«اردبيل» دو دهه پس از استان شدن در پي راهي براي توسعه است
اميد به رونق گردشگري در سرزمين «شيخ صفي‌الدين»
امين شول سيرجاني
قاشق را در حلواي سياه مي‌زند و دراز مي‌كند: «حلاله نگران نباش. حلواي سياه زياده اما اين حلوا، حلواي حاج جلاله. مطمئن. » و لبخند مي‌زند. «حاج جلال» در مغاز‌ه‌اش فقط دو كالا دارد؛ عسل و حلواي سياه. مردِ 72 ساله از 12 سالگي تا حالا مشغول كسب و كار است. در نوجواني شاگرد مغازه حلواسازي پدرش بوده و بعد از درگذشت او تا همين امروز همان كسب و كار را ادامه داده است. با ما فارسي حرف مي‌زند اما بعد از هر جمله به زبان تركي به همشهريانش چيزي مي‌گويد و لبخند مي‌زند. حلوا و عسل خريداري شده مشتري‌ها را وزن مي‌كند و رو به ما مي‌گويد: «اين كاسبي ما از بركت وجود شيخ صفي است. ما كه نقطه‌اي نيستيم در اين عالم.» دستش را روي سينه‌اش مي‌گذارد و اداي احترام مي‌كند. از مغازه حاج جلال تا مجموعه فرهنگي شيخ صفي‌الدين و مقبره راهي نيست. «اردبيلي‌ها همه‌چيزشان را از همين آقاي محترم دارند.»
منظور حاج جلال از «آقاي محترم» همان شيخ صفي‌الدين اردبيلي است كه حالا چند سالي است اردبيلي‌ها بيش از گذشته به قصد تكريم مقامش دست به كار شده‌اند. از جمله همين امسال كه مراسم بزرگداشت هفته اردبيل را برنامه‌ريزي كردند و همزمان با چهارم مردادماه روز بزرگداشت شيخ صفي‌الدين اردبيلي مردم را به سالن مجموعه فرهنگي اين شهر كشاندند تا به قول دبير هفته بزرگداشت هفته اردبيل «جوان‌هاي اردبيل هويت‌شان را بازبشناسند. » توحيد دلاور قوام مي‌گويد توسعه اردبيل مستلزم شناخت پيشينه فرهنگي و تاريخي اين استان است زيرا قبل از هر چيز بايد نيروهاي جوان كه عامل توسعه هستند هويت اجتماعي و فرهنگي شان را بشناسند. از طرف ديگر در ايران هم به اندازه كافي نقش صفويه در تقويت هويت ملي و مذهبي ايرانيان درك نشده است. او كه از فعالان اجتماعي اردبيل است اميدوار است برنامه‌هاي هفته بزرگداشت اردبيل بتواند اين هدف را محقق كند: «برگزاري مراسم گراميداشت هفته اردبيل به دليل نقش صفويه در بازگرداندن هويت ملي ايران و استقرار مذهب تشيع اهميت دارد. » دلاور قوام اميدوار است برنامه‌هاي بزرگداشت هفته اردبيل مقدمه‌اي باشد براي افزايش انسجام فرهنگي و اجتماعي هم استاني‌هايش و البته گام بلندي براي حركت به سمت توسعه استان اردبيل. اين اميدواري به دبير اجرايي مراسم بزرگداشت هفته اردبيل محدود نيست. اردبيلي‌ها روي اثر بخشي همايش‌ها و برنامه‌هاي فرهنگي- هنري هفته بزرگداشت اردبيل خيلي حساب باز كرده‌اند. از نظر شفيع شفيعي، مديركل امور اجتماعي استانداري اردبيل كه دانش‌آموخته علوم اجتماعي است برنامه‌هاي توسعه بدون به توجه به پتانسيل‌هاي فرهنگي و اجتماعي هر منطقه؛ نتيجه بخش نخواهند بود: «اجراي طرح‌هاي فرهنگي ممكن است در ظاهر نتيجه قابل لمس فوري نداشته باشد اما اين برنامه‌ها مي‌تواند به افزايش نشاط اجتماعي و بهبود شاخص‌هاي آسيب‌هاي اجتماعي موثر باشد.»
حالا سوال اين است كه استان اردبيل از نظر شاخص‌هاي توسعه چه وضعيتي دارد؟ براي پاسخ به اين سوال اطلاعات پراكنده و بعضا ضد و نقيضي منتشر شده است. اما اگر قرار باشد به گفته‌هاي يك مقام رسمي استناد كنيم، تصوير فعلي اردبيل نگران‌كننده است. صديف بدري، رييس مجمع نمايندگان استان اردبيل چندي پيش گفته بود اين استان در اكثر شاخص‌هاي توسعه در رديف آخر است. به گزارش خبرگزاري ايسنا، به گفته بدري اردبيل در شاخص بيكاري در رتبه سوم كشور است و مردم اين استان نصف ميانگين درآمد كشور «درآمد سرانه» را دارند. اردبيل مشكلات ديگري هم دارد از جمله اينكه راه آهن آن پس از 12 سال هنوز تكميل نشده است. با وجود اينكه كشاورزي يكي از بخش‌هاي مهم اقتصادي استان است اما احداث صنايع فرآوري بخش كشاورزي همواره روي كاغذ مانده است. به گفته رييس مجمع نمايندگان اردبيل، اين استان از نظر احداث وضعيت تاسف باري دارد: ما تنها 100 كيلومتر بزرگراه داريم و جاده‌هاي استان «شبيه قتلگاه» است. استاني كه تقريبا دو دهه از تاسيس آن مي‌گذرد مشكلات فراواني دارد اما در كنار اين نقاط ضعف، اردبيل پتانسيل‌هاي منحصر به فردي هم دارد كه كمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. مهم‌ترين اين پتانسيل‌ها زمينه طبيعي صنعت گردشگري است كه مي‌تواند موتور محركه توسعه قرار بگيرد. «شبكه مطالعات سياستگذاري عمومي» پتانسيل‌ها و موانع توسعه صنعت گردشگري در استان اردبيل را بررسي و تدوين كرده است. بر اساس اين گزارش استان اردبيل در حوزه گردشگري از دو مزيت رقابتي ويژه‌اي برخوردار است. يكي تنوع گردشگري و دومي زمان و طول مدت در سال براي استفاده گردشگران. منطقه تاريخي كهن شهر شهريري، بقعه شيخ صفي‌الدين و شيخ حيدر، گردنه حيران، جنگل فندقلو، گردنه اسالم، طبيعت دامنه سبلان، درياچه نئور...، آب‌هاي گرم سرعين، سردابه، برجلو و... بخشي از پتانسيل‌هاي گردشگري اين استان است.
اما به جز توسعه گردشگري در سرعين در بقيه بخش‌هاي اين استان صنعت گردشگري توسعه قابل قبولي پيدا نكرده است. به گزارش «شبكه مطالعات سياستگذاري عمومي» سرمايه‌گذاري در بخش زمين گرمايي و قابليت‌هاي آن در حوزه گردشگري، توسعه آب‌هاي گرم معدني در كلاس جهاني، توسعه منطقه آزاد با رويكرد توسعه گردشگري خاصه گردشگري تجاري، سرمايه‌گذاري و توسعه هتل‌هاي 4 و 5 ستاره، تبديل محدوده مركزي شهر سرعين به ميراث آب‌هاي معدني براي حفظ كيفيت طبيعي آب‌هاي گرم به ويژه آبگرم گاوميش گلي و جلوگيري از ساخت‌وسازهاي انبوه و ورود ماشين به آن محدوده از جمله اقداماتي است كه بايد براي توسعه گردشگري استان انجام شود. اشكال شكاري، فعال سازمان‌هاي مردم نهاد و روزنامه‌نگار اردبيلي درباره موانع توسعه استان اردبيل مي‌گويد: «قبل از هر اقدامي استان اردبيل از وجود يك نهاد سياستگذار در حوزه توسعه رنج مي‌برد.» از نظر شكاري فقر و فقدان نهاد سياستگذار موجب شده تا برنامه‌هاي توسعه بيشتر از بالا به پايين طراحي شوند و در فرآيند تهيه آنها صداي افكار عمومي اردبيل شنيده نشود. شكاري مي‌افزايد: «فقدان استراتژي توسعه به سردرگمي در سطح عمومي و سياستگذاري منجر شده است. در اين شرايط اصلا معلوم نيست كدام اقدام براي توسعه اولويت بيشتري دارد.» فقر گفت‌وگو درباره محورهاي توسعه البته محدود به اردبيل نيست اما شايد برگزاري همايش‌هاي هفته بزرگداشت اردبيل بتواند تا حدودي از شدت اين فقر بكاهد. چه اينكه در هفته گذشته شمار زيادي از نخبگان اردبيلي خصوصا كساني كه در حوزه علوم اجتماعي صاحب تجربه‌اند به اين شهر دعوت شدند و در يك همايش با موضوع توسعه پايدار اين استان، به گفت‌وگو نشستند. در همايش پاياني هفته بزرگداشت اردبيل اكبر بهنام‌جو، استاندار اين استان هم به حاضران در سالن وعده داد طرح احداث خط راه‌آهن با اعطاي تسهيلات از سوي بانك ملي از بن‌بست بيرون برود. بهنام‌جو در همايشي كه علي اصغر مونسان، رييس سازمان ميراث فرهنگي هم در آن حاضر بود؛ توسعه گردشگري را يكي از محورهاي مهم توسعه استان اعلام كرد و گفت: «استان در زمينه آب‌هاي گرم بي‌نظير است و قصد داريم از احداث مجموعه‌هايي جديد در اين بخش حمايت كنيم. در فصل زمستان هم استان قابليت جذب گردشگر دارد و به همين دليل سه قرارداد براي توسعه ورزش‌هاي زمستاني امضا شده و بر همين مبنا قرار است سه پيست جديد احداث شود. » به گفته استاندار اردبيل قرار است با تدوين يك طرح دو ساله استان اردبيل پايلوت توسعه صنعت گردشگري كشور باشد. تاسيس دانشكده آب‌درماني و تاسيس هتل اسكول با هدف آموزش حرفه گردشگري با همكاري دانشگاه آزاد از ديگر وعده‌هاي استاندار بود؛ وعده‌هايي كه مي‌توان در مراسم بزرگداشت هفته اردبيل در سال آينده ميزان تحقق‌شان را سنجيد. هر چند مردم به راحتي مي‌توانند تحقق اين وعده‌ها را نظاره كنند. چنان كه «حاج جلال» وقت خداحافظي با ما مثل يك تحليل‌گر كاركشته گفت: «دولتي‌ها اگر دلشان براي ما مي‌سوزد بايد براي كشاورزي و كم‌آبي راهي پيدا كنند. دست سرمايه‌گذارها را بگيرند و بياورند اينجا تا حداقل يك كارخانه چيپس راه بيندازند و سيب‌زميني‌هاي توليدي مردم را نجات بدهند. بايد وام بدهند كه مردم هتل بسازند» و ده‌ها بايدي كه «حاج جلال» و ديگر شهروندان اردبيل بهتر از هر كسي درك مي‌كنند.
اردبيل در شاخص بيكاري در رتبه سوم كشور است و مردم اين استان نصف ميانگين درآمد كشور «درآمد سرانه» را دارند. راه آهن آن پس از 12 سال هنوز تكميل نشده است. با وجود اينكه كشاورزي يكي از بخش‌هاي مهم اقتصادي استان است اما احداث صنايع فرآوري بخش كشاورزي همواره روي كاغذ مانده است. به گفته رييس مجمع نمايندگان اردبيل، اين استان از نظر احداث وضعيت تاسف باري دارد: ما تنها 100 كيلومتر بزرگراه داريم و جاده‌هاي استان «شبيه قتلگاه» است.