گروه اجتماعي
اظهارات غيرعلمي بازيگر سينما درباره تاثيرگذاري يك آمپول و تشويق به تهيه و مصرف آن بحثي بود كه هفته گذشته، پاي درمانگران اعتياد و داروسازان و مسوولان سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت را به خبرگزاري‌ها باز كرد. جامعه درمانگران و متوليان سلامت، اميدوارند به همان اندازه كه مردم، حرف‌هاي نسنجيده و اظهارات غيرمسوولانه آن بازيگر سينما را شنيده و خوانده‌اند، براي اطلاع از هشدارهاي كارشناسان واقعي حوزه سلامت هم وقت بگذارند هر چند كه چنين ضمانتي واقعا وجود ندارد . فضاي امروز دنياي مجازي، اين شانس را به تمام آدم‌هاي بي‌سواد و پرادعا هديه كرده كه در هر زمينه‌اي اظهارنظر كنند و خود را داناي كل بدانند و ذره‌اي هم بابت تبعات احتمالي اظهارات غيرعلمي خود نگران نباشند. اما كيانوش جهانپور؛ سخنگوي سازمان غذا و دارو كه هفته گذشته هم در اولين واكنش‌ها به اظهارات اين بازيگر سينما، او را از تريبون خبرگزاري‌ها خطاب قرار داد و توصيه كرد كه خانم بازيگر، در امر درمان دخالت نكند و به بازيگري مشغول باشد، در گفت‌وگو با «اعتماد» هم اين توصيه‌ها را تكرار مي‌كند علاوه بر آنكه دامنه هشدارها را وسعت مي‌دهد و درباره استقبال چشم و گوش بسته برخي هموطنان از محصولات سلامت محور تبليغ شده در فضاي مجازي و شبكه‌هاي فارسي زبان ماهواره‌اي ابراز نگراني مي‌كند در حالي كه مبتني بر هشدارهاي اين مقام مسوول، اغلب محصولات تبليغ شده در كانال‌هاي ماهواره‌اي و فضاي مجازي، حتي با وجود ادعاي دريافت نشان سيب سلامت و تاييديه وزارت بهداشت، تقلبي، قاچاق، فاقد كيفيت و داراي عوارض جدي هستند علاوه بر آنكه نشان سيب سلامت را هم جعل كرده‌اند .
طي روزهاي اخير، يك بازيگر سينما با اظهارنظر غيرعلمي، خانواده‌ها را تشويق كرد كه آمپول نالوكسان را براي پيشگيري از اوردوز و مرگ معتادان تهيه و استفاده كنند. سازمان غذا و دارو درمورد اظهارنظرهايي از اين دست كه توسط چهره‌هاي هنري فرهنگي اعلام شده و بعضا هم مورد توجه جامعه عمومي قرار مي‌گيرد، چه هشداري براي مردم دارد؟
اظهارنظر بعضي چهره‌هاي هنري، فرهنگي يا ورزشي در مورد مسائل پزشكي يا حتي توسط برخي منبريون با عنوان طب اسلامي، يكي از پديده‌هايي است كه در سال‌هاي اخير به عنوان يك معضل جدي در حوزه فرهنگ سلامت مطرح است. متاسفانه بعضي از اين اظهارنظرها، يا فاقد شواهد و مدارك علمي است، يا با سياست‌هاي نظام سلامت و پروتكل‌هاي جاري در حوزه سلامت در كشور ما انطباق ندارد. در مواردي هم با تبليغات اغواگرانه و كاذب در مورد يك دارو يا كالاهاي سلامت محور مواجه هستيم. اگر دوستاني در جامعه به عنوان چهره‌هاي فرهنگي، ورزشي يا مذهبي مطرح بوده و در اذهان عمومي هم اثر‌گذاري دارند و علاقه‌مندند كه در حوزه سلامت، به اطلاع‌رساني و فرهنگ‌سازي در اين زمينه كمك و فعاليت داشته باشند، بدانند كه هر اظهارنظر در اين حوزه در وهله اول بايد مبتني بر شواهد و مدارك علمي باشد و در وهله دوم بايد با سياست‌ها و اهداف نظام سلامت در كشور همخواني داشته باشد. ممكن است هر روز در سراسر جهان، مسائل مختلفي در نشريات علمي يا در سياست‌هاي كشورهاي مختلف دنبال شده و به اطلاع مردم ساير كشورها برسد اما دليل نمي‌شود كه همه يا بعضي از اين مسائل، بلافاصله و بدون اطلاع از جوانب آن در ايران هم اطلاع‌رساني و به اذهان عمومي القا شود. مصداق مشابه، تبليغي است كه اخيرا در مورد آمپول نالوكسان توسط يك بازيگر سينما صورت گرفت. اين دارو، كاربرد خاص داشته و سال‌هاست كه براي اوردوز مواد مخدر توسط تكنيسين‌هاي اورژانس يا پزشكان در بيمارستان‌ها و اورژانس و اتاق‌هاي جراحي استفاده مي‌شود و در فهرست داروهاي ترالي (داروهاي حياتي براي احياي قلبي و ريوي) است اما به هيچ‌وجه استفاده از اين دارو و بخصوص، تزريق وريدي آن براي جمعيت عمومي مطرح نيست. اين دارو در ايران به هيچ‌وجه بدون نسخه پزشك امكان فروش ندارد و حتي بسياري از داروخانه‌هاي عمومي و خصوصي هم ممكن است اين دارو را نداشته باشند چون كاربرد عمومي ندارد. حال، تبليغ به استفاده از اين دارو، با عنوان دارويي براي درمان سوءمصرف مواد مخدر و ارايه آمار اشتباه مرگ سالانه 6 هزار معتاد در كشور، اطلاعات متناقضي است كه نه تنها مبتني بر شواهد و مدارك متقن نيست، بلكه حتما باعث سرگرداني افكار عمومي خواهد شد.
قانون در مورد برخورد با اين افراد متخلف چه مي‌گويد؟
- در مواردي كه اينگونه تبليغات و اظهارنظرها، دخالت غيرمجاز در امر درمان محسوب شود، برخورد قانوني صورت مي‌گيرد و حتي قانوني هم براي برخورد با تبليغات كاذب پيش بيني شده و در حال حاضر هم، قانوني براي تعيين مجازات تبليغات اغواگرانه و كاذب در حوزه سلامت و بهداشت، در مجلس در دست تدوين است. البته ما در اين زمينه، به فرهنگ‌سازي، توجه بيشتري داريم چون اصل را بر اين مي‌گذاريم كه انگيزه اين افراد مثبت است اما حتي با انگيزه‌هاي مثبت هم ممكن است اقداماتي صورت بگيرد كه نتايج درستي در بر نداشته باشد.
البته تبليغات به خصوص در حوزه لوازم آرايشي بهداشتي، درآمد خوبي براي اين چهره‌ها دارد.
تبليغ در حوزه آرايشي بهداشتي ممنوع نيست اما بر اساس قوانين وزارت ارشاد درباره تبليغات رسانه‌اي محصولات آرايشي بهداشتي، تبليغات اغواگرانه و كاذب، تخلف محسوب مي‌شود. اما تبليغ دارو، به‌طور كلي ممنوع است و طبق قوانين موجود، صرفا معرفي دارو و آن هم در مجلات و نشريات يا محافل و همايش‌هاي علمي- تخصصي مجاز است.
حتي چهره‌هاي پزشكي و علمي هم اجازه تبليغ دارو ندارند؟
به هيچ‌وجه. حتي كارخانه و شركت سازنده دارو هم مجاز به تبليغ عمومي و رسانه‌اي دارو نيستند. دارو فقط امكان معرفي دارد و معرفي دارو هم فقط در محافل تخصصي مجاز است. اما شرايط معرفي محصولات آرايشي بهداشتي متفاوت است اگرچه در مورد اين محصولات هم، تبليغ اغواگرانه و كاذب ممنوع است. انتظار داريم كه چهره‌هاي تاثيرگذار در جامعه، هم به دليل حفظ تاثيرگذاري و هم به دليل تاثيرگذاري مثبت در اذهان عمومي، براي هرنوع فعاليت در حوزه سلامت، پس از مطالعه و دريافت مشورت، با هماهنگي دستگاه و نظام سلامت در اين حوزه اقدام كنند و غير اين، اطمينان داشته باشند كه برنامه‌ريزي نظام سلامت آسيب مي‌بيند و اخلال ايجاد مي‌شود.
سال‌هاست كه با تبليغ محصولات دارويي از جمله مكمل‌هاي بدن‌سازي در شبكه‌هاي فارسي زبان ماهواره مواجهيم. تبليغ‌كنندگان اعلام مي‌كنند كه براي دريافت اين محصولات، يك تماس تلفني كافي است و محصولات غيرمجاز تبليغ شده در كانال‌هاي ماهواره، واقعا با يك تماس تلفني به دست هموطنان در تهران و شهرستان‌ها مي‌رسد. براي برخورد با اين متخلفان چه اقدامي انجام مي‌دهيد؟
همكاران ما در اداره كل بازرسي و امور حقوقي سازمان غذا و دارو و همچنين، معاونت‌هاي غذا و دارو در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي سراسر كشور، به طور مستمر مواردي را از طريق پليس فتا و ساير مراجع مرتبط همچون سازمان تعزيرات حكومتي و دستگاه قضايي، پيگيري مي‌كنند. طي ماه‌هاي گذشته بيش از 700 صفحه مجازي در مورد فروش دارو يا كالاهايي از اين دست، مسدود شده و دست اندركاران اين صفحات و رابطان آنها، توسط ماموران انتظامي و امنيتي بازداشت و تحويل مراجع قضايي شدند ولي متاسفانه، روند فعاليت تبليغ‌كنندگان ماهواره‌اي و همچنين گردانندگان صفحات مجازي در مورد تبليغ و فروش غيرمجاز دارو و مكمل‌هاي ورزشي ادامه دارد و اقلامي در اين صفحات تبليغ و عرضه مي‌شود كه حتي مجوز ورود به كشور نداشته و قاچاق يا تقلبي است. سازمان غذا و دارو، علاوه بر پيگيري‌هاي حقوقي و قضايي براي شناسايي و معرفي متخلفان به مراجع ذيصلاح، به مردم هشدار مي‌دهد كه به هيچ‌وجه كالاي سلامت‌محور اعم از دارو و مكمل و فرآورده‌هاي طبيعي و سنتي يا حتي فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي را با تبليغات ماهواره و فضاي مجازي انتخاب نكرده و از خريد هرگونه محصول سلامت محور از توزيع‌كنندگان ماهواره‌اي يا فضاي مجازي هم خودداري كنند چون اصل بر اين است كه اين محصولات، به طور كل قاچاق است و بخش عمده‌اي از اين محصولات هم تقلبي است.
اما يكي از تبليغات كانال‌هاي ماهواره‌اي و صفحات مجازي اين است كه اين محصولات، نشان سيب سلامت از وزارت بهداشت دريافت كرده و البته اين شايعه هم مطرح است كه گردانندگان اين صفحات، با پرداخت رقمي مي‌توانند سيب سلامت جعلي دريافت كرده و بر محصولات نصب كنند.
دريافت پروانه ساخت لزوما به اين معنا نيست كه محتواي تبليغات با محتواي پروانه ساخت همخواني داشته باشد. ممكن است يك شامپو، صرفا به عنوان يك فرآورده بهداشتي پروانه ساخت بگيرد اما تبليغات كاذب، اين محصول را به عنوان يك شامپوي معجزه‌گر معرفي كند. چنين تبليغاتي، يك تخلف جداگانه است كه در زمره مصاديق تبليغات اغواگرانه و كاذب محسوب مي‌شود كه چنين تبليغاتي، حتي براي محصولات مجاز هم ممنوع است. اما تمام هموطنان مي‌توانند براي اطمينان از اصالت يك كالا، شناسه اصالت كالا را با مراجعه به سايت CTAT.IR يا سامانه پيامكي 20008822 و از طريق نصب اپليكيشن CTAT بر گوشي‌هاي همراه هوشمند، استعلام كنند و در صورتي كه كالاي سلامت محور، فاقد اصالت بود، كالا و محل تهيه آن را به عنوان يك كالاي تقلبي به سازمان غذا و دارو يا نهادهاي مسوول اطلاع بدهند. فقدان اصالت حتي با وجود برچسب سيب سلامت روي محصول، تخلف ديگري است كه تقلبي بودن محصول يا واردات كالا از مبادي قاچاق را تاييد كرده و حتي ممكن است برچسب سيب سلامت روي محصول هم جعلي باشد كه تمام اين موارد، با مراجعه به صفحات استعلام اصالت كالا قابل شناسايي خواهد بود .
كيانوش جهانپور: حتي كارخانه و شركت سازنده دارو هم مجاز به تبليغ عمومي و رسانه‌اي دارو نيستند. دارو فقط امكان معرفي دارد و معرفي دارو هم فقط در محافل تخصصي مجاز است. اما شرايط معرفي محصولات آرايشي بهداشتي متفاوت است اگرچه در مورد اين محصولات هم، تبليغ اغواگرانه و كاذب ممنوع است.