رصد
چرا جامعه ايران شاد نيست
نشست نقد و بررسي كتاب «صنعت شادي» نوشته ويليام ديويس عصر سه‌شنبه 7 اسفند در مركز فرهنگي شهر كتاب برگزار شد. حسين راغفر، اقتصاددان در اين نشست با بيان اينكه نويسنده كتاب سعي كرده با تنوع مباحث را خواندني‌تر كند، گفت: كتاب به يكي از مباحث مهم در علم اقتصاد يعني مطلوبيت ميپردازد، كه با عنوان رضايت خاطر مصرف‌كننده ياد مي‌شود. يكي از شاخص‌هاي شادي‌ها اندازه‌گيري رفاه مصرف‌كننده است. در ادامه به تاريخچه مطلوبيت و رضايت حاضر پرداخته مي‌شود. همچنين تلقي از توسعه در اين اثر در رشد اقتصادي بيان مي‌شود. توسعه در دوران اوليه‌اش مصادف با رشد اقتصادي يعني درآمد سرانه بالا در نظر گرفته مي‌شد. گويي درآمد سرانه بالا براي مصرف‌كننده رضايت خاطر مي‌آورد، در حالي كه كتاب‌هاي زيادي نوشته شده كه نشان مي‌دهد ارتباطي بين رضايت خاطر و درآمد بالا وجود ندارد.
اين استاد اقتصاد در ادامه با طرح اين سوال كه چرا جامعه ايران شاد نيست و سرخورده و نگران است، عنوان كرد: بخشي اعظمي از اين موضوع به نابرابري‌هاي موجود در جامعه برمي‌گردد. منشأ نارضايتي و اضطراب به نابرابري‌ها بر مي‌گردد كه در ادامه به منشأ ناامني تبديل مي‌شود. وقتي فقر گسترش پيدا مي‌كند خودش مي‌تواند ناامني در زندگي شهري ايجاد كند. در سالهاي اخير هم كه شاخص شادي را اندازه‌گيري كردند، نشان داده شده كه مردم در كشورهاي اسكانديناوي كه پايين‌ترين ميزان نابرابري را دارند، بيشتر شادند.
راغفر با اشاره به رابطه مصرف و شادي و كنترل‌هاي اجتماعي بيان كرد: يكي از تلاش‌هايي كه از اوايل قرن بيستم با رشد مصرف‌گرايي آغاز شد اين بود كه براي كنترل اجتماعي لازم داريم كه مردم راضي باشند و يكي از ابزارهاي رضايت مصرف است چراكه مردم با مصرف‌كردن راضي مي‌شوند و از اين طريق كنترل شده و ديگر آدم‌هاي نگراني كه حاضر به تغيير شرايط هستند نخواهند بود.
به گفته راغفر، در جامعه عادلانه اگر روزي برف بيايد آن‌وقت راننده‌هاي تاكسي براي دسترسي مردم به خانه و زندگي‌شان كرايه يك ميليون‌توماني طلب نمي‌كنند! اين نشان مي‌دهد كه جامعه در حال گسسته‌شدن است و چسب اجتماعي كه مي‌تواند اميد را در جامعه روشن و گسترش دهد از بين رفته است. منشأ اين موضوع هم اشكال مختلف نابرابري به دسترسي در قدرت، ثروت و منزلت اجتماعي است.
وي با بيان اينكه نااميدي محصول جامعه ما است، اشاره كرد: يكي از اضطراب‌هاي موجود در كشورهاي غربي اين است كه افراد مي‌كوشند خودشان را از طبقه مرفه نشان دهند. اين موضوع موجب مي‌شود كه مصرف بيشتري به وجود بيايد و انسانها دچار اين اضطراب شوند كه چگونه در چشم ديگران بيشتر ديده شوند.
غمزدگي در ايران ريشه تاريخي دارد
محمدامين قانعي‌راد نيز در اين نشست با بيان اينكه اخيرا موضوع شادي در ايران بسيار مورد توجه قرار گرفته و همه به دنبال پاسخ اين سوال هستند كه چرا ما كشور شادي نيستيم، افزود: غمزدگي در ايران ريشه تاريخي دارد و در سالهاي اخير سبك حكومت‌داري در ايران و نحوه برنامه‌هايي كه توليد مي‌شود، نوع نگرش به شادي را تحت تاثير قرار داده است.
وي با اشاره به محتواي كتاب «صنعت شادي» گفت: در اين كتاب مساله سنجش شادي به عنوان يك پروتكل مطرح شده است. در سال 2014 مجمع جهاني اقتصادي تشكيل مي‌شود و درباره تمركز حواس و مراجعه يك راهب بودايي سخن مي‌گويد و فضايي را ايجاد مي‌كند كه در مجمع جهاني اقتصاد نگرش بررسي شده و روانشناسي مثبت‌گرا به نحوي مورد توجه قرار مي‌گيرد. تلاش نويسنده در اين اثر به گونه‌اي است كه مي‌خواهد نشان دهد پارادايم‌هاي شادي با سرمايه‌داري در جهان نسبتي دارد و اين حادثه در مجمع جهاني اتفاقي نبوده و گويا سرمايه‌داري جديد در قرن بيست و يكم نياز به طرح دانشي دارد كه بتواند انسانها را كنترل كند و نحوه كنترل‌شان هم به شيوه‌اي باشد كه مورد رضايت شهروندان قرار گيرد.
به گفته قانعي‌راد، شرح دانش جديد به دنبال بهينه‌سازي انسان و عملكردهاي آن است و اين بهينه‌سازي ابعاد مختلفي دارد كه از افزايش زيبايي فرد تا افزايش عمر و بهبود سلامتي او را در بر مي‌گيرد. دانش جديد مي‌خواهد افرادي را ايجاد كند كه انسان‌هاي شادماني باشد. در حال حاضر اپليكيشن‌هايي وجود دارد كه انسان را از وضعيت شادي باخبر مي‌كند. اكنون ما مخلوطي از تكنولوژي‌هاي انساني را مانند «بادي نت» مشاهده مي‌كنيم كه انسان را از گوشي‌هاي هوشمند بي‌نياز مي‌كند.
اين استاد جامعه‌شناسي در بخش ديگري از سخنانش با بيان اينكه نويسنده در اين كتاب بين بنتام و ويتگنشتاين دوگانه‌سازي مي‌كند، افزود: بنتام به دنبال درد و لذت است و مي‌گويد كار باعث كاهش درد انسانها مي‌شود اما ويتگنشتاين را به زبان و تعامل مي‌شناسيم. وقتي انسان ظرفيت‌هاي زباني‌اش تقويت شود و نگاه بنتامي گسترش يابد و كل دانش نوين يك دانشي ايجاد مي‌كند كه به آن دانش خاموش هم گفته مي‌شود. رواني كه اضطرابي ندارد و به درون ميپردازد و به مسائل سياسي و اقتصادي بيرون از خود كاري ندارد. اين موضوع به نفع قدرتمندان است چراكه جامعه جديد نئوليبرالي به چنين وضعيتي نياز دارد كه انسانها دنبال شادي خودشان باشند و ديگر به مسائل بيروني توجهي نداشته باشند. در اينجا نويسنده كتاب يك دانش دگرواره‌اي از شادي را طرح مي‌كند كه اين ايده البته جنيني است. ايبنا