اروپا با امريكا نمي‌جنگد
محمدرضا بختياري
متاسفانه در شرايط كنوني در مساله توافق هسته‌اي، هيچ راه‌حل منفعت‌آوري در مقابل كشورمان وجود ندارد كه اگر داشت مسوولان عاليرتبه كشور حتما آن را به اجرا مي‌گذاشتند. تا اين لحظه تمام حرف ما در مقابل بي‌عملي 1+5 اين بوده است كه ما هم مطابق بندهاي موافقتنامه برجام گزينه‌هاي خودمان را داريم؛ اين گزينه‌ها احتمالا جز بازگشت به غني‌سازي بالا و شروع مجدد فعاليت‌هاي هسته‌اي نيست اما بعيد به نظر مي‌رسد كشور فعلا با شرايط موجود آمادگي يا علاقه‌اي براي راه‌اندازي چرخه سوخت مطابق شرايط قبل از برجام داشته باشد زيرا امروز شرايط جهاني بعد از قبول برجام كاملا تفاوت پيدا كرده و جهانيان منتظر تخلف از تعهد از سوي ما نيستند. با فرض انجام چنين اقدامي هم، به‌فوريت تبليغات گسترده‌اي عليه ما راه خواهد افتاد و قطعنامه محكوميت ما در شوراي امنيت با اجماع يا با حداكثر آرا مجددا تهيه و تصويب مي‌شود.
واقعيت اين است كه امريكا از برجام خارج و تحريم‌ها را سخت‌تر از قبل برقرار كرده است و بدون تعارف همه بنگاه‌ها و بانك‌هاي بين‌المللي و حتي نظام سوييفت، اين تحريم‌ها را به اجرا گذاشته. در اين ميان اعضاي اروپايي برجام در باقيماندن خود و ما در برجام اصرار ورزيده و قول‌هايي به ما دادند كه حتما براي مقابله با تحريم‌هاي امريكا چاره درستي مي‌انديشند. روس‌ها و چيني‌ها هم عملا همه‌چيز را به تصميم و راهكارهاي اتحاديه اروپا موكول كرده‌اند؛ در حالي كه بعضا شركت‌ها و بانك‌هاي روسي و چيني، خود تا اندازه‌اي مجري تحريم‌ها عليه ايران شده‌اند. تا امروز از اتحاديه اروپا جز وعده هيچ حركت جدي ديده نشده و ...
موضوع طراحي مكانيسم ويژه انتقالات مالي بين ما و اروپا از حد حرف جلوتر نرفته و حتي در صورت وجود طرح spv هيچ كشور اروپايي زير بار قبول ايجاد مركز چنين تبادلاتي با كشورمان نرفته و موگريني هم كه به ظاهر بيش از ديگران و به عنوان نماينده اتحاديه و مذاكره‌كننده اصلي برجام با ما بوده اجراي آن را موكول به سه كشور اروپايي كرده. به نظر مي رسد اروپايي‌ها يا نمي‌خواهند يا واقعا نمي‌توانند بدون امريكا در جهت اجراي برجام كاري جدي براي استفاده ايران از مزاياي اقتصادي آن بكنند. قصد ندارم با ادامه مطالب زير شخصي به نظر برسم كه پاي گود نشسته و از بيرون مي‌گويد لنگش كن. اميدوارم چنين قضاوتي صورت نگيرد زيرا به تلاش خستگي‌ناپذير، تجربه و صداقت تمام دوستان و همكاران مذاكره‌كننده باور دارم اما اعتقاد راسخ دارم كه با نسبي در نظر گرفتن همه‌چيز با وجود همه تلاش‌هاي‌شان ما از طرف‌هاي مقابل خصوصا امريكا كه اصلي‌ترين طرف مذاكره بود، كمتر كارشناسي عمل كرديم و نتوانستيم تمام زواياي اين پروژه بزرگ را در تمام موضوعات مطرح در دستور كار بسنجيم تا بتوانيم مساله كاملا تخصصي لغو تمام تحريم‌ها و غيرقابل برگشت بودن آنها را پيش‌بيني و در توافق بياوريم. ما براي انجام اين مذاكرات با تعداد حداقلي از كارشناسان حقوقي، بانكي، مالي، تجاري، هسته‌اي، سياسي و امنيتي در مقابل تيم‌هاي مذاكراتي طرف‌هاي مقابل حاضر مي‌شديم؛ در حالي كه برابر شنيده‌ها، تيم كارشناسي امريكا در مذاكرات و مساله تحريم‌ها به صدها نفر مي‌رسيده است. اين مساله جز كم‌كاري و اتكاي بي‌جهت به توان شخصي تعداد اندك مذاكره‌كنندگان مجرب و متخصص، براي تهيه يك متن كامل كه منافع كشورمان را تضمين كند، تلقي نمي‌شود. در اين ميان ممكن است حتي بحث صرفه‌جويي در هزينه‌هاي اعزام ماموران هم مطرح بوده و توصيه شده باشد كه تيم ايراني با تعداد كمتر اما متخصص‌تر به اين مذاكرات بروند؛ البته اين فقط يك احتمال است و از نظر بنده براي يك چنين پروژه مذاكراتي حياتي هرقدر هم هزينه مي‌شد، اندك بود. متاسفانه در تيم كارشناسان مذاكره‌كننده ما تعداد كافي از متخصصان به‌ويژه در حوزه‌هاي مالي، تجاري و بانكي حضور نداشتند كه خط به خط و بند به بند توافق را دقيق و به طور تخصصي بررسي كنند تا امروز دچار چنين شرايط ناشي از بي‌تعهدي امريكا و اروپا نشويم.
امروز اگر از وضعيت فعلي برجام خارج شويم حتي با اين فرض كه اين طرف‌هاي مقابل بودند كه به تعهدات خود عمل نكردند و اقدام ما مطابق پيش‌بيني‌هاي مربوطه در برجام بوده است، نبايد ترديد كرد كه در نهايت ماييم كه در برابر ابزارهاي تبليغاتي طرف‌هاي مقابل متهم درجه يك فسخ برجام شناخته مي‌شويم و همه اعمال حقوقي بين‌المللي عليه ما به كار گرفته خواهد شد. اگر هم بخواهيم همچنان به باقي ماندن در برجام ادامه دهيم بايد قبول كنيم كه از سوي اروپا در چنين شرايطي آبي گرم نخواهد شد و نبايد به جنگ زرگري بين آنها و امريكا دل خوش كنيم. در نهايت منافع اروپا در هم‌جهت بودن و اشتراك با امريكا تعريف شده و حاضر نخواهند شد به خاطر ما دست از آن بردارند.
در عين حال همچنان با سياسي‌كاري اروپا براي نگهداشتن ما در برجام و جلوگيري از نقض آن روبرو خواهيم بود؛ بدون اينكه آنها خيري به ما برسانند. نگاه خوش‌بينانه اين است كه شرايط كنوني تا دو سال ديگر كه ترامپ در كاخ سفيد حضور دارد، ادامه خواهد يافت. به شرط اينكه او دوباره به عنوان رييس‌جمهور در دور دوم انتخاب نشود؛ در غير اين صورت بايد به فكر چاره ديگري بود.
٭ محمدرضا بختياري پيش از اين، سفير ايران در كشورهاي كره‌جنوبي، مراكش، بلژيك، مديركل امريكا و رييس اداره اقتصادي اروپا امريكا در وزارت امور خارجه بوده است.