مسافران و تاكسي ايراني
از سوز و ساز تا رضايت نسبي
دوستي تعريف مي‌كرد كه وقتي سفر اروپا بوده است، هر چقدر تلاش كرده تا سيستم تاكسي‌هاي وطني را براي رفقاي چشم آبي شرح دهد، حيران نگاهش كرده‌اند و در نهايت هم متوجه نشده‌اند كه چطوري ممكن است همان طوري كه از اتوبوس و تراموا استفاده مي‌كنند از تاكسي هم استفاده كنند. شايد هم حق دارند. تاكسي ايراني يك نمونه منحصر به فرد است كه نه به اندازه همتايانش در آن‌سوي مرزها لوكس و خاص است و نه به آن اندازه گران و خاص. جداي از سرويسي كه به «دربستي» مي‌شناسيم و توافق مسافر و راننده، يا عدد تاكسيمتر حرف آخر را مي‌زنند و وقتي مسافر نشست و «در» را «بست»، بازكردن در تا مقصد طول مي‌كشد، بيشتر مردم از تاكسيها به عنوان بخشي از نظام حمل و نقل عمومي در كنار اتوبوس‌هاي معمولي و تندرو و خطوط مترو استفاده مي‌كنند و تاكسي و مسائل مرتبط با آن هم‌تراز ساير مشكلات و معضلات حمل و نقل عمومي طبقه‌بندي مي‌شود. خلاصه اينكه داستان مردم شهرهاي بزرگ و تاكسيها داستان پركش و قوسي، هم براي مردم و هم براي راننده‌هاست. مخصوصا در روزهايي از هرسال كه بحث‌هاي مربوط به تعيين قيمت جديد مصوب براي تاكسي‌هاي خطي و گردشي مطرح مي‌شود. هميشه هم در ميان اخبار شهري، مخصوصا در كلانشهري مانند تهران، تاكسي جايگاه ويژه‌اي دارد و مديران شهري هم دنبال رسيدن به نقطه مطلوبي براي خدمت‌رساني به شهروندان هستند.
به‌تازگي دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در پژوهشي ميداني از تهراني‌هاي بالاي ۱۵ سال درباره استفاده‌شان از تاكسي‌هاي خطي، اولويت‌هايي كه دارند و قضاوت‌شان درباره كيفيت خدمات تاكسي‌هاي خطي پرسيده است. نتايج نظرسنجي هم به‌خوبي تصويري روشن از موقعيت كنوني نشان مي‌دهد. جالب اينجاست كه بيش از نيمي از پاسخگويان
(۵۶ درصد) گفته‌اند كه از تاكسي‌هاي خطي در ايستگاه‌ها استفاده مي‌كنند.
۳۷ درصد تاكسي‌هاي گردشي را انتخاب مي‌كنند و مابقي از آژانس‌ها يا تاكسي تلفني استفاده مي‌كنند. اين اعداد نشان مي‌دهد كه تاكسي‌هاي خطي كه كاربردي عمومي دارند، بيشترين ميزان نياز پاسخگويي به نياز شهروندان در حوزه حمل ونقل را پاسخگو هستند و تمركز مديران شهري در ارايه خدمات بهينه در حمل و نقل تاكسي بايد بيش از همه روي بهينه‌كردن تاكسي‌هاي خطي متمركز باشد، به خصوص كه ۶۸ درصد اين افراد نيمي يا بيش از نيمي از سفرهاي درون‌شهري‌شان را با تاكسي خطي انجام مي‌دهند. همچنين تاكسي وسيله نقليه رسيدن بيش از ۵۰ درصد از مردم به محل كارشان است.
تقريبا نيمي ديگر هم گفته‌اند كه تاكسي وسيله نقليه مكمل آنها براي رسيدن به ايستگاه‌هاي اتوبوس يا مترو است.
نكته بعدي ميزان درآمد كساني است كه از تاكسي استفاده مي‌كنند. پاسخ به اين سوال كه چه قشري بيشتر سوار تاكسي مي‌شوند، به عنوان يك عامل تاثيرگذار در سياست‌هاي قيمت‌گذاري تاكسي‌هاي شهري داراي اهميت است. نتايج نظرسنجي نشان مي‌دهد كه درآمد حدود ۶۵ درصد پاسخگويان تا سقف يك و نيم ميليون تومان و ۲۸ درصد تا دو و نيم ميليون درآمد ماهيانه دارند، متوسط درآمدي كه متعلق به كارگران و كارمندان و صاحبان شغل‌هاي مياني و پايين‌تر در بازار آزاد كسب و كار ايران است.
چقدر وقت مي‌برد؟
نكته ديگر اين پژوهش در اين است كه باوجود ترافيك در تهران بيش از ۸۰ درصد گفته‌اند كمتر از ۱۵ دقيقه طول مي‌كشد تا با تاكسي به مقصد برسند و حدود ۱۸ درصد هم بين ۱۵ تا ۳۰ دقيقه را ذكر كرده‌اند. اكثريت پاسخگويان هم گفته‌اند حداكثر ۳۰ دقيقه و حداقل يكي، دو دقيقه تا رسيدن به‌جايي كه بشود از تاكسي استفاده كرد زمان نياز دارند. ميزان معطلي در ايستگاه‌ها هم عدد معقول كمتر از ۲۰ دقيقه را نشان مي‌دهد. البته ۵۵ درصد شهروندان گفته‌اند كه در زمان اوج ترافيك، شلوغي و ازدحام در ايستگاه‌ها (و طبيعتا معطلي بيشتر) زياد و خيلي زياد است.
ايستگاه‌ها و شهروندان
نتيجه جالب ديگر اين نظرسنجي رضايت مردم از مكان‌يابي خطوط تاكسي است. حدود ۷۵ درصد پاسخگويان گفته‌اند كه وجود خط تاكسي درنظرگرفته شده ضروري است و ۸۸ درصد نيز گفته‌اند در محلي كه هستند نيازي به خط تاكسي اضافه احساس نمي‌كنند. با اين وجود، ۵۸ درصد شهروندان تهراني معتقدند كه بايد براي گسترش خطوط تاكسي در تهران تلاش صورت گيرد و هنوز جا براي افزايش ظرفيت اين خطوط وجود دارد.
داستان شيرين كرايه
مساله نرخ‌گذاري كرايه تاكسيها هرسال چند هفته‌اي انتهاي سال و ابتداي سال جديد محل بحث مسافر و راننده و صفحات مطبوعات است.
اين نظرسنجي نشان مي‌دهد كه تنها ۲۷ درصد شهروندان از نرخ كرايه تاكسي راضي نيستند (هشت درصد خيلي كم راضي هستند و 19 درصد هم گفته‌اند مقدار كمي رضايت دارند)، در مقابل 35 درصد رضايت نسبي و 38 درصد هم رضايت كامل از نرخ كرايه داشته‌اند. ۳۰ درصد مي‌گويند كه تناسب خوبي بين كرايه خطوط وجود دارد ولي ۲9 درصد نظر مقابل اين را دارند و از نبود تناسب گلايه دارند و ۴۲ درصد هم معتقد هستند به صورت نسبي ميان اين دو تناسب وجود دارد (گزينه متوسط را انتخاب كرده‌اند).
مي‌توان از اين دو نتيجه قضاوت كرد كه مسافران تاكسيها با وجود رضايت قابل قبول از ميزان كرايه‌ها باز هم معتقدند كه تناسب كافي ميان كرايه‌ها و شرايط خطوط مختلف وجود ندارد، مساله‌اي كه به نظر مي‌رسد با اطلاع‌رساني كافي درباره عوامل موثر بر نرخ‌گذاري كرايه تاكسي‌هاي خطوط باعث نزديك شدن اين دو عدد (رضايت و تناسب) و در مجموع افزايش رضايت شهروندان از ميزان كرايه مصوب تاكسيها شود.
تاكسي خوب بايد...
شهروندان تهراني با درصد بالايي (بالاي ۹۰ درصد) گفته‌اند كه نظافت، سيستم تهويه و راحتي كليت خودروي زياد و خيلي زياد برايشان مهم است و حدود ۶۴ درصد هم اضافه شدن دستگاه پرداخت الكترونيك به تاكسيها را مهم دانسته‌اند.
بررسي نسبت ميزان اهميت هر مورد و ارزيابي كنوني شهروندان از كيفيت ارايه آن نشان مي‌دهد كه حدود ۷۷ درصد شهروندان از وضعيت فعلي نظافت تاكسيها رضايت دارند و ۵۵ درصد نيز وضعيت تهويه تاكسيها را ضعيف و خيلي ضعيف مي‌دانند، مساله‌اي كه از روزهاي گرم تابستان و كشمكش روشن يا خاموش بودن كولر تاكسيها در ياد همه ما مانده است.
ميزان رضايت شهروندان در مورد وضعيت ظاهري تاكسيها حدود ۷۶ درصد و درباره راحتي تاكسيها ۷۷ درصد است، كه بخشي از آن به دليل نوسازي و بهسازي ناوگان تاكسيراني است و باز هم به نظر مي‌رسد تداوم نظارت بر وضعيت داخل و بيرون تاكسيها و ايجاد نظام بازخوردگيري عمومي و مردمي درباره تك‌تك تاكسيها (كاري كه تجربه جهاني هم دارد) راهگشا باشد.
در مجموع همه اينها، حدود 20 درصد شهروندان تهراني وضعيت تاكسي‌هاي خطي را رضايتبخش نمي‌دانند و 80 درصد بقيه رضايت نسبي يا كامل خود را اعلام كرده‌اند.
جمع‌بندی کلی میزان رضایت شهروندان از مسائل مختلف در تاکسی‌های خطی نشان می‌دهد که ۶6 درصد رضایت به صورت میانگین از تاکسی‌های خطی وجود دارد که اگرچه نمره قبولی به دست می‌دهد، اما راه زیادی برای رسیدن به نقطه مطلوب دارد. در میان این موارد نبود دستگاه پرداخت الکترونیک و مناسب نبودن تهویه تاکسی‌ها کمترین رضایت را به دنبال داشته است.
ایستگاه‌ها: رضایت نسبی
از شهروندان تهرانی درباره وضعیت ایستگاه‌ها نیز پرسیده شده است و با توجه به اهمیتی که موارد مختلف برای شهروندان دارد، میزان رضایت آنها استخراج شده است.
در مورد ایستگاه‌ها در حالی که روشنایی و نظافت ایستگاه با رضایت بیش از ۷۰ درصدی روبه‌رو بوده است و ۸۰ درصد هم از تابلوهای راهنمای خطوط در ایستگاه‌ها راضی بودند، نبود یا کمبود سرویس بهداشتی و نمازخانه باعث شده است در این دو مورد شاهد رضایت ۴۰ درصدی مردم باشیم. همچنین رضایت بالایی از نوشتن مبلغ کرایه روی تابلو و زمان کوتاه برای سوار شدن به تاکسی داشته‌اند.
راننده‌ها چطور هستند؟
اگر داستان پوشیدن لباس مناسب (و حتی لباس فرم) برای راننده‌های تاکسی را کنار بگذاریم، در تمامی موارد رضایت شهروندان از رانندگان از ۸۰ درصد به بالاست. دو، سه موردی که روی ۸۰ درصد ایستاده و رضایت به ۹۰ درصد نرسیده است شامل مواردی مانند رعایت نکردن نرخ کرایه مصوب توسط راننده‌ها یا استعمال دخانیات است که باعث کاهش نسبی رضایت شده است. رعایت سرعت و استفاده نکردن از تزيينات غیرمجاز نیز هرکدام با
۹۴ درصد رضایت بیشتری رضایت شهروندان را نشان می‌دهد. در مجموع شهروندان حدود ۸۱ درصد از وضعیت رانندگان تاکسی‌های خطی رضایت دارند که با توجه به انتظار اولیه در این پژوهش رضایت بالایی را نشان می‌دهد.