مذاكره خوب است اما به شروط‌ها
مهدي ذاكريان
فايده مذاكره و ديپلماسي در رفع سوءتفاهم‌ها و خصومت‌ها و تامين منافع ملي كشورها است. قطعا در شرايطي كه فضا فضاي خصومت‌آميز، بي‌اعتمادي و دشمني ميان دو كشور وجود داشته‌باشد، نخست اينكه مذاكره كردن ممكن است و دوم اينكه مذاكره مفيد است. من اعتقاد دارم مذاكره امكان‌پذير است، چرا كه باور دارم مذاكره كردن براي دوراني است كه اعتماد از بين رفته و طرفين تلاش مي‌كنند تا اعتماد از دست رفته را باز گردانند. مذاكره مفيد است، چرا كه از طريق آن مي‌توان منافع بيشتري براي كشور تامين كرد. اينكه تناقض در سخنان طرف امريكايي وجود دارد، موضوعي كاملا روشن و واضح است. چنين موقعيتي اتفاقا زمينه مناسبي براي مذاكره است. جمهوري اسلامي ايران بايد بتواند از اين تضادها استفاده كرده و از اين تناقض‌ها به نفع منافع ملي ايران استفاده كند. مذاكره در هر دوره‌اي مي‌تواند سودمند و مفيد باشد. اما اينكه چه ميزان نفع در پي يك گفت‌وگو وجود دارد و تا چه اندازه بتوان انتظار داشت مذاكره نتيجه‌بخش باشد، بستگي به مهارت مذاكره‌كنندگان و چگونگي رويكرد ديپلمات‌هاي ما در گفت‌وگوهاي‌شان است. به گمان من با تواني كه در تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي كشور سراغ داريم، مي‌توان انتظار داشت كه نتايج خيلي خوبي در هر مذاكره‌اي با هر طرفي در انتظار ما خواهد بود.
اما در ميان همه نكات مثبتي كه در استفاده از فرصت‌هاي مذاكره وجود دارد، عجله براي آن و بي‌دقتي در چيدمان استراتژي سياسي ممكن است نتايج منفي در پيش داشته‌باشد. اينكه چرا ترامپ اصرار به مذاكره با مقام‌هاي عالي ايراني و گفت‌وگوها در سطح رهبران و روساي جمهوري دارد، بايد مورد توجه جدي دستگاه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران قرار گيرد. مهم‌ترين هدف ترامپ و تيم او اين است كه چه در داخل ايران، چه در داخل امريكا و چه در سطح جامعه جهاني از اين پيشنهادها بهره‌برداري تبليغاتي كنند. ما نبايد در دام ترامپ و بازي تبليغاتي ترامپ بيافتيم. او علاقه‌مند است همانند نمايش تبليغاتي‌اش با كيم جونگ اون، رهبر كره شمالي يا نمايش هلسينكي با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، اينگونه وانمود كند كه همه شعارهاي انتخاباتي خود را عملي كرده است و با بزرگ‌ترين مخالفان امريكا را سر ميز مذاكره كشانده و آنها را مجاب كرده كه مطالبات امريكا را اجرا كنند. براي او سابقه روابط و ديدگاه افكار عمومي در رابطه با كشورها بسيار اهميت دارد، چه چين باشد، چه مكزيك، چه روسيه و كره شمالي. او مي‌خواهد اينگونه وانمود كند كه منافع ملي امريكا را در برابر رقبا و دشمنان خارجي شخصا تامين كرده است. بايد در مواجهه با چنين سياستمداري كه قصد بهره‌برداري شخصي از ديدارهايش با ديگران دارد، با احتياط برخورد كرد. به ويژه در موقعيت كنوني بايد شرايط سياسي واشنگتن را مورد توجه قرار داد، انتخابات كنگره در ماه نوامبر، پيش روي ترامپ و حزب جمهوريخواه قرار دارد. نبايد در شرايطي با واشنگتن گفت‌وگو كرد كه ديدگاه‌هاي و گفت‌وگوهاي ما قرباني طمع‌ورزي سياسي و جناحي ترامپ شود. در اين زمينه بايد بسيار هوشيار بود و هر اقدامي در راستاي مذاكره در سطح بالا بايد با بررسي دقيق، احتياط فراوان و استراتژي مشخص انجام شود.
من فكر مي‌كنم اگر در شرايط حاضر قرار باشد مذاكره‌اي ميان تهران و واشنگتن انجام شود، لزومي ندارد كه در معرض ديد عموم و زير تمركز دوربين‌هاي رسانه‌هاي انجام شود، بلكه در چنين شرايطي رايزني‌هاي پشت پرده با هدف رسيدن به يك توافق مكتوب كه نهايتا با راي كنگره امريكا، در داخل اين كشور قانوني شود، بهترين گزينه است. در چنين گفت‌وگوهايي مي‌توان به معاهده‌اي بسيار سطح بالا، شايد نه در ابعاد پيمان مودت، ولي مانند پيمان ترك هرگونه دشمني و مخاصمه رسيد. با اين حال براي جلوگيري از اثرگذاري نيروهاي خارجي و در عين حال بهره‌برداري‌هاي شخصي سياستمداران با مصرف داخلي و در عين حال به دليل سوابق بد طرف امريكايي در رعايت شروط توافق، بايد شرط محرمانگي مورد توافق و تاييد دو سوي مذاكره قرار بگيرد و هدف مذاكره يك توافق مكتوب با شرط تصويب در كنگره امريكا قرار بگيرد. امريكايي‌ها در حوزه توافق و مذاكره با تهران به تازگي در يك امتحان مهم رفوزه شده‌اند. برجام؛ توافقي چند جانبه با حضور پنج كشور ديگر، ايران، امريكا و اتحاديه اروپا بود كه به عنوان ضميمه قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد منتشر شده‌بود، امريكايي‌ها آن را نقض كردند. حالا بسيار مهم است كه در گفت‌وگو با امريكايي‌ها با بيشترين احتياط ممكن عمل كرد. البته اين به معناي گفت‌وگوي محرمانه صوري و بدون محتوا نيست. در بالاترين سطح دو كشور، روساي جمهوري مي‌توانند نمايندگان ويژه با اختيار تام از مقام‌هاي عالي دو كشور معرفي كنند تا با يكديگر گفت‌وگو كنند و اختيار داشته‌باشند تا به نتيجه برسند.
بايد توجه كرد كه اصل وجود دستگاه ديپلماسي و سياست خارجي به اين معنا است كه نظام در هر زمان، هر جا و هر سطحي بايد براي مذاكره با هر طرفي آمادگي داشته‌باشد. معناي اين گزاره اين نيست كه جمهوري اسلامي ايران در هر شرايطي مجبور است تن به مذاكره بدهد، بلكه به معناي آمادگي بهره‌برداري از فرصت‌هاي مذاكره و ديپلماسي براي منافع ملي است. در چنين شرايطي بايد به داشته‌ها و توانايي‌هاي خود اعتماد كنيم، جمهوري اسلامي ايران به لحاظ توانايي مذاكره و فن و مهارت ديپلماسي، به اندازه كافي توانمند است. اصل بر منافع ملي است، اگر در هر شرايطي به اندازه كافي دقت شود كه در دام مكر و فريب دشمنان كشور نيفتيم، آنگاه مذاكره براي منافع ملي في‌نفسه مفيد است.