گزارش «اعتماد» از آغاز عمليات اجرايي برنامه ملي بازآفريني در محلات ناكارآمد شهري
منوي دولت براي خانه‌دار كردن مردم
نرگس رسولي
دولت به تازگي منوي جديدي براي خانه‌دار كردن ايراني‌ها ارايه كرده است كه به نظر مي‌رسد اگر به طور كامل اجرا شود و به سرنوشت طرح‌ها و پروژه‌هاي قبلي مسكن دچار نشود، مي‌توان اميدوار بود كه در بازه 5 تا 10 سالي كه برنامه اجرايي آن را داده است، برخي افراد متقاضي خريد خانه، بالاخره طعم صاحبخانه شدن را بچشند. حالا طرح بازآفريني شهري كه به عنوان بزرگ‌ترين پروژه مسكني دولت تدبير و اميد مطرح است در سي و نهمين نشست ستاد ملي بازآفريني شهري پايدار كه به رياست رييس‌جمهور برگزار شد، وارد فاز اجرايي‌تري شد؛ موضوعي كه رييس‌جمهور در سخنانش در اين نشست با عنوان «هديه دولت به مردم» از آن ياد مي‌كند و مي‌گويد: «ما بايد ابتدا براي اجراي اين طرح مردم را آماده كنيم. صداوسيما، روزنامه‌ها و فضاي مجازي بايد به مردم بگويند چه كاري مي‌خواهيم انجام دهيم حتي بايد نقشه بازآفريني محله و ماكت آن را تهيه كنيم تا مردم آن محله ببينند چه اقدامي قرار است انجام بگيرد. مردمي كه منازل فرسوده دارند، نبايد چيز ديگري جز منزل فرسوده خود را واگذار كنند. آنها اگر ۸۰ متر ساختمان فرسوده دارند جاي آن ۱۰۰ متر ساختمان جديد مي‌گيرند. دولت هم براي ساختن اين واحد‌هاي مسكوني از پيش به بودجه نيازي ندارد. زيرا زمين مجاني در اختيار توسعه‌گر‌ها قرار مي‌گيرد. توسعه‌گر دو برابر منازل فرسوده يك محل خانه مي‌سازد كه ۵۰ درصد آن را در اختيار مردم همان محل قرار مي‌دهد و ۵۰ درصد باقيمانده هم به خود توسعه‌گر تعلق دارد و دولت فروش سريع آن را با قيمت عاقلانه تضمين مي‌كند. شهرداري از توسعه‌گر پول پروانه نگرفته و در نقشه هم به او كمك مي‌كند.» بر اساس اين طرح و جزيياتي كه عباس آخوندي وزير راه وشهرسازي در حضور وزرا و رييس كابينه عنوان كرده است؛ دولت قصد دارد تا در دو برنامه يكي 5 ساله و ديگري 10 ساله به نوسازي بافت‌ها و محلات فرسوده شهري بپردازد. برنامه‌اي كه براي اجراي مرحله نخست يعني 5 ساله آن اعتبار 75 هزار ميلياردتوماني مي‌خواهد و قرار است اين بودجه از سوي دستگاه‌هاي دخيل در اجراي اين طرح تامين شود. بودجه‌اي كه طبق گفته آخوندي بخشي از آن در بودجه وزارت راه وشهرسازي لحاظ شده و 30 درصد آن نيز بايد از طريق دستگاه‌هاي مرتبط در اين طرح تامين شود. اين وزير كابينه كه سابقه مبسوطي هم در بحث‌هاي مسكني دارد پرونده كاملي براي خانه‌دار كردن بخشي از مردم تدوين كرده و در سناريوهاي مختلف اجرايي آن كه بنا به گفته رييس‌جمهور مهم‌ترين برنامه مسكني دولت است. قصد دارد از منابع دولتي دستگاه‌ها، شرح وظايف سازمان‌ها، تسهيلات بانكي و سپرده‌هاي مردمي استفاده كند.
19 ميليون بد مسكن
آخوندي مي‌گويد: « برآورد مي‌شود كه ۱۹ ميليون نفر در بدمسكني زندگي مي‌كنند. درباره بافت‌هاي ناكارآمد شهري اعم از بافت‌هاي فرسوده در ميانه شهرها و سكونتگاههاي غيررسمي پيرامون شهرها سياستِ ما بازآفريني شهري است و در پيمايشي كلي كه از وضع كنوني سكونتگاههاي ناكارآمد داشتيم، آنها را در قالب دو هزار و 700 محله در ۵۴۳شهر و در ۱۴۱هزار هكتار مساحت شهري شناسايي كرديم. بازآفريني اين محله‌ها به معني بهبود زندگي بيش از ۶ميليون خانوار است كه اگر حتي ۳ميليون واحد مسكوني ظرف ۱۰ سال بهسازي يا نوسازي شوند، يكي از بزرگ‌ترين برنامه‌هاي بازآفريني شهري در تاريخ ايران و حتي در مقياس بين‌المللي اجرا شده است.»او با تاكيد بر اينكه در اين طرح دولت پروژه‌اي را اجرا نمي‌كند، باز هم به مسكن مهر كه بارها به انتقاد از آن پرداخته بود مي‌پردازدو مي‌گويد: « به گمانِ ما بزرگ‌ترين نقطه انحراف طرح مسكن مهر تاكيد بر پروژه محوري به‌جاي برنامه‌محوري بوده است. همين انحراف، موجب لغزش دولت به تصدي ساخت مسكن و جانشيني دولت به‌جاي مردم و بخش خصوصي شد. در برنامه بازآفريني شهري به عنوان بزرگ‌ترين برنامه توسعه شهري تاريخ ايران، كار به دو برنامه پنج‌ساله تقسيم شده است. در برنامه اول يك هزار و 334 محله مورد نظر است كه در آن آفرينش عناصر استخوان‌بندي محله‌ها مورد تاكيد و ممكن است در محله‌اي نوسازي مدرسه يا مركز بهداشت مساله اصلي باشد و در محله ديگر احداث ورزشگاه بتواند، اين نقش كليدي را ايفا كند و به همين ترتيب در جايي مسجد، تكيه يا بازارگاه يا نوسازي ساختمان‌هاي باارزش معماري محله‌ها كه يادآور خاطرات جمعي و هويت ساكنان است بتواند راهگشا باشد. »اين وزير كابينه بعد از اين به جزييات بيشتر برنامه‌اي كه قصد دارد در دو فاز 5 و 10 ساله اجرا كند مي‌پردازد و تاكيد مي‌كند: « پنج برنامه شامل توسعه امكانات و خدمات روبنايي، ارتقاي زيرساخت‌ها، بهسازي و ارتقاي فضاهاي شهري، تهيه طرح‌هاي بازآفريني محله‌ها و ارتقاي توانمندي‌هاي اقتصادي و ظرفيت‌سازي اجتماعي در مقياس شهري و محله‌اي در نظر گرفته شده است كه براي اين‌كار، طبق پيش‌بيني ما نياز به ۷۵هزارميليارد تومان اعتبار ظرف پنج سال است. نكته بسيار مهم اين است كه بخش عمده‌اي از اين مبالغ هم‌اكنون نيز در بودجه دستگاه‌هاي اجرايي مربوط پيش‌بيني شده است.»
آخوندي در همين حال از رييس‌جمهور خواست براي اجراي بهتر اين طرح دستور دهد تا « طي يك سياست ابلاغي، تمام دستگاه‌هاي ذيربط حداقل ۳۰ درصد منابع خود را متناسب با نسبت جمعيتي اين محله‌ها از كل جمعيت شهري هزينه كنند.» البته وزير راه به همين درخواست بسنده نكرد و درخواست دوم خود را اينگونه مطرح كرده است: «براي آنكه بتوانيم هم كسري منابع دستگاه‌هاي ذيربط را تكميل كنيم و هم مبلغي را اهرم كنيم تا ساير دستگاه‌ها نيز منابع خود را به اين امر اختصاص دهند، درخواست ما تخصيص سالانه هزاروپانصد ميليارد تومان براي سرجمع برنامه‌هاي فوق است. البته اين رقم از سوي سازمان برنامه نيز تاييد شده و در اسناد پشتيبان برنامه ششم نيز منظور شده است.»آخوندي درخواست سوم خود از روحاني را در قالب برنامه بلندمدتاش عنوان مي‌كند و مي‌گويد: « در برنامه نوسازي مسكن در اين محله‌ها و براي نوسازي ۳ميليون واحد ظرف 10 سال داشتن يك بانك توسعه‌اي مسكن كه بتواند سياست‌هاي دولت در اين بخش را پشتيباني كند، ضروري است. خوشبختانه اين موضوع در مجمع عمومي بانك مسكن در سال جاري به‌تصويب رسيد و مي‌تواند كمك موثري به اجراي سياست‌هاي دولت كند. از سوي ديگر، توجه داشته‌باشيم كه قاعدتا چون بازآفريني در اين محله‌ها بر بستر يك شهر موجود است، كار به‌صورت منبت‌كاري و جزءبه‌جزء صورت مي‌گيرد و نمي‌توان انتظار اجراي پروژه‌هاي بزرگ مقياس چند هزار واحدي را داشت.»
پوئن خاص خانه‌اولي‌ها
او همچنين خانه‌اولي‌ها را به سيبل هدف‌گذاري صاحبان خانه‌هاي اين طرح مي‌خواند و مي‌افزايد: « خانه‌اولي‌ها، كساني كه تمايل به انتقال محل سكونت خود به اين بافت‌ها را دارند و ساكنان بافت به‌صورت همزمان حمايت صورت مي‌گيرد. در وضعيت فعلي براي اينكه خانوارهايي كه مي‌خواهند صاحب مسكن شوند از يك برنامه مطمئن اقتصاد خانوار برخوردار باشند، مبنايي كه انتخاب شده است افزايش هفت‌برابري مبلغ پس‌انداز متقاضيان است. اين بدين معني است كه هر خانواري كه مبلغ مشخصي را در صندوق پس‌انداز مسكن يكم سپرده كند، مطمئنا شش‌برابر پس‌انداز خود تسهيلات دريافت خواهد كرد، اين تعهد بانك است و بانك نمي‌تواند از آن سرباز زند و مبلغ سپرده وي نيز آزاد خواهد شد. حال اگر زن و مرد همزمان پس‌انداز كنند، هر دو همزمان مي‌توانند روي يك واحد مسكوني تسهيلات دريافت كنند. به اين ترتيب، يك زوج در تهران مي‌توانند مبلغ ۱۶۰ميليون تومان تسهيلات دريافت كنند. اين رقم براي ساير شهرهاي بزرگ ۱۲۰ميليون تومان و براي شهرهاي كوچك ۸۰ميليون تومان است. البته چنانچه لازم باشد با تصويب شوراي پول و اعتبار اين سقف‌ها قابل افزايش است.»
به اين ترتيب به نظر مي‌رسد طبق منوي مبسوطي كه وزير راه و شهرسازي ارايه كرده است با همراهي دولت و ساكنان محله‌هاي بافت‌هاي فرسوده گام ديگري در جهت صاحبخانه شدن ايراني‌ها برداشته شود كه نيازمند تاييديه‌هايي است كه وزير راه از رييس‌جمهور خواسته است. منويي كه طبق گفته رييس‌جمهور تنها با آورده مسكني ساكنين بافت‌هاي فرسوده با پيش‌شرط دريافت منزلي نوساز حتي بزرگ‌تر از خانه واگذار شده‌شان استارت خواهد خورد.