آلمان در جست‌وجوي جايگاه جديد در اروپاي شرقي
محمود فاضلي
حضور وزير خارجه آلمان در اجلاس موسوم «سه دريا» (Three Seas Initiative Summit) نشانگر تلاش برلين براي كسب جايگاه جديد در حوزه اروپاست. اين ابتكار شامل دوازده كشور اروپاي شرقي اتحاديه اروپا از جمله اتريش، بلغارستان، كرواسي، جمهوري چك، استوني، مجارستان، ليتواني، لتوني، لهستان، روماني، اسلواكي و اسلووني است. در اجلاس اخير 9 رييس‌جمهور، رييس كميسيون اروپا، وزير انرژي امريكا، وزير خارجه آلمان، روساي بانك اروپايي بازسازي و توسعه و بانك سرمايه‌گذاري اروپا و نمايندگان بانك جهاني، شركت كردند. هدف اين نشست تعميق يكپارچگي اقتصادي منطقه، ايفاي نقش بيشتر در صحنه جهاني و بهبود روابط اروپاي شرقي، امريكا و اتحاديه اروپا اعلام شده است. همچنين هدف مهم ديگر اين نشست، كاهش اختلاف توسعه‌اي ميان كشورهاي اروپاي شرقي و غربي يا اروپاي قديم و جديد است. هدف ابتكار اين است كه اروپاي مركزي سنگ بناي ثبات كل اتحاديه اروپا باشد.
اين گروه كه در سال 2015 توسط لهستان و كرواسي تشكيل شد و كشورهاي بين سه درياي بالتيك، درياي آدرياتيك و درياي سياه را متحد مي‌كند، تاكنون يك وزنه اروپاي شرقي در برابر محور غربي پاريس-برلين تلقي مي‌شد. اين كشورها از استوني در شمال گرفته تا بلغارستان در جنوب، قصد دارند، منافع خود را در ارتباط با پروژه‌هاي زيربنايي و تامين انرژي پيش ببرند. دوازده كشور، يك سوم كل مساحت اتحاديه اروپايي و يك‌پنجم جمعيت آن را به خود اختصاص مي‌دهند. مفهوم سياست نگاه به شرق به عنوان يك سياست جديد براي شرق اروپا به ويلي برانت، صدراعظم پيشين آلمان از حزب سوسيال دموكرات بازمي‌گردد كه از سال 1969 براي نزديك شدن جمهوري فدرال آلمان به كشورهاي پيمان ورشو كه اتحاد جماهير شوروي بر آنها حاكم بود، تلاش كرد و به اين خاطر جايزه صلح نوبل گرفت. در حاشيه اين اجلاس، اولين همايش بازرگاني ابتكار سه دريا نيز برگزار شده، كه شركت‌ها و مقامات دولتي از كشورهاي شريك اين ابتكار، از ساير كشورهاي اتحاديه اروپا، از امريكا، از بالكان غربي، جمهوري مولداوي، اوكراين، گرجستان، نمايندگان كميسيون اروپا و نهادهاي مالي اروپايي و بين‌المللي و همچنين نمايندگان انديشكده‌ها و محيط آكادميك در آن شركت كردند.
نگاه به شرق تا به امروز براي حزب سوسيال دموكرات، يك خط‌مشي سنتي و مهم در سياست خارجي به‌شمار مي‌رود. هايكو ماس، وزير خارجه آلمان كه براي عضويت دايمي آلمان تلاش مي‌كند با حضور در كاخ كوتروچني (رياست‌جمهوري) در اجلاس سران در بخارست روماني شركت و تاكيد كرد «به گمان من نيز اينكه كشوري مانند آلمان در اتحاديه اروپايي فقط به غرب نگاه نكند، بلكه همسايگان اروپاي شرقي را نيز درنظر بگيرد، علامت مهمي است. اين نكته‌اي است كه ما آن را سياست جديد شرق مي‌ناميم. ما مي‌خواهيم از اين كانون استفاده كنيم تا نظرات خود را در بحث‌هايي كه همسايگان ما در شرق اروپا انجام مي‌دهند، عرضه كنيم. آلمان مايل است، «نقش فعالي» در اين كانون ايفا كند.» به باور آلمان، به عنوان كشوري در حاشيه درياي بالتيك، نه تنها از نظر جغرافيايي با اين گروه مطابقت دارد، بلكه به لحاظ تاريخي، سياسي و اقتصادي نيز با آن جور درمي‌آيد. چراكه شرق آلمان پس از اتحاد دوباره، فرايند انتقال مشابهي را مانند بسياري از كشورهاي شرق اروپا تجربه كرده است. علاوه بر اين، آلمان براي كليه اعضاي ابتكار عمل سه دريا، يك شريك اقتصادي مهم به شمار مي‌رود.
اگرچه وزير خارجه آلمان اعتقاد دارد رييس‌جمهور روماني همچون رييس كميسيون اتحاديه اروپايي از حضور دايمي آلمان در اين نشست حمايت كرده است اما شواهد نشان مي‌دهد نخست‌وزير لهستان در سخنراني خود حتي نامي از آلمان نبرد و اين نكته كه در ميان اين كشورها حضور آلمان مخالفيني دارد را صحه گذاشت. بعضي از كشورها در سطوح پاييني در اجلاس شركت كردند. آلمان تاكنون بيشتر با ديدي انتقادي به اين ابتكار عمل نگاه كرده بود. اين نگراني وجود داشت كه اين گروه در اروپا شكاف ايجاد كند. لهستان، چك، اسلواكي و مجارستان از مخالفان سرسخت سياست پناهندگي صدراعظم آلمان به شمار مي‌روند.
اكثر كشورهاي شرقي اتحاديه اروپايي با حمايت امريكا مخالف احداث خط لوله گاز نورد استريم 2 بين روسيه وآلمان از طريق درياي بالتيك به خاطر نگراني از وابستگي شديد اروپا به صادرات انرژي از روسيه هستند. ريك پِري، وزير انرژي امريكا در اين كنفرانس مدعي شد اين كشور به خاطر شدت گرفتن ميزان وابستگي كشورهاي منطقه به گاز روسيه كه مسكو «با موضعي خصمانه» آن را پيش مي‌برد، نگران است. انرژي هرگز نبايد به عنوان وسيله‌اي براي فشار سياسي يا تهديدي عليه امنيت ملي استفاده شود. وابستگي اروپا به گاز طبيعي روسيه از 30درصد به 40درصد در سال‌هاي اخير افزايش يافته است و اين موضوع نگران كننده است. كشورهاي اروپاي مركزي و شرقي با چالش‌هايي همانند منبع واحد تامين‌كننده انرژي روبه‌رو هستند. رييس‌جمهور امريكا معتقد است امريكا قصد دارد، با صادرات گاز مايع به ايجاد تنوع در منابع انرژي در شرق اروپا كمك كند. از ديده لهستان «همكاري در زمينه انرژي تنوع منابع عرضه انرژي، توسعه بازار گاز طبيعي «ال‌ان‌جي» زمينه‌هاي با اهميتي براي لهستان و اتحاديه سه دريا هستند، بنابراين همكاري با امريكا در اين مساله نقش كليدي دارد. سه دريا براي امريكا يك ابزار استراتژيك براي ايجاد روابط با اروپاي مركزي شده است. رييس‌جمهور روماني كه ديدگاهي طرفدار غرب دارد، مدعي است حضور اقتصادي امريكا همانند «يك كاتاليزور براي همكاري‌هاي اقتصادي» است. اين نشست پيشرفت‌هاي قابل‌توجهي در زمينه افزايش حمل و نقل، انرژي و ارتباطات ديجيتال در منطقه به دست آورده و نمايندگان كشورهاي عضو اتحاديه اروپا بر افزايش همگرايي، انسجام و اتحاد اتحاديه اروپا و تقويت روابط آتلانتيك را مورد توجه قرار داده‌اند.