نگاهي كوتاه به ابعاد مختلف شبكههاي اجتماعي
شبكههاي اجتماعي به عنوان يكي از اركان مهم در زندگي امروز مردم شناخته ميشود. اكثر كساني كه به اينترنت دسترسي دارند در يكي از شبكههاي اجتماعي كه براي آنها مهم به حساب ميآيد حضور دارند. حضور در شبكههاي اجتماعي بستگي به چند عامل دارد كه يكي از مهمترين آنها حضور دوستان و آشنايان كاربر در اين شبكههاست. از سوي ديگر برخي از كاربران به تناسب شغلهايي كه دارند در اين شبكهها عضو ميشوند و از جمله مهمترين اهداف آنها درآمدزايي است. رسانههاي اجتماعي محبوبترين بخشهاي فضاي مجازي براي استفاده عموم هستند. از كودكان و نوجوانان گرفته تا مادربزرگها، مدارس، شركتهاي دولتي، انجمنهاي خيريه، برندهاي تجاري و... همه و همه سعي ميكنند در رسانههاي اجتماعي حضور پيدا كرده و ضمن توليد محتوا براي خود مخاطبان ثابتي دست و پا كنند. دلايل و نيازهاي متنوع كاربران روزبهروز بر رشد و دامنه گسترش رسانههاي اجتماعي ميافزايد. كاربران گوناگون در سطوح مختلف سني، تحصيلي، فرهنگي و با جنسيت، نژاد و زبانهاي متفاوت برحسب علايق، اهداف، دلايل و نيازهاي خود طيف وسيعي از محتوا را توليد يا بازنشر ميكنند. در نتيجه استفاده و وابستگي به رسانههاي اجتماعي رشدي روزافزون داشته و در زندگي فرد جايگاه مشخصي پيدا خواهد كرد و پس از مدتي جزيي از سبك زندگي فردي و جمعي افراد يك جامعه خواهد شد. در نتيجه شناخت و بررسي ابعاد مختلف رسانههاي اجتماعي با توجه به جوان بودن جمعيت كشور ضروري مينمايد.
بخش عمدهاي از مصرفكنندگان شبكههاي اجتماعي براساس آمارهاي به دست آمده از تحقيقات در دانشگاههاي مختلف جهان نشان ميدهد كه منطقه خاورميانه و به صورت كلي آسيا مصرفكنندگان بيشتري نسبت به قارههاي ديگر دارد. اين موضوع به تنهايي نشان ميدهد كه شبكههاي اجتماعي در اين منطقه نفوذ بسيار بالايي دارد. در شبكههاي اجتماعي افراد به دو صورت دوستمحور (Friend-Oriented) يا دنباله محور با يكديگر ارتباط برقرار ميكنند. شبكههاي اجتماعي انواع مختلفي دارند، شبكههاي اجتماعي عمومي مانند فيسبوك كه تعداد زيادي از افراد را همانند فضاي عمومي جامعه كنار هم گردآورده است، شبكههاي اجتماعي تخصصي كه بيشتر توسط پژوهشگران، محققان و دانشگاهيان و حول رشتههاي گوناگون شكل ميگيرد، شبكههاي اجتماعي فيلم، موسيقي، كتاب، سرگرمي، كسب وكار و غيره.
شبكههاي اجتماعي بر حسب هدف راهاندازي و موضوع فعاليت خود امكانات متنوعي علاوه بر امكانات عمومي مانند اضافه كردن دوستان، به اشتراكگذاري متن، تصوير و فايلهاي چندرسانهاي و سيستم ارسال پيام در اختيار كاربران قرار ميدهند، امكانات و ويژگيهايي نظير خبرخوان، بازيهاي آنلاين، تماشاي فيلم، ارتباط با ساير رسانهها، ارتباط با دستگاههاي قابل حمل نظير موبايل و تبلت و نظاير اينها كاربران اين شبكهها را از مراجعه به چندين سايت باز داشته و احتياجات و نيازمنديهاي اطلاعاتي، ارتباطي و تفريحي مختلفي از ايشان را پوشش ميدهد، نتيجه آنكه گرايش به شبكههاي اجتماعي رشدي روزافزون دارد.
بيشترين حوزهاي كه از شبكههاي اجتماعي تاثيرپذيرفته، حوزه ارتباطات و تعاملات انساني است، شبكههاي اجتماعي مرزهاي قراردادي و عرفي را از ميان برداشته و افراد را از وراي مرزهاي جغرافيايي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و عقيدتي كنار هم نشانده است. همچنين شبكههاي اجتماعي حوزه اطلاعرساني را نيز دگرگون كرده است. شبكههاي اجتماعي رجوع به رسانههاي مكتوب و سنتي را بهشدت كاهش دادهاند، چرا كه شتاب نهفته در زندگي شهري قرن بيست و يكم افراد را ناچار به دانستن لحظه به لحظه اخبار ميكند، در چنين شرايطي اخبار چاپ شده در هفتهنامهها و حتي روزنامهها در هنگام چاپ نيز تازگي ندارند چرا كه پيش از آن هزاران نفر از آنها اطلاع پيدا كردهاند. در كنار رسانههاي مكتوب كه با وجود شبكههاي اجتماعي به حاشيه رانده شدهاند نقش موتورهاي جستوجو در كسب اخبار نيز در حال كمرنگ شدن است، چرا كه افراد ترجيح ميدهند براي اطلاع از اخبار روز بر روي لينكهاي ارسالي از دوستان و آشنايان خود كليك كنند.
در كنار تاثير مثبتي كه شبكههاي اجتماعي بر كاهش دادن فاصلهها و رشد اطلاعرساني داشتهاند اما از سوي ديگر ارتباط رودررو و فيزيكي انسانها را نيز كاهش دادهاند، كاربران شبكههاي اجتماعي كمتر به ديدار دوستان و بستگان خود ميروند و به جاي آن به صورت آنلاين يا ارسال كامنت و گذاشتن پيام با آنها ارتباط برقرار ميكنند، كمتر با اعضاي خانواده خود صحبت ميكنند و همچنين هنگامي كه در كنار اعضاي خانواده خود هستند كارها و فعاليتهاي خود را از طريق ابزارهاي ارتباطي پيگيري ميكنند.
شبكههاي اجتماعي تغييرات بنيادين در سبك زندگي و فرهنگ جوامع مختلف ايجاد ميكنند، اين شبكههاي ميتوانند بر ادبيات افراد جامعه تاثير بگذارند، پوشش آنها و همچنين روابط با جنس مخالف را دگرگون كنند. كاربران شبكههاي اجتماعي از اين شبكهها براي بيان رويدادهاي زندگي خود، خاطرات، موقعيت اجتماعي و مانند اينها استفاده ميكنند يا از طريق به اشتراك گذاشتن افكار و عقايدشان با ديگران به گفتوگو ميپردازند و بدينترتيب احساسات گوناگون خود را بهگونهاي تخليه ميكنند. شبكههاي اجتماعي روند توسعه را نيز در جوامع به اصطلاح جهان سومي به چالش ميكشند، به عنوان مثال روند رو به رشد استفاده دانشآموزان - حتي در سنين دبستان- از گوشيهاي هوشمند و به تبع آن ساير فناوريهاي نوين سبب ميشود فاصلهاي كه در گذشته ميان كشورهاي توسعه يافته و توسعه نيافته از لحاظ استفاده از ابزارهاي تكنولوژيك نوين بود، كاهش محسوسي پيدا كند.
با وجود محدوديتهاي سني، كودكان و نوجوانان با انتخاب سن بالاتر در شبكههاي اجتماعي ثبت نام كرده و فعاليت ميكنند، بدينترتيب كودكان وارد دنيايي ميشوند كه پيش از اين بزرگترها نيز تجربه زندگي در آن را نداشتهاند. بروز اختلالات جسماني همانند چاقي، بيتحركي، ضعف بينايي و بلوغ زودرس در كنار تبعات روحي رواني متعدد همچون پرخاشگري، بيحوصلگي، گوشهگيري، مورد آزار قرار گرفتن و... از جمله تاثيرات شبكههاي اجتماعي بر زندگي كودكان است.
از ديگر قابليتهاي شبكههاي اجتماعي جهت دهي به افكار عمومي است، بهطوري كه در فضاي عمومي شكل گرفته توسط اين رسانهها، افراد زيادي بدون آنكه يكديگر را بشناسند در مكانهاي متفاوت همانند هم تفكر و تصميمگيري ميكنند. اين ماهيت تمام رسانهها در شكل و جهت دهي به افكار عمومي است، رسانهها از طريق نور، صوت، تصوير، جلوههاي سمعي و بصري در كنار عناصر انتقال و اثرگذاري پيام نگاه انبوه مخاطبان خود را به سمتي كه هدفشان است، معطوف ميكنند. از اين رو به عنوان مثال امروز افراد جامعه براي تاثير در امور سياسي جامعه نياز به مراجعه و واسطه قراردادن احزاب ندارند، بلكه به شكل مستقيم نظرات خود را در رسانههاي اجتماعي منعكس ميكنند، حال اگر رسانهها ديدگاه سياسي افراد را به سمت و سويي خاص سوق داده باشند، مطالبات سياسي، اجتماعي و اقتصادي افراد جامعه همان چيزي است كه گردانندگان رسانهها ميخواهند. كافي است گردانندگان يك رسانه اجتماعي با يك دولت يا در شكل محلي با يك حزب يا كانديداي خاص به توافق رسيده و آنگاه به تبليغ غيرمستقيم نظرات آنها بپردازند، در چنين شرايطي دموكراسي نتايج ناخوشايندي را براي جامعه رقم خواهد زد، چرا كه نگاه بخشي از افراد جامعه به شكلي حرفهاي توسط رسانهها جهتدار شده در حالي كه ممكن است فرد يا حزب مطلوب رسانه به هيچوجه صلاحيتهاي لازم را نداشته باشد يا اينكه دموكراسي باعث قدرت گرفتن اقليتي كه رسانهها را در دست دارند، ميشود. اين نوع جديد بازيهاي سياسي است كه شبكههاي اجتماعي آن را به وجود آوردهاند. شبكههاي اجتماعي علاوه بر اينكه به عنوان ابزاري سياسي مورد استفاده قرار ميگيرند خود فضاي سياسي نمونهاي براي منازعات سياسي هستند؛ فضايي كه در آن، افراد، احزاب و دولتها به ياركشي و جذب آرا ميپردازند.
اما در آخر ميتوان اينگونه تحليل كرد كه شبكههاي اجتماعي يكي از مهمترين كارهايي كه انجام دادهاند اين است كه اخبار را باسرعت بيشتري تبادل ميكنند و به همين خاطر اين كار باعث ميشود تا مسالهاي در هيچ كجاي دنيا پنهان نماند. به صورت كلي ميتوان گفت كه اگر كاربران استفاده از شبكههاي اجتماعي را بتوانند مديريت كنند، قطعا بيشتر از آسيبهايي كه دارد ميتواند منفعت داشته باشد. زندگي در عصر ديجيتال امروز پيچيدگيهاي زيادي دارد كه با برنامهريزي ميتوان از آسيبهاي آن جلوگيري كرد.