نقد به مهندسان اقتصادخوانده

روز گذشته دانشكده اقتصاد و علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي، ميزبان همكاران، دوستان و شاگردان پروفسور فريدون تفضلي بود كه چند هفته پيش در روز 23 بهمن در سن 77 سالگي درگذشت. اين مراسم به همت دانشكده اقتصاد شهيد بهشتي و كانون دانش‌آموختگان اين دانشكده برگزار شد. تفضلي يكي از قديمي‌ترين اساتيد اقتصاد ايران بود كه از سال 1349 عضو هيات علمي دانشگاه ملي ايران (شهيد بهشتي فعلي) شد. تفضلي دكتراي خود را از دانشگاه ايالتي كاليفرنياي جنوبي در رشته اقتصاد اخذ كرد. عنوان رساله دكتراي او «سهم علمي اسكار لانگه در تئوري سوسياليسم و كاربردهاي آن در يوگسلاوي و چك‌اسلواكي» بود كه با درجه ممتاز مورد پذيرش قرار گرفت. تفضلي پيش از پذيرفته شدن در مقاطع تحصيلات تكميلي يك سال به عنوان كارشناس اقتصادي براي شركتي در لس آنجلس كار كرد و در دوره دكترا به عنوان دستيار تدريس مشغول به كار شد. او پس از بازگشت به ايران در اواخر دهه چهل، تا سال 1386 به تدريس اقتصاد در دانشگاه شهيد بهشتي ادامه داد. سرانجام در 23 بهمن ماه سال جاري پس از چند ماه كما در تورنتو كانادا درگذشت.

در مراسم روز گذشته چهره‌هاي مشهور اقتصادي كشور حضور داشتند؛ از اقتصاددانان معتقد به بازار آزاد تا منتقدان سرمايه‌داري. احمد توكلي، نماينده پيشين مجلس نيز روز گذشته براي شركت در اين مراسم به دانشكده شهيد بهشتي رفت تا ياد استاد خود را گرامي بدارد. اولين سخنران اين مراسم، دكتر محمد نوفرستي، رييس دانشكده اقتصاد و علوم سياسي دانشگاه شهيد بهشتي بود. او كه در حين سخنراني خود چندباري بغض گلويش را فشرد، گفت: اولين‌بار با دكتر تفضلي در سال 1360 و در مركز نشر دانشگاهي آشنا شدم. آن زمان بعد از انقلاب فرهنگي بود و اعضاي هيات علمي دانشگاه‌ها موظف بودند كتاب‌هايي را تاليف يا ترجمه كنند و براي مركز نشر دانشگاهي بفرستند. در همين دوران براي اولين‌بار آقاي تفضلي را ديدم و پس از آنكه دوباره دانشگاه‌ها بازگشايي شد، در دانشگاه شهيد بهشتي بيشتر با او و اخلاقش آشنا شدم. رييس دانشكده اقتصاد دانشگاه شهيد بهشتي ادامه داد: از مهم‌ترين ويژگي‌هاي ايشان اين بود كه همواره در همه كارها براي نظم و انضباط اهميت ويژه‌اي قائل بود. هميشه مايل بودند كلاس‌هاي صبح را داشته باشند و گروه نيز با او همكاري‌هاي لازم را داشت. هميشه كمي زودتر از ساعت هشت در دانشكده حاضر مي‌شد و راس ساعت كار خود را آغاز مي‌كرد. با اينكه هميشه دانشجويان را نسبت به نوشتن جزوه در كلاس ترغيب مي‌كرد، هميشه گزارش‌هاي مثبتي از سوي دانشجويان نسبت به تدريس ايشان وجود داشت. علاوه بر اين قدرت بيان بالا و توانايي انتقال مفاهيم از ديگر ويژگي‌هاي ايشان بود.

نوفرستي افزود: دكتر تفضلي هميشه بر ضرورت نوشتن و تاليف تاكيد داشتند. در نوشتن‌هاي خود وسواس داشتند و ممكن بود چند بار يك جمله را تغيير دهند تا انتقال مفاهيم بهتر شكل بگيرد. يك‌بار كه خودم نوشتن كتابي را به پايان بردم، ايشان به‌شدت به من دلگرمي دادند و من را تشويق كردند تا دوباره بنويسم. عشق دكتر به تدريس و تعليم به اندازه‌اي بود كه پس از بازنشستگي نيز به دانشگاه آمدند و همچنان به تدريس ادامه دادند.

سخنران بعدي اين مراسم، عباس عرب مازار، رييس پيشين دانشكده اقتصاد دانشگاه شهيد بهشتي بود. عرب مازار با اشاره به ويژگي‌هاي گوناگون تفضلي گفت: نظم و انضباط دكتر مثال‌زدني بود. علاوه بر اين انساني بسيار خوش‌برخورد و كم‌توقع بود. به اندازه‌اي كم‌توقع بودند كه من هيچگاه از ايشان گلايه‌اي نديدم.

اين اقتصاددان افزود: يك ويژگي ديگر استاد اين بود كه هيچگاه حاضر نشد براي شغل و مقام، ايران را ترك كند و ميان رفاه خود يا تربيت فرزندان ايران، او دومي را انتخاب كرد. اين در حالي است كه امروز دانشجوي ترم اول نيز به دنبال يافتن راه‌هايي براي خروج از كشور است ولي دكتر تفضلي با وجود اينكه به‌راحتي مي‌توانست در امريكا بماند، چنين نكرد. حتي در سال‌هاي پس از انقلاب و شرايط سخت جنگ نيز كه بسياري از اساتيد ايراني به خارج رفتند، او همچنان از اين كار سرباز زد و در ايران ماند. به همين دليل است كه امروز ايران با وجود مشكلاتي كه در عرصه‌هايي دارد، در زمينه توليد علم رتبه قابل قبولي در جهان دارد. سخنران بعدي اين نشست، دكتر عليرضا صالح، قائم‌مقام صندوق توسعه ملي و شاگرد سابق دكتر تفضلي بود. او در همين رابطه گفت: من از سال 1362 تا 1366 دانشجوي اين دانشكده بودم و در سال‌هاي 65 و 66 دو درس با آقاي دكتر تفضلي داشتم. از او چند چيز مهم آموختم. قبل از هر چيز ايشان استادي بسيار منظم بودند و همه را تشويق به رعايت انضباط مي‌كردند. او قبل از همه در كلاس حاضر مي‌شد و تمام دو ساعت را به تدريس مي‌پرداخت.

قائم مقام صندوق توسعه ملي گفت: همچنين ايشان مي‌گفتند تا موضوعي را كامل متوجه نشديد در مورد آن سوال نكنيد. يعني اگر وسط يك بحث دانشجويي سوالي مي‌كرد كه نشان مي‌دهد موضوع را متوجه نشده و بحث در حال منحرف شدن است، استاد تفضلي به او تذكر مي‌داد كه ابتدا بحث را متوجه شويد و بعد سوال كنيد. اين سبب شد ما از او بياموزيم كه ابتدا بشنويم و سپس در مورد آن سخن بگوييم. درس آقاي تفضلي به گونه‌اي بود كه مي‌شد در دانشكده‌هاي ديگر اين درس را گرفت اما روش تدريس ايشان به اندازه‌اي شيرين و دلنشين بود كه با وجود نظم آهنين او هميشه كلاس‌هاي او پر از دانشجو و شلوغ بود. علي ديني‌تركماني، اقتصاددان از ديگر شاگردان استاد تفضلي بود كه در اين مراسم سخنراني كرد. او گفت: به اعتبار بحث وبر دكتر تفضلي از بندگان برگزيده خدا است. ماكس وبر در مورد دلايل پيشرفت كشورهاي شمال اروپا گفته بود اخلاق پروتستاني باعث قطع رابطه خدا و بنده شده بود و به همين دليل تلاش و كوشش جايگزين آن شد، به همين دليل مردم شمال اروپا كه اكثرا پروتستان بودند توانستند پيشرفت كنند چرا كه كوشش از ارزش‌هاي اخلاقي آنها محسوب مي‌شد. هر چند اين گفته وبر تنها يك فرضيه است اما اگر آن را مبنا قرار دهيم بي‌شك آقاي تفضلي به واسطه كوشش هميشگي كه داشت يكي از بندگان برگزيده خدا بود. ديني افزود: با وجود رياضياتي شدن علم اقتصاد، دكتر تفضلي همواره به درس تاريخ عقايد اقتصادي علاقه‌مند بودند. براي اينكه كلاس‌ها جذاب‌تر باشد، او هميشه عكس‌هايي از متفكران و زندگي آنها در كلاس مي‌آورد. به ياد دارم روزي كه ايشان در دهه 60 مي‌خواستند انديشه‌هاي كارل ماركس را توضيح دهند عكسي از محل زندگي اين متفكر آلماني به كلاس آوردند و مثلا مي‌گفتند جني همسر ماركس هميشه از اين پنجره به بيرون نگاه مي‌كرد. شايد همين توضيحات موجب علاقه بيشتر دانشجويان به تاريخ عقايد اقتصاد مي‌شد.