نفت ايران جايگزين ندارد

سياست‌هاي كاخ سفيد در قبال ايران در سال 2018 به طور كلي مبتني بوده بر اعمال دو مرحله‌اي تحريم‌ها با هدف به صفر رساندن فروش نفت ايران كه در صورت وقوع اين اتفاق، 2.7 ميليون بشكه نفت در روز از چرخه انرژي جهاني حذف خواهد شد. قيمت نفت طي يك سال گذشته حدود 50% افزايش به خود ديد و قيمت حدود 80 دلار در هر بشكه را نيز تجربه كرد و حذف نفت توليدي ايران از چرخه انرژي قطعا به افزايش قيمت نفت منجر خواهد شد كه كارشناسان بانك مريچ لند امريكا آن را 120 دلار ارزيابي كرده‌اند. در اخبار اسامي كشورهاي زيادي را در جهت جايگزين كردن نفت ايران مي‌شنويم، از كويت و امارات متحده عربي تا عربستان سعودي! اما آيا به راستي اين كشورها توانايي جايگزيني نفت ايران را دارا هستند؟

از نظر فني درجه API نفت سبك توليدي ايران 33.1 است و ميزان سولفور آن نيز به اندازه 1.5% است. درجه API نفت سنگين ايران نيز 30 با درجه گوگرد 1.77% است. از اين لحاظ نفت سنگين توليدي توسط عربستان، كويت، آنگولا، عراق و نفت سبك توليدي عربستان، آنگولا و نيجريه داراي شباهت‌هاي فني با نفت توليدي ايران است به همين دليل اگر قرار باشد اوپك كسري 2.7 ميليون بشكه روزانه ايران را تامين كند تنها اين كشورها توانايي انجام آن را دارند.

بايد در نظر داشت، راهكار دونالد ترامپ در جهت جلوگيري از كمبود نفت در صورت تحريم نفتي ايران، بالا بردن ظرفيت توليدي پالايشگاه‌هاي امريكا يا استفاده از ذخاير استراتژيك نفت امريكاست. ترامپ تسهيلات جديدي را براي شركت‌هاي توليد‌كننده نفت فراهم كرده كه از جمله مي‌توان به كاهش ميزان ماليات آنها از 35% كل سود به 21% و همچنين طرح آژانس محيط زيست ايالات متحده امريكا در جهت تمديد مهلت قانوني براي كاهش دي‌اكسيدكربن توسط نيروگاه‌هاي برق اشاره كرد. اين مساله از اساس اشتباه است، زيرا نفت امريكا از نظر فني با نفت ايران تفاوت دارد و نمي‌تواند جايگزين آن شود. در اين زمينه يا ترامپ مشاوران خوبي ندارد يا به مشاوره آنها گوش نمي‌دهد!

اما مساله مهم اين است كه اوپك براي حل اين مشكل بايد از مازاد توليد خود بهره بگيرد. از ميان كشورهاي نيجريه، آنگولا، كويت، عربستان سعودي و عراق، تنها عربستان سعودي است كه مدعي در اختيار داشتن مازاد توليد است اما بايد توجه داشت در دور قبلي تحريم‌هاي نفتي ايران توسط امريكا، توليد نفت عربستان 10.4 ميليون بشكه در روز بود و اكنون نيز توليد روزانه اين كشور 10 ميليون بشكه است. عربستان مدعي است كه مازاد توليد دارد اما هيچ‌گاه حتي در زماني كه به دليل تحريم‌هاي نفتي سال 2016 بازار نيازمند توليد بيشتر عربستان بود، نتوانست توليد خود را به بالاي 400 هزار بشكه بيشتر از آنچه امروز توليد مي‌كند، برساند. در مجموع بر اساس گزارش‌ها كل كشورهاي اوپك 1.9 ميليون بشكه مازاد توليد دارند ولي بايد توجه داشت اساسا مازاد توليد كاربرد تبليغاتي دارد نه فني. اوپك در جهت تضمين به خريداران اعلام مي‌كند كه مقداري مازاد توليد دارد و در صورت بروز بحران‌هاي ژئوپليتيك مي‌تواند بازار را با استفاده از مازاد توليد خود كنترل كند ولي اگر اكنون از مازاد توليد خود بهره گيرد، ديگر توانايي تضمين كنترل بازار در صورت بروز بحران ژئوپليتيك را نخواهد داشت و بر اين اساس مازاد توليد، كاركرد رواني و ضمانتي خود را از دست خواهد داد.

نبايد فراموش كرد كه نفت توليدي روسيه نيز از لحاظ فني بسيار شبيه به نفت ايران است ولي روسيه نيز با توليد 11.2 ميليون بشكه در روز تقريبا در بالاترين سطوح توليد خود قرار داشته و مازاد توليد قابل توجهي ندارد.

در مجموع، در شرايط كنوني مي‌توان از مجموع كشورهاي عضو اوپك و ساير كشورها مانند روسيه انتظار يك ميليون بشكه توليد مازاد داشت كه در صورت وقوع اين اتفاق نيز تقريبا تنها يك‌سوم كمبود نفت توليدي ايران در بازارهاي جهاني جايگزين خواهد شد كه در نتيجه، اين شرايط به بالا رفتن شديد قيمت جهاني نفت ختم خواهد شد.

يكي از مهم‌ترين اهداف دونالد ترامپ در زمينه انرژي، رقابت با روسيه در زمينه توليد گاز طبيعي و شكستن انحصار دو متحد بازار گاز يعني روسيه و ايران است. روسيه و ايران در حال حاضر توليد‌كننده 20% گاز طبيعي جهان هستند و به همين دليل رقابت با اين دو كشور براي ايالات متحده بسيار سخت است. دونالد ترامپ با شماتت ينس استولتنبرگ در زمينه خريد گاز از روسيه و ساخت خط لوله نورد استريم توسط آلمان به روشني اعلام كرد كه قصد رقابت با روسيه در اين زمينه را دارد. امريكا علاوه بر بازار اروپا، قصد رقابت با روسيه در بازار چين را هم دارد و در اين زمينه اقدام به سرمايه‌گذاري 43 ميليارد دلاري در صنايع گاز مايع آلاسكا كرده است كه كاملا در تضاد با سياست‌هاي مبتني بر جنگ تعرفه‌اي است. اما اين در شرايطي است كه مسكو با ارزان فروشي گاز، رقيبي بسيار سرسخت براي واشنگتن است. حال، ترامپ با تحريم‌هاي نفتي عليه ايران عملا به بالا رفتن قيمت جهاني گاز نيز كمك خواهد كرد و در اين شرايط، ارزان فروشي گاز توسط روسيه ضرر بيشتري را متوجه امريكا خواهد كرد. به همين دليل نه تنها امريكا نخواهد توانست براي نفت توليدي ايران جايگزين پيدا كند، بلكه عدم فروش گاز توليدي ايران هم نهايتا به ورشكستگي صنايع گاز امريكا در رقابت با صنايع قدرتمند گاز روسيه منجر خواهد شد.

عضو هيات علمي انديشكده روابط بين‌الملل ايران