شيطنت اروپا در برجام
چرخش ايران به سمت چين و روسيه
بروكسل به راضي كردن ترامپ به قيمت تشديد محدوديت تهران فكر مي‌كند
سارا معصومي
اروپا در حال محك زدن قدرت مانور ميان ايران و امريكا بر سر برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) است. از يك سو دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده، متحدان اروپايي امريكا يعني فرانسه، بريتانيا و آلمان را براي تصحيح توافق هسته‌اي در منگنه قرار داده و از سوي ديگر ايران به صراحت و با صداي بلند برجام را غيرقابل بازگشايي خوانده است. تنوع و تعدد رايزني‌هاي ميان ايران و اروپا در چندهفته اخير نشان از تلاش تروييكاي اروپايي براي متقاعد كردن تهران به بخش‌هايي از درخواست ترامپ دارد و اين در حالي است كه موضع جمهوري اسلامي ايران در هيچ كدام از مسائل نحوه اجراي برجام، تفكيك گفت‌وگوها و رايزني‌هاي منطقه‌اي از توافق هسته‌اي و غيرقابل مذاكره بودن توان دفاعي ايران كه آزمايش‌هاي موشكي را هم شامل مي‌شود، تغيير نكرده است. تهران حتي براي ورود به ساير حوزه‌هاي مذاكراتي نيز پيش شرط گذاشته و آن هم اجراي صحيح برجام از سوي همه طرف‌ها و اثبات موفقيت‌آميز بودن آن به ايراني‌هاست. در چنين فضايي رسانه امريكايي نيويورك‌تايمز در گزارشي به قلم چند خبرنگار ارشد اين رسانه كه يكي از آنها (ديويد سنگر) در جريان مذاكرات هسته‌اي از پشت پرده‌هاي بسياري خبر مي‌داد ادعا كرده كه اروپايي‌ها به نقشه راه جديدي براي اجابت درخواست ترامپ از يك سو و حفظ برجام از سوي ديگر رسيده‌اند؛ نقشه‌اي كه كليت آن يك چيز است: موافقت اروپايي‌ها با 3 اصلاح و تغيير در برجام. براساس اين گزارش، اروپايي‌ها به نگارش توافق جانبي فكر مي‌كنند كه در سايه آن هم برخي از محدوديت‌هاي هسته‌اي ايران طولاني‌تر و هم برنامه موشكي اين كشور محدودتر شود.
مذاكرات فرا آتلانتيك (بين اروپا و امريكا) كه تحت رهبري برايان هوك، عضو نه چندان ارشد وزارت خارجه امريكا در حال انجام است، مملو از خطرات است كه يكي از آنها اين است كه اين احتمال وجود دارد كه رييس‌جمهور امريكا با هر پيشنهادي از سوي اروپايي‌ها مخالفت كند. نيويورك تايمز در بخش‌هايي از گزارش خود ادعا كرده كه دستورالعمل‌هاي دولت امريكا به رويت اين رسانه رسيده و نوشته است: اروپايي‌ها موافق سه تعمير و اصلاح اساسي هستند: (1) تعهد براي مذاكره مجدد در قبال محدوديت‌هاي آزمايش موشكي توسط ايران، (2) دادن اطمينان مبني بر اينكه بازرسان دسترسي نامحدود و بي‌قيد و شرط به پايگاه‌هاي نظامي ايران داشته باشند و (3) تمديد و گسترش دادن تاريخ‌هاي انقضاي توافق براي ممانعت از سرگيري توليد سوخت هسته‌اي بسيار فراتر از محدوديت هاي كنوني (برجام) كه برخي از آنها در سال 2030 منقضي مي‌شوند.
درحالي كه در بخش‌هايي از اين گزارش تاكيد شده كه ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا به ديپلمات‌هاي اروپايي هشدار داده كه اگر كشورهاي‌شان گامي در راستاي تامين نظر ترامپ برندارند، وي تحريم‌هاي هسته‌اي را بازخواهد گرداند، ايران نيز در پشت پرده ساكت ننشسته و محمد جواد ظريف، وزير خارجه و سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وي در طول يك ماه اخير هشدارهاي مشابهي را به تروييكاي اروپايي و اتحاديه اروپا درباره همراهي با زياده خواهي‌هاي ترامپ داده‌اند. خبرنگاران نيويورك‌تايمز كه اين گزارش را تهيه كرده‌اند ادعا مي‌كنند كه ديپلمات‌هاي اروپايي مي‌گويند زمينه براي توافق درباره موشك‌ها و بازرسي‌هاي فني با ايران وجود دارد اما مطمئن نيستند كه بتوان با تهران درباره تمديد برخي تاريخ‌هاي انقضا هم به توافق رسيد. از سوي ديگر اروپايي‌ها نگران واكنش چين و روسيه به علاوه ايران به اين سه شرط هستند و به همين دليل در حال طرح كردن مفهوم يك توافق اضافي و متمم هستند كه به جاي برهم زدن توافق كنوني توافق را گسترش خواهد داد. اروپا و امريكا در حال آماده شدن براي ديدار دوباره در ماه آينده ميلادي در برلين هستند. هفته گذشته در پاريس، اروپايي‌ها از هوك خواستند در صورتي كه آنها با گسترش و تمديد توافق هسته‌اي با ايران موافقت كنند، تضمين‌هايي مبني بر اينكه ترامپ قول دهد با ساير بهانه‌ها برجام را تخريب نكند، داده شود. البته مساله ديگري كه در اين ميان وجود دارد اين است كه حتي اگر ترامپ با شرط اروپايي‌ها موافقت كند هم باز معلوم نيست روسيه و چين بازي در زمين مورد پسند ترامپ را بپذيرند. اروپايي‌ها در حال حاضر بايد توان ديپلماتيك خود را بيازمايند كه چگونه مي‌توانند رييس‌جمهور امريكا را راضي كنند كه تغييري رخ داده در حالي كه در اصل تغييري هم رخ نداده است. ماريك دوبويتر، از تحليلگران مسائل ايران و امريكا در اين باره به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: توافق جانبي مي‌تواند ابزاري ديپلماتيك براي اين باشد كه اروپايي‌ها در حفظ برجام اعلام پيروزي كنند. با اين روش اروپايي‌ها مي‌توانند بگويند كه هم توافق را حفظ كرده‌اند، هم به تعهد كهن خود مبني بر عدم مذاكره مجدد درباره برجام پايبند بوده‌اند و هم به دغدغه دولت امريكا مبني بر اينكه زمان اين توافق بسيار كوتاه است، پاسخ داده‌اند.
گفته مي‌شود كه ديپلمات‌هاي اروپايي براي اعمال محدوديت‌هايي جديد بر توسعه توان موشكي ايران كه مساله‌اي جدامانده از برجام است، مشتاق هستند. هرچند اروپايي‌ها مانند امريكايي‌ها اعتقادي به ادغام مساله موشكي و برجام ندارند اما بي‌ميل به محدود كردن ايران در اين حوزه هم نيستند. هرچند نيويورك‌تايمز در گزارش خود ادعا كرده كه اروپا مساله افزايش بازرسي‌هاي ايران به گونه‌اي كه مكان‌هاي نظامي را هم شامل شود جزو امور ممكن مي‌داند اما حقيقت اين است كه ايران بارها به صراحت اعلام كرده كه درهاي تاسيسات نظامي اين كشور بر روي بازرسان آژانس باز نخواهد شد. از سوي ديگر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در گزارش اخير خود نيز تاييد كرده است كه ايران تاكنون به تمام درخواست‌هاي اين نهاد ناظر براي بازرسي پاسخ مثبت داده است. امريكا با تهديد به بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران در حقيقت تلاش مي‌كند چين، روسيه و كشورهاي اروپايي را نگران منقطع شدن همكاري‌هاي اقتصادي بكند كه از دو سال پيش و با اجرايي شدن برجام ميان آنها و ايران از سر گرفته شده بود. برخي از تحليلگران اعتقاد دارند كه اعضاي غيرامريكايي حاضر در برجام نيز در نهايت با همين ترس تن به اعمال برخي محدوديت‌هاي جديد عليه ايران مي‌دهند تا به ظن خود، حداقل حيات كليت توافق هسته‌اي را از خطر دور كنند.
نااميدي تهران از غرب
در حالي كه نيويورك‌تايمز همراستا با برخي ديگر از رسانه‌هاي غربي از تلاش اروپا براي متقاعد كردن ايران به برخي تغييرات در برجام خبرداده است، خبرگزاري فرانسه در گزارشي با اشاره به گرم شدن روابط چين و روسيه ادعا كرده كه كاسه صبر ايران براي بهبود رابطه با غرب به پايان رسيده است. اين رسانه فرانسوي با اشاره به سخنان هفته گذشته مقام معظم رهبري در ديدار مردم آذربايجان شرقي نتيجه‌گيري كرده كه دستگاه ديپلماسي ايران در حال چرخاندن فرمان از سوي غرب به سمت شرق است. خبرگزاري فرانسه در اين باره نوشت: شنيدن اين جمله از زبان آيت‌الله خامنه‌اي، رهبر انقلاب ايران در روز 19 فوريه مبني بر اينكه «در عرصه سياست خارجي امروز اولويت‌هاي اصلي ما ترجيح شرق بر غرب است» شگفت‌انگيز و قابل توجه است. تحليلگران مي‌گويند كه اين امر ايده اساسي مبتني بر اينكه ايران از قرار گرفتن تحت سلطه قدرت‌هاي خارجي امتناع مي‌كند را تغيير نمي‌دهد اما نشان‌دهنده آن است كه تلاش‌هاي اخير براي سازش با امريكا به موجب توافق هسته‌اي 2015 كه ايران به واسطه آن با محدود كردن برنامه هسته‌اي خود در ازاي لغو تحريم‌ها موافقت كرد، از هم پاشيده است.
در بخش‌هايي از ترجمه اين گزارش خبرگزاري فرانسه كه فارس منتشر كرده آمده است: الي گرانمايه، عضو انديشكده شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا مي‌گويد: رهبر ايران بارها تاكيد كرده كه توافق هسته‌اي 2015 آزموني براي سنجش و بررسي اين امر بوده كه آيا مذاكرات با غرب مي‌تواند نتايج مثبتي براي ايران در بر داشته باشد يا خير؟رهبر ايران بر اين اعتقاد است كه امريكا در اين توافق بد عمل مي‌كند. بنابراين اظهارات اخير او را مي‌توان چراغ سبزي در خصوص تمركز نظام ايران بر تلاش‌هاي ديپلماتيك بيشتر و عميق‌تر با چين و روسيه دانست. پس از سال 1979، ايران در زمان‌هايي خاص كه ضرورت داشت يا در چارچوب منافع آن بود، رويكردي عملگرايانه در تعامل با امريكا در پيش گرفت. خبرگزاري فرانسه در بخش پاياني اين گزارش مي‌نويسد: هرچند در واشنگتن كسي جديت ايران در مذاكره با امريكا در صورت عدم تخاصم‌ورزي كاخ سفيد را جدي نگرفت اما رهبر ايران در سخنراني در آوريل سال 2015 يعني 3 ماه پيش از نهايي شدن توافق هسته‌اي، صراحتا اعلام كرد كه اين توافق مي‌تواند منجر به حصول پيشرفت در بهبود روابط بيشتر شود. رهبر انقلاب ايران همچنين اعلام كرد كه اگر طرف مقابل اين توافق، لجاجت و سرسختي هميشگي خود را كنار بگذارد، اين براي ما يك تجربه خواهد بود و ما خواهيم فهميد كه مي‌توانيم در خصوص مسائل ديگر نيز با آنها گفت‌وگو و مذاكره كنيم.