سيروس مهراني، كارشناس روانشناسي شخصيت:
فوتبال يك خشونت تماشايي است
علي كربلايي|امشب شايد مهم‌ترين بازي تاريخ فوتبال ايران برگزار مي‌شود. تيم ملي مي‌تواند با پيروزي مقابل پرتغال براي اولين‌بار جواز صعود به مرحله حذفي جام جهاني را كسب كند. ويدئوهاي منتشر شده از بازيكنان تيم ملي نشان مي‌دهد بازيكنان ايران از نظر رواني براي بازي پرتغال مشكلي ندارند و براي برد به ميدان مي‌روند. متن زير گفت‌و گويي است با سيروس مهراني، روانشناس و فوتباليست سابق تيم‌هاي هما و نفت تهران، درباره جنبه‌هاي رواني رقابت در ميدان فوتبال .
تصور شما از وضعيت رواني بازيكنان ايران مقابل پرتغال چيست؟ آيا اين تيم واقعا ذهنيت برنده شدن مقابل پرتغال را دارد؟
بگذاريد ابتدا از بازي اسپانيا شروع كنم. بازيكنان ما يك باور مركزي داشتند كه اسپانيا تيمي قدرتمند است، بازي كردن مقابل آنها سخت است، مالكيت توپ را تمام و كمال در اختيار دارند و در نهايت برنده خواهند شد. اين ذهنيتي است كه اكثر تيم‌هاي جهان مقابل اسپانيا دارند. رزومه اين تيم مشخص است و به عنوان قهرمان سابق جهان كه تركيبي از بهترين بازيكنان رئال و بارسا را دارند به ميدان مي‌روند. اين ذهنيت باعث شد تيم ايران تمام و كمال در دفاع باشد. حالا در مقابل پرتغال هم اوضاع به همين شكل است. تيمي است كه قهرمان اروپا شده، بهترين بازيكن جهان را دارد و طبيعتا ما بايد مقابل آنها دفاع كنيم. اما دوباره به بازي با اسپانيا نگاه كنيد. لحظه‌اي كه گل دريافت مي‌كنيم تيم دچار يك هيجان مي‌شود. يك هيجان مثبت. انگار حس شادي به تيم منتقل شد. به دروازه اسپانيا حمله كردند و موقعيت‌هاي جدي گل‌زني ايجاد كردند. اگر تيم ما از نظر رواني تيم ضعيفي بود، مقابل اسپانيا دچار فروپاشي مي‌شد. اگر بازيكنان‌مان توانمند نبودند بعد از دريافت اين گل، شكست سنگين‌تري را متحمل مي‌شدند.
چطور مي‌شود اين باور را به شكلي كه به نفع‌مان شود تغيير داد؟
بايد شب مسابقه يا ظهر مسابقه در يك جلسه همه بازيكنان و كادر تيم دور هم جمع شوند و مربي يا روانشناس تيم، شروع كند به افشا كردن. اگر حس ترسي وجود دارد نبايد مخفي بماند. بازيكنان خودافشايي مي‌كنند و تك تك حس‌شان را در مورد اين مسابقه مي‌گويند. هر كس باورش را مي‌گويد و در نهايت مربي ذهنيت تيم را به سمت يك باور مثبت مي‌كشاند. احساسات خوب كم‌كم مستولي مي‌شوند و باورهاي تيم ترميم مي‌شود. اين كار باعث مي‌شود هيجانات تيم تخليه شود و در زمان بازي بازيكنان با باورهاي‌شان نجنگند. در بازي اسپانيا بازيكنان درگير جنگ با باورهاي‌شان بودند. قبل از گل، يك ترسي وجود داشت. ما چهار حس اصلي داريم. ترس، خشم و غم احساساتي بود كه پيش از به‌ثمر رسيدن گل ديده مي‌شد. اين ترس حتي از بازيكن خودي هم بود و از نوع پاس دادن بازيكنان مشهود بود. اما بعد از گل، انگار بازيكنان حس شادي گرفتند. هيجان شادي در تيم به‌وضوح ديده مي‌شد و بازيكنان بسيار مصمم بودند با كمك هم يك نتيجه خوب بگيرند. البته اين هيجان شادي، از ابتداي جام با بازيكنان بود. همان زمان كه عكس‌هاي‌شان به عنوان خوش‌تيپ‌ترين بازيكنان جام منتشر شد حس شادي به تيم منتقل شد.
فكر مي‌كنيد ناكامي دوره گذشته روي اين بازي تاثيري داشته باشد؟
بعيد مي‌دانم. بازيكنان ما در اين دوره يك خودباوري دارند و فعل خواستن را واقعا مي‌خواهند صرف كنند. ما بخش زيادي از اين وضعيت را مديون بازيكن مراكش، عزيز بوهدوز هستيم. دوره قبل، بازي اول را نبرده بوديم، اما الان بازيكنان با پيروزي غريبه نيستند. نمي‌دانم تيم ملي روانشناس دارد يا نه، اما فكر مي‌كنم كي‌روش در اين زمينه تبحر خاصي دارد.
بله، يكي از بازيكنان كي‌روش كه در تيم ملي نوجوانان پرتغال با او كار كرده گفته اين مربي پيش از بازي فينال به آنها دستور داده به قيافه‌شان برسند چون بعد از بازي در جشن بايد خوش‌تيپ باشند و در نهايت قهرمان هم شده‌اند.
اين تكنيك تصويرسازي است. كي‌روش در فضاي فوتبال اروپا رشد كرده و اگر خودش هم روانشناس نباشد، با روانشناسان زيادي در ارتباط بوده و كارش را خيلي خوب بلد است.
يكي از مجريان تلويزيون به كي‌روش گفت ما تا همين‌جا هم از عملكرد شما راضي‌ايم. اين حرف‌ها چه تاثيري روي روند تيم دارد؟
اين مساله يك طرح‌واره كلي براي ما ايرانيان است به اسم طرح‌واره بي‌لياقتي يا بي‌كفايتي. اين طرح‌واره در زمان نتيجه گرفتن بيشتر خودش را نشان مي‌دهد. دقيقا زماني كه ما نياز داريم به پيروزي برسيم، اين حرف‌ها مطرح مي‌شود و بي‌كفايتي ما را نشان مي‌دهد. بازيكنان ما بايد مراقب اين نوع طرز فكر باشند. لازم نيست پيش از واقعه سوگواري كنيم. اگر رفتيم و نتيجه نگرفتيم، مي‌توانيم از اين حرف‌ها صحبت كنيم.
و در نهايت؟
به‌نظر من فوتبال يك خشونت تماشايي است. يك خشونت كارساز است كه به جامعه كمك مي‌كند. فارغ از هر نتيجه‌اي كه به دست مي‌آيد، بايد از اين هيجان جام جهاني به نحو احسن استفاده كنيم و با راه‌اندازي و بها دادن به مدارس فوتبال و گماشتن كارشناسان و روانشناسان براي اين مدارس، از اين استعداد فوق‌العاده‌اي كه در سرزمين‌مان وجود دارد استفاده كنيم.