مذاكرات در آستانه بهار
«اعتماد» مولفه‌هاي توافق خوب را در آغاز گفت‌وگوهاي هسته‌اي لوزان بررسي مي‌كند
سارا معصومي/ پانزدهمين روز از ماه مارس به تاريخ تجديد ديدار وزراي امور خارجه ايران و امريكا در قالب مذاكرات هسته‌اي بدل شد. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان ساعت شش بامداد امروز تهران را به مقصد ژنو ترك كرد. اين دور از مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 با ديدار روساي دستگاه ديپلماسي ايران و امريكا و با حضور هلگا اشميت، معاون فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا آغاز خواهد شد. فردا نيز تيم هسته‌اي ايران راهي بروكسل مي‌شود تا وزراي امور خارجه سه كشور اروپايي به ميزباني خانم موگريني با هيات ايراني ديداري تازه كنند. اين نخستين ديدار ميان وزراي امور خارجه انگليس، فرانسه و آلمان با همتاي ايراني پس از حضور جان كري در پاريس و گفت‌وگو با همراهان اروپايي خود در مذاكره با ايران خواهد بود. ديداري كه در سايه سازهاي مخالف جديد وزير امور خارجه فرانسه در خصوص چند و چون توافق هسته‌اي با ايران صورت خواهد گرفت. ايران و شش كشور مقابل آن در مذاكرات هسته‌اي در واپسين روزهاي زمستان 93 براي به نتيجه رساندن فصل آخر مذاكرات با هم گفت‌وگو مي‌كنند تا شايد بتوانند مقدمات پايان خوش شاهنامه‌اي 12 ساله را رقم بزنند.
سارا معصومي / سوييس، لوزان و دوباره ملاقات ديگري ميان وزراي امور خارجه ايران و امريكا. ملاقاتي كه گفته مي‌شود مي‌تواند متفاوت‌تر از ديدارهاي پيشين مقام‌هاي ارشد دستگاه ديپلماسي دو كشور باشد. ماه مارس به نيمه رسيده است و دو طرف در فاصله زماني 15 روز مانده به پايان نخستين ضرب‌الاجل تعيين شده با يكديگر ديداري تازه مي‌كنند تا شايد بتوانند در پايان شش روز مذاكره‌اي كه تا لحظه تنظيم اين خبر قطعي به نظر مي‌رسد، رسيدن به چارچوب سياسي يك توافق جامع را اعلام و عزم خود را براي پايان دادن به نگارش متن توافق و بررسي جزييات آن آغاز كنند. مذاكرات در اين دور در سايه دو بحث سياسي برگزار مي‌شود. نخستين مساله‌اي كه بر اين دور از مذاكرات سايه انداخته است تلاش جمهوريخواهان براي ممانعت از به توافق رسيدن ايران و 1+5 است و مساله دوم هم بحث حقوقي قطعنامه‌اي فصل هفتمي كه ايران مي‌گويد در نهايت مي‌تواند ضامن حقوقي توافق هسته‌اي ايران با شش كشور مقابل آن باشد. تندروهاي امريكايي، باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده را به حركت به سمت توافقي بد با ايران متهم مي‌كنند. در داخل ايران نيز منتقدان مذاكرات از تيم مذاكره‌كننده مي‌خواهند كه همچنان به شعار «عدم توافق، بهتر از توافق بد است» پايبند باشد. در آستانه دور جديدي از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 كه جرقه آن با ديدار وزراي امور خارجه ايران و امريكا زده مي‌شود، پاسخ به اين پرسش ضروري است كه مولفه‌هاي توافق خوب براي ايران و طرف مقابل چيست؟
توافق خوب
محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان كه در دولت يازدهم مسووليت پرونده هسته‌اي را هم بر عهده دارد از ابتداي آغاز دور جديد مذاكرات در اين دولت تاكيد كرده كه در سايه توافق نهايي حقوق هسته‌اي مسلم ايران تامين خواهد شد. براين اساس توافق نهايي خوب براي ايران چند مولفه مشخص خواهد داشت. نخستين اين مولفه‌ها حفظ چرخه سوخت هسته‌اي با در اختيار داشتن حق غني‌سازي است. سه كشور اروپايي در سال 2005 ميلادي مذاكرات هسته‌اي با ايران را تنها به اين دليل متوقف كردند كه تهران حاضر به پذيرفتن غني‌سازي صفر در خاك خود نشد. بر اساس معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي ايران حق غني‌سازي اورانيوم را دارا ست. در توافقنامه موقت ژنو، شش كشور مقابل ايران عملا غني‌سازي در خاك ايران را پذيرفته‌اند. بنابراين نتيجه 10 سال پايمردي ايران بر حقوق هسته‌اي با پذيرش حق غني‌سازي در داخل خاك ايران محقق شده است. تيم مذاكره كننده ايران در همان نوامبر 2013 با خارج كردن كشور از گردونه غني‌سازي صفر در حقيقت اصلي‌ترين مقدمه توافق خوب را بنانهاد. در توافق جامع هسته‌اي نيز غني‌سازي مورد تاييد قرار مي‌گيرد و اين شيب ميزان غني‌سازي ايران است كه در سر ميز مذاكرات مورد بحث و تبادل نظر قرار مي‌گيرد. ايران در جريان مذاكرات همواره تاكيد داشته كه غني‌سازي صنعتي نياز اين كشور است اما براي اعتمادسازي مي‌تواند مدت زمان رسيدن به اين ميزان غني‌سازي را در مذاكرات انجام گرفته تعيين كند. بنابراين در سايه توافق خوب ايران نه تنها با حق غني‌سازي از گردونه مذاكرات بيرون مي‌آيد بلكه دورنماي غني‌سازي صنعتي را هم در دست خواهد داشت.
ديگر مولفه توافق خوب خروج ايران از فصل هفت شوراي امنيت از مسير مذاكرات است. در شرايطي كه اين امر محقق شود، ايران نخستين كشوري خواهد بود كه بدون دخالت نظامي و يا تعيير نظام از ذيل اين بند خارج خواهد شد.
حفظ ماهيت رآكتور اراك از ديگر دستاوردهاي يك توافق خوب براي ايران است. تيم مذاكره كننده ايران بخش اعظمي از وقت خود در يك سال‌و نيم گذشته را صرف ارايه راهكارهاي فني و عملي براي حفظ ماهيت آب سنگين رآكتور اراك كرده است. در شرايطي كه هنوز طرفين فرمول نهايي مورد توافق براي اين رآكتور را اعلام نكرده‌اند اما به نظر مي‌رسد كه اراك ماهيت آب سنگين خود را حفظ خواهد كرد. طرف غربي همواره در اين مذاكرات ادعا كرده بود كه رآكتور آب سنگين آسان‌ترين راه براي رسيدن به بمب است و كشورهايي چون كره‌شمالي و پاكستان از اين طريق به بمب رسيده‌اند با اين همه دانشمندان ايراني فرمول‌هايي براي كاهش پلوتونيوم توليدي ارايه كردند كه مي‌تواند هم به جهان در خصوص عدم حركت ايران در مسير رسيدن به بمب اطمينان دهد و هم ماهيت آب سنگين اين رآكتور را براي ايران حفظ كند.
در خصوص تاسيسات فردو و نظنز هم به نظر مي‌رسد كه هر دو اين تاسيسات با اندكي تغييرات باقي خواهند ماند و بحث تعطيلي كامل آنها آنگونه كه در جريان مذاكرات مورد درخواست طرف مقابل بود، ديگر مطرح نيست. از سوي ديگر در راستاي توافق خوب هسته‌اي ايران به عنوان يك كشور داراي تكنولوژي پيشرفته هسته‌اي در سطح بين‌المللي مطرح خواهد شد و ديگر كشورهايي كه تا به امروز از همكاري‌هاي هسته‌اي با ايران سرباز زده بودند مي‌توانند در اين زمينه نيز با ايران وارد تعامل شده و بدين ترتيب توافق جامع هسته‌اي پايان بازار بي رقيب هسته‌اي ايران براي روس‌ها خواهد بود.
پايان يافتن تحريم‌هاي اقتصادي در مرحله اول و سپس تحريم‌هاي تسليحاتي در مرحله دوم مي‌تواند ديگر مولفه يك توافق خوب براي ايران باشد. تحريم‌هايي كه بر اساس قطعنامه‌هاي شوراي امنيت و همچنين اتحاديه اروپا و امريكا بر ايران تحميل شده در سايه يك توافق خوب از ميان برداشته خواهد شد و اين دست باز مالي مي‌تواند به افزايش قدرت سياسي ايران در سطح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي كمك شاياني بكند. هدف نهايي ايران از اين مذاكرات غني‌سازي صنعتي و دراز مدت و برداشته شدن تحريم‌ها در كوتاه‌مدت است كه به نظر مي‌رسد مقدمات تحقق هر دوي اينها در نتيجه يك سال و نيم مذاكره در حال حاضر فراهم شده است.
تيم مذاكره كننده ايران از ابتداي آغاز مذاكرات تاكيد داشته است كه به دنبال توافق برد – برد است. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در گفت‌وگويي كه با سالنامه «اعتماد» داشت هم بر اين نكته تاكيد كرد كه در هيچ توافقي يك طرف نمي‌تواند به تمام مطالبه‌هاي خود برسد بلكه در جريان يك داد و ستد است كه دو طرف مي‌توانند به استراتژي برد – برد مدنظر خود برسند. بر اين اساس برد غرب در حصول اطمينان از اين است كه برنامه هسته‌اي ايران به سمت توليد بمب نمي‌رود. اين مطالبه غرب از نخستين روز مذاكرات ميان ايران و طرف مقابل، شاكله حرف ايران بوده است. جمهوري اسلامي ايران بر اساس فتواي مقام معظم رهبري توليد، ذخيره و استفاده از بمب هسته‌اي را حرام مي‌داند و بر همين اساس به دنبال سلاح هسته‌اي نيست. در چنين شرايطي ايران در جريان اين مذاكرات و در سايه توافق جامع هسته‌اي اين برد را به غرب مي‌دهد. ايران براي اين اطمينان بخشي به شش كشور مقابل خود محدوديت در برنامه هسته‌اي خود براي يك تعداد سال مشخص را مي‌پذيرد. بر اين اساس در بخشي از برنامه‌هاي هسته‌اي ايران ما شاهد اعمال محدوديت بر سرعت پيشروي خواهيم بود. در گام ديگر ميزان نظارت‌ها بر برنامه هسته‌اي ايران هم افزايش پيدا خواهد كرد. البته نكته قابل توجه اين است كه اين نظارت‌ها، مديريت شده خواهد بود و پروتكل الحاقي كه گفته مي‌شود در توافق جامع هسته‌اي توسط ايران امضا خواهد شد به تصويب مجلس شوراي اسلامي خواهد رسيد. نظارت‌ها بر اساس پروتكل الحاقي هم حساب شده و مديريت شده خواهد بود. بر اين اساس ايران در نهايت بر اساس قرارداد پادمان و پروتكل الحاقي برنامه هسته‌اي خود را تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار خواهد داد.
پيام‌هاي كري از شرم‌الشيخ براي مذاكرات
جان كري، وزير امور خارجه امريكا در حاشيه نشست اقتصادي شرم‌الشيخ در مصر به پرونده هسته‌اي ايران و مذاكرات اين دور در لوزان هم اشاره‌اي داشت. وي با اشاره به اينكه زمان براي اين گفت‌وگوها رو به پايان است، گفت: با وجود اينكه اين مذاكرات از همان اول سخت و دشوار بوده اما پيشرفت‌هايي حاصل شده و البته هنوز شكاف‌هاي مهمي وجود دارد. كري ضمن تاكيد بر اينكه هنوز تصميمي درباره توافق نهايي بر برنامه هسته‌اي ايران گرفته نشده و رسيدن به توافق به نفع امنيت ملي امريكاست، گفت: اجازه نخواهيم داد ايران به سلاح هسته‌اي دست پيدا كند. ايران مي‌گويد به دنبال سلاح هسته‌اي نيست، رهبر ايران فتواي ممنوعيت توليد سلاح هسته‌اي را صادر كرده و ما ضمن استقبال از اين مساله به دنبال سازوكاري براي قانوني و لازم‌الاجرا كردن اين فتوا هستيم. رييس دستگاه ديپلماسي امريكا در ادامه گفت: تحريم‌ها به تنهايي نمي‌تواند مانع دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي شود و در صورتي كه بتوانيم به توافق دست پيدا كنيم ايران بر اساس موارد مشخص مي‌تواند ثابت كند كه برنامه هسته‌اي‌اش نظامي نيست. وي افزود: اگر به توافق دست پيدا نكنيم گزينه‌هاي ديگر همچنان بر ميز باقي خواهند ماند؛ در حالي به «لوزان» سوييس سفر مي‌كنيم و به اين مذاكرات بازخواهيم گشت كه مي‌دانيم زمان براي مذاكرات كم و بسيار مهم است. كري در پاسخ به سوالي درباره ميزان نزديكي به توافق با ايران گفت: به پايان جدول زماني براي رسيدن به توافق رسيده‌ايم؛ نمي‌توانم بگويم كه آيا به توافق نزديك هستيم يا نه؛ با توجه به واكنشي كه از مقامات ايران نسبت به نامه چندين سناتور شنيده‌ايم و هنوز مذاكرات را از سر نگرفته‌ايم و نمي‌توانم به صورت واضح نظر بدهم. وي با اشاره به نامه چندين سناتور امريكايي درباره پرونده هسته‌اي ايران آن را غير قابل قبول و غيرسليم توصيف كرد و گفت به ايران و شركايمان در 1+5 مي‌گويم كه كنگره صلاحيت تصميم‌گيري در اين باره را ندارد. وي در پاسخ به سوال خبرنگار العربيه درباره نقش ايران در مقابله با داعش در خاك عراق گفت كه مي‌دانيم ايران در مناطق شرقي و شمالي عراق حضور دارد؛ درباره اين مساله با «حيدر العبادي» نخست‌وزير عراق گفت‌وگو كرده‌ايم و دولت عراق اين مساله را پنهان نمي‌كند با وجود اينكه با ايران در اين زمينه هماهنگي نداريم اما گفت‌وگوهايي درباره نقش ايران در مقابله با داعش صورت گرفته است. كري گفت: تعجب نمي‌كنيم كه ايران در نبرد داعش حضور دارد، پيش از اين و هنگام تاسيس ائتلاف عليه داعش گفته بوديم كه هر كشوري مي‌تواند در زمينه مبارزه با داعش به هر نحوي همكاري كند.
ادامه مانع‌تراشي‌هاي تندروها
تلاش جمهوريخواهان براي تحت‌الشعاع قرار دادن مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 تا پيش از پايان ماه مارس ادامه دارد. در تازه‌ترين تحول، كميته امور خارجه مجلس نمايندگان امريكا قرار است ۲۸ اسفندماه، يك جلسه استماع درباره موضوع هسته‌اي ايران برگزار و اين موضوع را بررسي كند كه آيا مذاكرات راه را براي يك مسير هسته‌اي ايران هموار مي‌كند يا خير. بر اساس اين گزارش المانيتور، «توني بلينكن» فرد شماره دو وزارت خارجه امريكا و «آدام اسزوبين» معاون وزير خزانه‌داري امريكا در امور مربوط تروريسم و اطلاعات مالي نيز قرار است در اين جلسه استدلال كنند كه توافق با ايران مسير هسته‌اي براي ايران را هموار نمي‌كند. همزمان با مهيا شدن ايران و امريكا براي ديدار در لوزان، 250 نفر ازنمايندگان كنگره امريكا، با امضاي نامه‌اي تاكيد كردند رفع تحريم‌هاي كنگره به وضع قانون جديد در كنگره امريكا نياز خواهد داشت. گفته مي‌شود كه اين 250 نفر هم از اعضاي حزب جمهوريخواه و هم از دموكرات‌ها هستند. در بخشي از اين نامه آمده است: «در صورت دستيابي به توافق هسته‌اي با ايران، رفع دايمي تحريم‌هاي كنگره به وضع قانون جديد نياز خواهد داشت. كنگره بايد هنگام بازبيني اين توافق متقاعد شود كه مفاد آن مسير دستيابي ايران به بمب را مسدود مي‌كند.»