ايران نيز از اين سوي ميدان بر فشارها بر اتحاديه اروپا افزوده است. درحالي كه ترامپ در يك سال و يك ماه اخير نتوانسته با وجود تمام غر و لندها برجام را پاره كند، به نظر مي‌رسد كه ايران و اروپا از خير سرمايه‌گذاري براي اقناع ترامپ گذشته‌اند و درحال برنامه‌ريزي براي باقي ماندن در برجام بدون امريكا هستند. در اين سناريو، نقش اروپا بيش از پيش هم در اجراي تعهدات خود و هم در تضمين عدم متضرر شدن كمپاني‌ها و نهادهاي اروپايي در صورت ادامه رابطه تجاري با ايران در سايه بازگشت تحريم‌هاي ثانويه امريكا، حياتي‌تر از قبل مي‌شود. در چنين شرايطي روز پنجشنبه پاريس ميزبان دومين اجلاس نهاد سرمايه‌گذاري يوروماني با محوريت ايران بود. از ايران هيات بلندپايه اقتصادي شامل مسعود نيلي مشاور اقتصادي رييس‌جمهور، عبدالناصر همتي رييس كل بيمه مركزي ايران، محمد خزايي معاون وزير امور اقتصادي و دارايي، اميرحسين زماني‌نيا معاون وزير نفت و جمع ديگري از مسوولان اقتصادي حضور داشتند. تنها مقام سياسي هيات ايراني نيز سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه بود كه سخنران پاياني اين اجلاس يك روزه بود. كنفرانس يوروماني امسال براي دومين بار با محوريت ايران برگزار شد. اصلي‌ترين هدف اين كنفرانس آشنايي سرمايه‌گذارها، موسسه‌هاي مالي و بانك‌هاي خصوصي با فرصت‌هاي اقتصادي و تجاري حاضر در ايران است. درحالي كه سيستم بانكي ايران به دليل سال‌هاي متمادي تحريم از استانداردهاي بين‌المللي فاصله قابل توجهي گرفته يكي از اصلي‌ترين محورهاي اين كنفرانس نيز بيان پيشرفت‌هاي ايران در حوزه بانكي از سوي هيات ايراني و بررسي نحوه كمك‌هاي خارجي براي بهبود استانداردهاي بانكي ايران از سوي هيات‌هاي اروپايي است.
برجام، توافقي اقتصادي نيست
حضور سيدعباس عراقچي در پاريس فرصتي براي تشويق و تهديد همزمان اروپا بود. در حالي كه خبرهايي از گوشه و كنار درباره كشمكش‌هاي جدي ميان وزارت خارجه ايران به عنوان تيم مذاكره‌كننده در مذاكرات و اتحاديه اروپا به عنوان اصلي‌ترين ضامن برجام به گوش مي‌رسد، معاون سياسي وزير خارجه ايران هم در گفت‌وگوهاي خبري در حاشيه ديدارها و هم در سخنراني اصلي خود در كنفرانس به زبان هشدار دادن به اعضاي برجام روي آورد. سياست دونالد ترامپ روي ميز قرار دادن پرونده‌هاي فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و آزمايش‌هاي موشكي در كنار برجام است و اين دقيقا همان سياستي است كه ايران از ابتداي آغاز مذاكرات هسته‌اي با 1+5 در دوره نخست رياست‌جمهوري حسن روحاني در سال 92 به آن «نه» گفته است. توافق اوليه و جامع ايران با 1+5، جداسازي مساله هسته‌اي از ساير موضوعات بوده اما اكنون مردي در راس قدرت در كاخ سفيد نشسته است كه خواهان ايجاد اتصال ميان برجام با ديگر اختلاف‌هاي غيربرجامي با تهران است. سيدعباس عراقچي در سخنراني خود در كنفرانس يوروماني به صراحت اعلام كرد كه امكان اصلاح يا اضافه كردن الحاقيه به برجام ممكن نيست و البته تاكيد كرد كساني كه به دنبال ايجاد ارتباط ميان فعاليت‌هاي ايران در منطقه و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور با برجام هستند در اشتباه به سر مي‌برند. به گزارش «اعتماد»، عراقچي محور سخنان خود را بر رفع ابهام‌ها و سوءتعبيرها از برجام اختصاص داد و گفت: برخي فكر مي‌كنند برجام توافقي تجاري يا اقتصادي ميان ايران و ساير اعضا است و اين در حالي است كه اين‌طور نيست. هرچند كه همه شما تمام امروز را به بحث و تبادل نظر درباره ابعاد اقتصادي برجام گذرانده‌ايد و اين يك حقيقت است كه ايران بايد از برداشته شدن تحريم‌ها و منافع اقتصادي برجام بهره‌مند شود اما برجام يك توافق اقتصادي نيست بلكه توافقي براي پايان دادن به يكي از حساس‌ترين پرونده‌ها در حوزه منع اشاعه است. اين يك موفقيت بزرگ براي جامعه جهاني بود كه بتواند يك پرونده پيچيده در حوزه هسته‌اي را با توسل به مذاكره حل كند. برجام در منطقه ما و شايد در سطح بين‌المللي در چندسال اخير تنها پرونده‌اي بود كه با توسل به ابزار صلح‌آميز مذاكره حل شد. اين مساله حداقل در منطقه ما بسيار نادر است چرا كه منطقه ما مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي تروريستي، جنگ‌هاي داخلي و بي‌ثباتي را در خود جا داده اما در چنين شرايطي ما توانستيم يكي از پيچيده‌ترين و سخت‌ترين پرونده‌ها را با مذاكره حل كنيم. اتحاديه اروپا در حصول اين موفقيت نقش پيشوا و هدايتگر را برعهده داشت. همانطور كه همه شما به ياد مي‌آوريد كاترين اشتون و پس از او فدريكا موگريني، مذاكرات را هدايت مي‌كردند و هنوز هم فدريكا موگريني هماهنگ‌كننده كميسيون مشترك ميان ايران و 1+5 است.
برجام، بخشي از متن قطعنامه شوراي امنيت
معاون سياسي وزير خارجه در ادامه افزود: برجام، توافقي ميان ايران و ايالات متحده نيست. بلكه توافقي ميان ايران و 6 كشور ديگر و اتحاديه اروپا است. برجام به جامعه جهاني اختصاص دارد چرا كه توسط يك قطعنامه شوراي امنيت مورد تاييد قرار گرفته و البته شايد بهتر باشد بگويم كه برجام نه فقط توسط قطعنامه شوراي امنيت تاييد شده بلكه بخشي از اين قطعنامه است. امريكا معمولا فراموش مي‌كند كه توافق هسته‌اي ميان تهران- واشنگتن نيست بلكه بخشي از قطعنامه 2231 و بخشي از زبان اين قطعنامه است. اگر ترامپ تلاش كند هر دستاوردي از سلف خود (باراك اوباما) را تخريب كند به محض آنكه به سمت تخريب برجام گام بردارد بايد قطعنامه مصوب شوراي امنيت سازمان ملل را پاره كند و اين در حالي است كه امريكا عضو دايم شوراي امنيت است.
تعهد ايران براي عدم توليد سلاح هسته‌اي دايمي است
يكي از درخواست‌هاي ترامپ از اروپا تمديد تاريخ انقضاهاي موجود در برجام است و اين مساله به يكي از محورهاي سخنان عراقچي در پاريس بدل شد. وي در اين باره در سخنراني خود افزود: هيچ پايان و تاريخ انقضايي بر برخي از تعهدات ايران در برجام وجود ندارد. تعهد ايران در برجام براي عدم حركت كردن به سمت تسليحات هسته‌اي دايمي است و اين تعهد در متن توافق چندبار تكرار شده است. برخي محدوديت‌هاي زماني مشخص براي تعدادي از تعهدهاي ايران وجود دارد و دليل اعمال اين محدوديت‌هاي زماني هم تنها براي اعتمادسازي است اما اين بدان معنا نيست كه پس از پايان اين محدوديت‌هاي زماني، ايران مي‌تواند به سراغ تسليحات هسته‌اي برود. زماني كه اين محدوديت‌هاي زماني پايان يابند، ايران به يك عضو عادي ان‌پي‌تي (معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي) تبديل مي‌شود و به تعهدهاي خود در قالب يك عضو ادامه مي‌دهد. تنها فرق اين است كه امروز ما با برخي محدوديت‌ها روبه رو هستيم اما پس از 10 سال خبري از اين محدوديت‌ها نيست اما باز هم ايران يك عضو ان پي تي خواهد بود و بازهم متعهد است كه به فعاليت‌هاي صلح آميز هسته‌اي ادامه دهد و به سراغ تسليحات هسته‌اي نرود. اين دكترين براساس آموزه‌هاي ديني ما و فتوايي است كه مقام معظم رهبري درباره منع توليد، ذخيره و استفاده از تسليحات هسته‌اي داده‌اند. ما اين موضع را به صراحت در برجام قيد كرده‌ايم و يك تعهد دايمي از سوي ايران است. ايران در حال حاضر در حال اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي است و اين پروتكل نظارت‌هاي جدي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي كشورهايي كه عضو آن هستند، اعمال مي‌كند. در روز انتقال (تقريبا شش سال از امروز) زماني كه ساير اعضا در برجام به تعهدات خود به‌طور كامل عمل كنند، پروتكل الحاقي در مجلس ايران تصويب مي‌شود و ايران به عضو دايمي اين پروتكل تبديل مي‌شود. در چنين شرايطي هيچ خروجي از پروتكل الحاقي ممكن نخواهد بود.
هشدار درباره همراهي با امريكا
مذاكره‌كننده ارشد ايران در پرونده هسته‌اي در ادامه با توسل به ادبياتي هشدار گونه تاكيد كرد كه برجام هيچ ارتباطي به ساير موضوعات ندارد و افزود: زماني كه ما مذاكرات برجام را آغاز كرديم همه (ايران، روسيه، چين، امريكا و تروئيكاي اروپايي) تصميم گرفتيم كه برجام را به هيچ مساله ديگري گره نزنيم و تنها بر برنامه هسته‌اي ايران متمركز شويم. اين تصميمي عاقلانه و مورد تاييد همه ما بود كه مساله هسته‌اي را از مسائل منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران مجزا كنيم. اگر اين كار را نكرده بوديم هنوز هم پاي ميز مذاكره نشسته بوديم. امروز نيز اشتباه بزرگي است اگر هركسي تلاش كند برجام را به ساير موضوعات متصل كند. با اين كار شما فقط برجام را تخريب مي‌كنيد و هيچ مشكل ديگري را حل نخواهيد كرد. اگر برخي فكر مي‌كنند مي‌توانند با پيوستن به امريكا براي اضافه كردن ساير موضوعات غيربرجامي به برجام، توافق هسته‌اي را نجات دهند، سياست اشتباهي را در پيش گرفته‌اند. آنها با اين سياست هم برجام را از دست مي‌دهند و هم قادر به حل هيچ موضوع غيربرجامي ديگري نخواهند بود.
ترامپ، ناقض متن صريح برجام
«ايران به همه تعهدات خود در برجام پايبند بوده اما در طرف ديگر داستان همين وضعيت مصداق ندارد»، اين جمله در جريان سخنراني روز پنجشنبه سيدعباس عراقچي چندبار از زبان وي به گوش رسيد. وي در اين باره گفت: براي اروپا، برجام يك موفقيت كامل بود. چرا؟ به اين دليل كه ايران به همه تعهدات خود عمل كرده است. اما اين مساله براي ما مصداق ندارد چرا كه ما به همه تعهدات خود عمل كرده‌ايم اما از همه منافع برداشته شدن تحريم‌ها منتفع نشده‌ايم. ما اراده خود براي اجراي برجام را نشان داده‌ايم اما طرف امريكايي چنين كاري نكرده است. ايران اثبات كرده كه مي‌تواند شريكي براي صلح باشد و هرگاه مشكلي وجود داشته باشد ما با حسن نيت به سمت حل و فصل آن مي‌رويم و تلاش مي‌كنيم در اين مباحث سازنده رفتار كنيم. برهمين اساس پس از حصول توافق نيز به تعهدات خود پايبند باقي مي‌مانيم. اما طرف مقابل اينگونه نيست. امريكا براساس برجام تعهد داده كه اين توافق را با حسن نيت و درفضاي سازنده اجرا كند و اين تعهدي است كه در متن برجام وجود دارد. براساس بند 28 و 29 برجام، هر اظهارنظر علني ترامپ كه برجام را بدترين توافق مي‌خواند و از تغيير يا پاره كردن آن سخن مي‌گويد همه نقض متن برجام و نه روح اين توافق است. امريكا تعهد داده كه از انجام هر حركتي كه مانع از عادي‌سازي رابطه تجاري ايران با سايرين شود خودداري كند.
ابتدا تجربه موفق برجام، سپس گفت‌وگوهاي غيربرجامي
سيدعباس عراقچي در ادامه با اشاره به درخواست‌ها براي مذاكره با ايران در ساير موضوعات گفت: اكنون از ايران مي‌خواهند كه وارد بحث درباره ساير موضوعات (غيربرجامي) با آنها شود و پاسخ ما كاملا مشخص است: برجام را به تجربه‌اي موفق بدل كنيد سپس ما با شما درباره ساير موضوعات گفت‌وگو مي‌كنيم. چطور مي‌توانيم با شما درباره هرموضوع غيرهسته‌اي ديگري اعم از منطقه‌اي يا غيره حرف بزنيم زماني كه توافقي ميان ما و شما است كه صحيح پيش نمي‌رود و شما به تعهدهاي خود عمل نمي‌كنيد. اميدوارم كه در ماه‌هاي آتي، همه ما به اين نتيجه برسيم كه برجام بايد به خاطر منافع منطقه‌اي، بين‌المللي، رژيم منع اشاعه و امنيت منطقه حفظ شود. تنها راه براي نجات برجام، كارآمدسازي آن براي ايران است به گونه‌اي كه ايران بتواند از منافع برجام منتفع شود در غيراين‌صورت دليلي وجود ندارد كه ايران در برجام باقي بماند. اگر كشورهاي اروپايي مايل به حفظ برجام هستند بايد شرايطي را فراهم كنند كه ايران از منافع آن بهره‌مند شود.
ما يا اسراييل؟ ما يا امريكا؟ ما يا عربستان سعودي؟
بخش پاياني سخنان سيدعباس عراقچي به سياست‌هاي منطقه‌اي ايران اختصاص داشت. وي با اشاره به اينكه ما به حفظ ثبات و صلح در منطقه پايبند هستيم، خاطرنشان كرد: منطقه ما منطقه بسيار سختي است و مملو از تنش‌ها، تضادها، جنگ‌هاي داخلي و متاسفانه پديده ناميمون تروريسم است. متاسفيم كه عده‌اي ايران را به ايفاي نقش بي‌ثبات‌كننده در منطقه متهم مي‌كنند. من از اين اتهام تعجب مي‌كنم. رسانه‌ها مي‌توانند هر حرفي بزنند اما انتظار شنيدن اين جملات را از مقام‌هاي رسمي و آگاه نداريم. اگر منطقه ما به اندازه كافي امن و باثبات نيست، مقصر كيست؟ چه كسي به عراق و افغانستان و ليبي در منطقه ما حمله كرد؟ ايران بود يا ايالات متحده؟ چه كسي به يمن حمله كرد؟ ايران يا عربستان سعودي؟ چه كسي به لبنان حمله كرد؟ ايران يا اسراييل؟ هر مشكلي و جنگي كه در منطقه وجود دارد از جانب كشورهايي غير از ايران بوده است. ايران تلاش كرده براي كمك به حل مشكلات منطقه، نقش سازنده‌اي را بازي كند. چه كسي از تروريسم حمايت مي‌كند، داعش، القاعده، النصره و گروه‌هاي تكفيري را ايجاد كرده و به آنها پول و تسليحات مي‌دهد؟ كدام كشور با آنها در سوريه و عراق جنگيد؟ اگر ايران نبود شما شاهد فعاليت‌هاي داعش در دمشق، بغداد، اربيل و شايد هم بيروت بوديد. ايران به عنوان نيروي ثبات‌ساز براي كمك به مهار تروريسم وارد صحنه شد. ايران در تاريخ معاصر خود به هيچ كشوري حمله نكرده است اما مورد حمله قرار گرفت. ما هشت سال جنگي را كه صدام حسين به ما تحميل كرد، تحمل كرديم. چه كسي به صدام حسين كمك كرد؟ ما جت‌هاي سوپراتاندارد فرانسه، تانك‌هاي چيفتن بريتانيايي، سلاح‌هاي شيميايي آلماني، هواپيماهاي آواكس امريكايي و دلارهاي سعودي را كه به صدام كمك كرد تا به ايران تجاوز كند به ياد داريم. برنامه موشك بالستيك ما فقط براي حفاظت از ما است تا هيچگاه دوباره يك جاه طلب در منطقه ما جرات حمله به ايران را نكند و شما خوب مي‌دانيد كه منطقه ما مملو از اين چهره‌هاي جاه طلب است (خنده حاضران) . موشك‌هاي ما فقط براي بازدارندگي و اهداف دفاعي هستند و همين گونه نيز باقي مي‌مانند. ايران بازيگر اصلي در منطقه است و ما از توانايي، نفوذ و قدرت خود در منطقه براي تقويت صلح و ثبات استفاده مي‌كنيم و آماده كار با اروپايي‌ها در اين مسير هستيم.
برش
چه كسي به عراق و افغانستان و ليبي در منطقه ما حمله كرد؟ ايران بود يا ايالات متحده؟ چه كسي به يمن حمله كرد؟ ايران يا عربستان سعودي؟ چه كسي به لبنان حمله كرد؟ ايران يا اسراييل؟
ما جت‌هاي سوپراتاندارد فرانسه، تانك‌هاي چيفتن بريتانيايي، سلاح‌هاي شيميايي آلماني، هواپيماهاي آواكس امريكايي و دلارهاي سعودي را كه به صدام كمك كرد تا به ايران تجاوز كند به ياد داريم.