هشدار كارشناسان در دومين همايش پيشگيري از خودكشي
رشد آمار موفقيت در مرگ خودخواسته
گروه اجتماعي
به گفته معاون پژوهشي سازمان پزشكي قانوني، بر اساس گزارش‌هاي سازمان جهاني بهداشت، خودكشي 14 درصد از علل مرگ و ميرهاي جهان را تشكيل مي‌دهد و پانزدهمين علت مرگ به شمار مي‌رود و ايران در ميان 182 كشور جهان، رتبه 124 را از بابت آمار خودكشي دارد.
عليرضا كاهاني در دومين همايش پيشگيري از خودكشي كه روز گذشته و در آستانه روز جهاني پيشگيري از خودكشي برگزار شد با تشريح گزارش‌هاي آماري اين نهاد وابسته به دستگاه قضا از بابت گروه سني قربانيان، جنسيت و استان‌هاي پرتعداد از بابت آمار اقدام به خودكشي افزود: «نرخ خودكشي در مردان رتبه ۱۲۷ و در زنان رتبه ۱۱۴ را دارد. بررسي‌ها نشان داده است كه در ايران نرخ خودكشي، بيشتر از آمار فوت‌شدگان ناشي از مصرف مواد مخدر و ديگركشي و البته كمتر از آمار قربانيان تصادفات است. چنان‌كه مجموع آمار مرگ‌هاي غيرطبيعي ارجاع شده به سازمان پزشكي قانوني كشور طي ۱۰ سال گذشته ۳۹۳ هزار و ۹ نفر بوده اما از اين تعداد، آمار مرگ ناشي از اعتياد، ۳۳ هزار و ۶۵۴ نفر (۸.۶ درصد)، موارد مشكوك به خودكشي ۳۸ هزار و ۵۶۰ نفر (۹.۸ درصد)، موارد مشكوك به ديگركشي ۲۴ هزار و ۱۲۳ نفر (۶.۱ درصد) و موارد فوت ناشي از تصادفات ترافيكي ۱۹۲ هزار و ۲۳۵ نفر (۴۸.۹ درصد) بوده است. همچنين بررسي روند تغييرات آمار متوفيان مشكوك به خودكشي از سال ۸۷ تا ۹۶ از 3 هزار و 428 نفر به 4 هزار و 625 نفر رسيده است. در همين مدت، در استان تهران 5 هزار و 191 نفر، كرمانشاه 2 هزار و 704 نفر، فارس 2 هزار و 654 نفر و خوزستان 2 هزار و 561 نفر قربانيان خودكشي بوده‌اند. متوسط درصد رشد خودكشي نيز مربوط به استان بوشهر با ۱۶.۱ درصد، كهكيلويه و بويراحمد با ۱۱.۲ درصد و مركزي با ۱۰.۲ درصد بوده است.»
كاهاني در توضيح شايع‌ترين روش‌هاي خودكشي در ايران گفت: «حلق‌آويز كردن با فراواني حدود ۵۰ درصد و مسموميت با سموم، شايع‌ترين روش‌ها در اين مدت بوده و البته استفاده از روش حلق‌آويز كردن در مردان ۵۸.۹ درصد است در حالي كه در زنان ۳۲.۴ درصد بوده است . همچنين ميزان خودكشي ناشي از سوختگي در مردان تنها پنج درصد است اما اين رقم در زنان به ۲۴ درصد مي‌رسد. در عين حال، ميزان خودكشي در سال ۹۶ در گروه سني كمتر از ۱۸ سال ۸.۶ درصد، ۱۸ تا ۲۴ سال ۲۰.۵ درصد، ۲۵ تا ۲۹ سال ۱۵.۴ درصد و ۳۰ تا ۳۹ سال ۲۴.۴ درصد بوده است. بيشترين موارد خودكشي هم معمولا در 6 ماهه نخست سال اتفاق مي‌افتد چنان‌كه طي سال‌هاي ۸۷ تا ۹۶ بيشترين ميزان خودكشي مربوط به تيرماه و كمترين ميزان خودكشي مربوط به آذرماه بوده است.»
به گفته كارشناسان، آمار خودكشي در كشورهاي مسلمان و از جمله ايران به دليل حرام بودن اقدام به خودكشي در دين اسلام، به مراتب كمتر از ساير كشورهاست اما در عين حال چالش‌هاي ثبت آمار در اين كشورها، مهم‌ترين دليل دقيق نبودن آمار اقدام به خودكشي و فوت ناشي از آن در اين كشورها به شمار مي‌رود چنان‌كه احمد حاجبي، مديركل دفتر سلامت روان وزارت بهداشت هم در اين همايش با اشاره به اين اختلاف معنادار گفت: «ميزان خودكشي در كشورهاي خاورميانه و مسلمان به مراتب كمتر از كشورهاي غربي است و البته در دنيا ميزان موارد خودكشي بيش از 20 برابر موارد فوت آن است. بر اساس آخرين آمارهاي رسمي اعلام شده از طرف سازمان جهاني بهداشت، در سال 2018 ميانگين ميزان فوت ناشي از خودكشي 10.6 در هر صد هزار نفر جمعيت جهان بوده و ميزان اقدام به خودكشي نيز 20 تا 30 برابر ميزان فوت ناشي از آن است. در كشورهاي با درآمد بالا، سهم زنان از فوت ناشي از خودكشي 25 درصد است، اما در كشورهاي با سطح درآمد پايين و متوسط اين سهم 40 درصد است. همچنين بالاترين ميزان اقدام به خودكشي نيز در دنيا در گروه سني 15 تا 24 سال است. وضعيت ايران نيز به اين شكل است كه خودكشي در سال 96 بر اساس آمارهاي پزشكي قانوني، 5.7 در هر صد هزار نفر جمعيت بوده و بيشترين آمار خودكشي نيز مربوط به استان‌هاي ايلام، كهگيلويه و بويراحمد و كرمانشاه است.»
به گفته حاجبي، مسموميت با سم، حلق‌آويز كردن و استفاده از اسلحه گرم شايع‌ترين روش‌هاي خودكشي است و همچنين ميزان اقدام به خودكشي در زنان، بالاتر از مردان اما فوت ناشي از خودكشي در مردان بالاتر است.
حاجبي در تشريح عوامل زيستي موثر در اقدام به خودكشي گفت: «مديريت خودكشي و كاهش موارد به علت پيچيدگي‌ها و تعاملات بسيار پيچيده آن، دشوار است، عوامل زيستي، عوامل محيطي و حوادث بر بروز خودكشي موثر هستند. مسائل خلقي از جمله افسردگي و هورموني در زنان، ميزان اقدام به خودكشي را در آنها افزايش مي‌دهد. عوامل زيستي ديگري مثل گروه سني نيز در بروز خودكشي موثر است كه بخشي از اين موضوع به علت تكامل مغز افراد تا سن 25 سالگي است.يكي از فرضيه‌ها درباره خودكشي مربوط به همين موضوع تكامل مغز است. البته مواد مخدر، روانگردان و الكل به صورت مستقيم و غيرمستقيم مي‌توانند به عنوان عوامل زيستي در اقدام به خودكشي موثر باشند. همچنين، محيط ناامن فردي و اجتماعي، فقر و بيكاري، دسترسي به روش‌هاي خطرناك و شرايط اقليمي نيز به عنوان عوامل محيطي بر بروز خودكشي موثر هستند. سابقه خودكشي در نزديكان نيز به دو شكل يادگيري روش و افسردگي ناشي از آن در بروز خودكشي موثر خواهد بود. انعكاس نامناسب اخبار خودكشي در رسانه‌ها هم مي‌تواند به عنوان يك عامل خطر در بروز خودكشي عمل كند. در شرايط نابسامان اقتصادي، هر چه براي توسعه و بهبود زيرساخت‌هاي سلامت روان فعاليت بيشتري داشته باشيم، شانس كاهش آمار خودكشي در اثناي بهبود وضعيت اقتصادي هم بيشتر خواهد بود.»
سيدحسن موسوي‌چلك، رييس انجمن مددكاري اجتماعي ايران هم در اين همايش با هشدار نسبت به افزايش 5 درصدي فوت‌هاي ناشي از خودكشي در سال 96 و به استناد آمار سازمان پزشكي قانوني، تاكيد كرد: «نه خودكشي و نه هيچ آسيب اجتماعي ديگري يك جزيره مستقل نيست، با جزيره‌اي كردن آسيب‌ها نمي‌توانيم تاثيرگذاري خوبي در آنها داشته باشيم. براساس آمار وزارت بهداشت،
۲۳ الي ۲۵ درصد مردم حداقل يك اختلال رواني دارند كه نيازمند مداخله است، 6 ميليون نفر در كشور افسردگي دارند، ۷۵ درصد دانشجويان قبل از ورود به دانشگاه داراي اختلال رواني يا آسيب اجتماعي هستند، براساس اعلام سازمان امور دانشجويان وزارت علوم، طي يك سال ۲۲ درصد خشونت و درگيري فيزيكي از دانشگاه‌ها گزارش شده، ۲۷ درصد دانشجويان كشور با مشكلات روان‌شناختي درگير هستند و ۳۳ درصد از دانشجويان از زندگي خود ناراضي‌اند كه اين موارد منجر به بالا نبودن سرمايه اجتماعي و مسووليت اجتماعي در كشور شده است. علاوه بر اين دو ميليون و 800 هزار نفر دچار سوء‌مصرف مواد مخدر و روانگردان در كشور هستند و همچنين شاهد افزايش مصرف گل و مواد مخدر صنعتي در كشور هستيم. در كنار همه اين آمار، رتبه ايران در ميان 157 كشور جهان از بابت نشاط و شادي اجتماعي، 109 است. رييس‌جمهوري روز شنبه گفت كه در حال حاضر درگير يك جنگ اقتصادي هستيم و مردم بايد كمك كنند؛ اما مشاركت مردم جز با افزايش سرمايه اجتماعي مهيا نمي‌شود. مردم كشور ما همان‌هايي هستند كه در زمان جنگ، اگر فرزند اول‌شان را از دست مي‌دادند فرزند ديگرشان را راهي جبهه مي‌كردند اما زماني كه اعلام شد از گرفتن يارانه انصراف دهند بيش از ۷۳ ميليون نفر در سامانه مربوطه ثبت‌نام كردند. باز بودن فضاي سياسي ميزان شادي را افزايش مي‌دهد. در حال حاضر محيط اجتماعي و محل كار ما و حتي فضاهاي شهري تا چه ميزان شاد هستند؟ شايد به دليل استفاده نكردن از داشته‌هاي فرهنگي‌مان به اين شرايط رسيده‌ايم و ديوار اعتماد ترك برداشته است. اگر قرار است از اين شرايط خارج شويم به جز توسعه اقتصادي بايد به سمتي برويم كه مردم مشاركت كنند. تا زماني كه نشاط و سرمايه اجتماعي در كشور نهادينه نشود شاهد افزايش خودكشي‌ها خواهيم بود چنان كه در دوره‌هايي كه آزادي عمل سياسي بيشتر بوده، ميزان خودكشي نيز كاهش يافته است. بايد اجازه دهيم افراد با ديدگاه‌هاي مختلف در چارچوب قانون اساسي فعاليت كنند؛ در غير اين صورت آسيب‌هاي اجتماعي، امنيت ملي ما را تهديد مي‌كند و دود اين آسيب‌ها به چشم همه خواهد رفت.»