سيدميلاد علوي
روز گذشته بود كه خبري به نقل از فارس و يكي از اعضاي مجلس خبرگان رهبري مبني بر «تهيه ليستي محرمانه كه سه نفر از آن اطلاع دارند براي افراد واجد شرايط رهبري آينده جمهوري اسلامي» در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست شد؛ خبري كه شايد اگر ماجراي ورود نخست‌وزير ژاپن به تهران پس از 41 سال نبود، مي‌توانست به تيتر نخست رسانه‌هاي مختلف بدل شود ولي با اين حال نيز سهم خود را از درياچه اخبار گرفت و بي‌نصيب نماند.
موضوع تعيين رهبر براي آينده جمهوري اسلامي كه آيت‌الله محسن اراكي به آن پرداخته، نه براي اولين‌بار است كه مطرح شده و نه احتمالا براي آخرين‌بار. قانون اساسي نيز در مبحث وظايف مجلس خبرگان به آن پرداخته و وظيفه تعيين رهبري را برعهده اين مجلس گذاشته است ولي با اين حال آنچه بيشتر شبكه‌هاي اجتماعي و افكار عمومي را به خود درگير كرد، نه مبحث بررسي افراد واجد شرايط براي رهبري بلكه موضوع محرمانه بودن ليست تهيه‌شده است به همين منظور با آيت‌الله هاشم هاشم‌زاده‌هريسي، نماينده آذربايجان در مجلس خبرگان به گفت‌وگو پرداختيم تا شايد در ميان اين محرمانه‌ها نكته‌اي براي اهل دقت باشد.
آيت‌الله هاشم‌زاده هريسي كه گويا چندان با محرمانه بودن ساختار مجلس خبرگان رهبري موافق نيست ولي باتوجه به قانوني بودن اين مهم به آن احترام مي‌گذارد، نه تنها اين كميسيون را موردي ويژه نمي‌داند بلكه تاكيد دارد بايد از پرداختن بيشتر به آن و «بزرگ كردن» اين كميسيون پرهيز شود، چراكه در زمان درگذشت بنيانگذار جمهوري اسلامي نيز ليستي وجود داشت ولي در نهايت «آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي به عنوان رهبر انتخاب شد». موضوعي كه به زعم او ممكن است دوباره تكرار شود.
آيت‌الله اراكي گفته بودند كه كميسيوني تشكيل شده و ليست افراد واجد شرايط رهبري در آن كميسيون به شكل 100 درصد محرمانه تشكيل شده است. آيا اين كميسيون درون مجلس خبرگان است؟ سازوكار تهيه ليست افراد واجد شرايط رهبري چگونه است؟
حساسيت‌هاي بسياري بعد از طرح موضوع تهيه ليست و تشكيل كميسيون براي رهبري در بين عموم مردم و به‌ويژه جريانات سياسي ايجاد شده و به‌صورت مداوم همچون شما درباره اين موضوع سوال مي‌كنند به همين دليل براي اطمينان‌خاطر مردم و جريانات سياسي بايد بگويم كه اين كميسيون بر اساس قانون اساسي جمهوري اسلامي و فصل اختيارات مجلس خبرگان رهبري در اين مجلس تشكيل شده و هم اكنون نيز وجود دارد ولي اين كميسيون، اصلا كميسيوني مهم و سرنوشت‌ساز محسوب نمي‌شود؛ بنابراين نبايد حساسيت در جامعه ايجاد شود. اين كميسيون درون مجلس خبرگان و متشكل از اعضاي اين مجلس است ولي مهم نيست؛ چرا كه نه اختيارات دارد، نه جنبه قانوني دارد، نه تاثير چندان دارد و نه حتي حق تعيين رهبر.
پس دليل تشكيل اين كميسيون در مجلس خبرگان چيست؟
در فصل وظايف و اختيارات مجلس خبرگان در قانون اساسي چند وظيفه براي نهاد در چند اصل ذكر شده است. مجلس خبرگان براي هر يك از اين اصول يك كميسيون تشكيل داده است؛ به عنوان مثال در اصل 108 قانون اساسي گفته شده كه قوانين مربوط به مجلس خبرگان رهبري به جاي مجلس توسط خود اين نهاد تصويب خواهد شد و مجلس حق تصويب قانون براي مجلس خبرگان را ندارد، براي همين موضوع در مجلس خبرگان كميسيوني تشكيل شده است. در اصل 109 قانون اساسي نيز گفته شده افرادي كه به لحاظ علمي و عدالت و ساير شروط مطروحه صلاحيت و شايستگي رهبري را دارند، توسط مجلس خبرگان شناسايي شوند تا اگر روزي لازم شد، از اين افراد استفاده شود. اين كميسيوني كه گفتند تشكيل شده و ليستي از افراد واجد شرايط رهبري تهيه كرده، همين كميسيون است.
علاوه بر اينها، ما در مجلس خبرگان رهبري نيز كميسيوني بر اساس اصل 111 قانون اساسي تشكيل داده‌ايم كه صلاحيت‌هاي رهبري فعلي را بررسي مي‌كند تا اگر زماني آن شرايط را از دست داد، به بررسي موضوع بپردازد، بنابراين ما براي هر يك از اصول قانون اساسي كه به وظايف مجلس خبرگان اشاره كرده، كميسيوني جداگانه تشكيل داده‌ايم.
شرح وظايف اين كميسيون كه بنا بر اظهارات شما، وفق اصل 109 قانون اساسي و براي تهيه ليستي از افراد واجد شرايط رهبري تشكيل شده، چيست؟
اين كميسيون بر اساس اصل 109 قانون اساسي صرفا جهت آمادگي و شناسايي افراد براي رهبري تشكيل شده است. وظيفه اين كميسيون صرفا بررسي افراد واجد شرايط رهبري در ايران يا ايرانيان ساير كشورها نظير نجف است. البته در شرط ايراني بودن، ذكر نشده است ولي در آن زمان حتما لحاظ خواهد شد.
افرادي كه در اين كميسيون بررسي شده و تعيين مي‌شوند، نه رهبر فعلي كشور هستند و نه لزوما رهبر آينده. رهبر بعدي كسي است كه در اجلاسي كه در همان زمان مقتضي تشكيل مي‌شود، بيشترين راي را به دست بياورد. اين فرد ممكن است در ليست تهيه شده توسط اين كميسيون نباشد ولي در اجلاس خبرگان راي آورده و رهبر شود؛ بنابراين ليست تهيه شده در كميسيون اصل 109 به لحاظ حقوقي اعتبار ندارد.
افرادي كه در اين ليست نوشته مي‌شوند، رهبر نيستند و تشكيل اين كميسيون و تهيه اين ليست نيز به معناي تعيين رهبر نيست. تعيين رهبر نمي‌تواند به دست 3 نفر از اعضاي مجلس خبرگان رهبري باشد. اختيار دست مجلس خبرگان است و اين اختيارات قابل تفويض به بخشي از اين مجلس هم نيست.
اقداماتي كه در اين كميسيون صورت مي‌گيرد، صرفا اقدامات مطالعاتي است ولي متاسفانه برخي اين كميسيون را اين قدر بزرگ و بزرگ و بزرگ‌تر كردند كه امروز مردم گمان مي‌كنند كه اينها مشغول انتخاب رهبر هستند، در حالي كه چنين نيست.
با اين تفاسير يعني كميسيوني كه براي مطالعه روي افراد واجد شرايط براي رهبري آينده در مجلس خبرگان تشكيل شده، فقط شامل 3 عضو است؟
خير! در مجلس خبرگان رهبري هر كميسيون حدود 11 يا كمي بيشتر و كمتر عضو دارد. اين كميسيون هم كه اين قدر بزرگش كرده‌اند، باعث شده مردم حرف‌هايي بزنند هم همين‌طور است ولي واقعا ارزشي ندارد.
در اين كميسيون همه اعضا مسووليت بررسي و تهيه ليست از افرادي كه واجد شرايط هستند به 3 نفر واگذار شده و آن 3 نفر فقط اسامي را يادداشت كرده و به كميسيون ارايه مي‌كنند، همين.
اين 3 نفر چه كساني هستند؟
مهم نيست اعضاي اين كميسيون چه كساني باشند يا آن 3 نفر چه كساني هستند. اين افراد اصلا كاره‌اي نيستند و اختياري ندارند؛ بلكه صرفا اسم مي‌نويسند. اين‌طور نيست كه اعضاي اين كميسيون اصل 109 قانون اساسي مجلس خبرگان 3 نفر را انتخاب كرده باشند و آن 3 نفر هم فرد يا افرادي را براي رهبري انتخاب كرده باشند و آن افراد هم‌اكنون مشغول آماده شدن باشند. اين كميسيون را بي‌دليل بزرگ كرده‌اند. واقعا اين كار ارزشي ندارد. زماني كه امام از دنيا رفت و مقام رهبري (آيت‌الله خامنه‌اي) را به مقام رهبري برگزيدند هم افراد و نام‌هايي در اين كميسيون مطرح شده بود.
يعني اين كميسيون از آن زمان تاكنون و در هر دوره خبرگان وجود داشته است؟
بله! آن زمان هم مجلس خبرگان بود و اين كميسيون وجود داشت. آن زمان كه رهبري (آيت‌الله خامنه‌اي) را انتخاب كردند، هم نه نامي از ايشان در ميان بود، نه كسي تصور مي‌كرد و نه كسي به ذهنش خطور مي‌كرد كه ايشان انتخاب شوند. در همان جلسه مجلس خبرگان نام ايشان مطرح شد و اتفاقا با راي بسيار بالا و خوبي به عنوان رهبر انتخاب شدند. افرادي كه در آن زمان در همين كميسيون نام‌شان مطرح شده بود هم اصلا راي نياوردند و رهبر انقلاب (آيت‌الله خامنه‌اي) راي آوردند؛ بنابراين اصلا تشكيل اين كميسيون مساله خاصي نيست.
به نظر شما در مقطع فعلي ممكن است نوشتن نام افراد احيانا اولويتي براي آن افراد در قياس با سايران ايجاد كند؟
سرنوشت نهايي به دست مجلس خبرگان است كه اين مجلس هم در اجلاس نهايي كه با حضور همه اعضا برگزار مي‌شود، افرادي را مطرح مي‌كند و از ميان اين افراد هر يك كه راي بيشتري به دست آورد به عنوان رهبر انتخاب خواهد شد، بنابراين ممكن است فردي كه انتخاب مي‌شود در اين كميسيون نامش مطرح نشده باشد و در ليست نوشته نشده باشد ولي با راي اعضاي مجلس خبرگان به عنوان رهبر انتخاب شود.
به همين دليل است كه من مي‌گويم اين كميسيون و 3 نفري كه انتخاب كرده‌اند، صرفا گروهي كاري هستند، بنابراين نبايد آنان را گروهي تصويب‌كننده و سرنوشت‌ساز دانست.
اين نوشته شدن اسم هيچ‌گونه اولويت يا حقي براي برخي افراد در قياس با افراد ديگر ايجاد نمي‌كند وگرنه اوضاع بسيار خطرناك خواهد شد و اگر زماني و به هر دليلي نام افراد به بيرون برسد، مردم فكر مي‌كنند كه فلان فرد رهبر شده يا ممكن است سوءاستفاده‌هايي صورت بگيرد و همين مساله اتفاقات بدي را در كشور رقم بزند. بنابراين اصلا چنين چيزي نيست كه اولويت ايجاد شود پس اين قدر اين كميسيون را بزرگ نكنيد.
با اين تفاسيري كه شما گفتيد، پس چرا آيت‌الله اراكي اين كميسيون را محرمانه خوانده‌اند و گفته‌اند كه اين ليست نيز 100 درصد محرمانه است؟
اعضاي كميسيوني كه اسامي افراد واجد شرايط رهبري را مي‌نويسند همچون ساير كميسيون‌هاي مجلس خبرگان رهبري هر دو سال يك‌بار و طي اجلاسيه‌اي با راي همه اعضا انتخاب مي‌شوند، بنابراين محرمانه بودني به آن معنا وجود ندارد كه اعضاي اين كميسيون را هيچ يك از اعضاي مجلس خبرگان نداند و آن سه نفر را كسي نشناسد، اين محرمانه بودن از آن باب است كه كل موضوعات مطرح شده در مجلس خبرگان محرمانه در نظر گرفته شده است پس اين محرمانه بودن به دليل حساسيت يك كميسيون خاص نيست.
تمام مذاكرات مجلس خبرگان رهبري و ساير موارد مربوط به اين مجلس مثل كميسيون‌هاي خبرگان بر اساس قانون محرمانه اعلام شده است البته ما هم پيشنهاد داديم كه مسائلي را كه واقعا راز، سري يا امنيتي نيست را به اطلاع مردم برسانيم ولي به هر حال گاهي با يك راي بالاتر يك قانوني تصويب مي‌شود و اين مورد محرمانه بودن هم از آن دست موردها محسوب شده و قانون است.
اين يعني ساير اعضاي مجلس خبرگان اسامي ذكر شده در آن ليست افراد واجد شرايط رهبري را مي‌دانند؟
از نظر قانوني اين موضوع چيز محرمانه‌اي نيست، ولي شايد اعضا برخي مسائل را مخفي كنند ولي اين موضوع آن قدرها هم حساسيت‌برانگير نيست چون سرنوشت‌ساز نيست. سرنوشت انقلاب اسلامي و آينده رهبري را يك كميسيون و آن سه نفري كه از طرف اين كميسيون مامور شده‌اند، نمي‌توانند تعيين كنند، چرا كه قانون اساسي اختيار اين اقدام را به كل اعضاي مجلس خبرگان رهبري واگذار كرده است. اين كميسيون فقط كار كارشناسي انجام مي‌دهد.
شما خودتان اين ليست تهيه شده را ديده‌ايد؟
خير، من اين ليست را نديده‌ام چون دنبالش نبوده‌ام، چراكه اهميتي ندارد. تهيه اين ليست صرفا اقدامي جهت آمادگي و به صورت مقدماتي است. رهبر آينده جمهوري اسلامي را اجلاس خبرگان و راي اعضا در همان روز مبادا تعيين مي‌كند. در آن روز ممكن است فردي با يك راي كمتر يا بيشتر بدون آنكه در اين ليست باشد، رهبر آينده نظام شود.
اين ليستي كه در كميسيون اصل 109 قانون اساسي تهيه شده، هيچ چارچوبي را براي انتخاب رهبري تعيين نكرده و وظيفه‌اي را نيز بر دوش مجلس خبرگان نمي‌گذارد، بنابراين ممكن است در روز مبادا فردي از بيرون اين ليست پيشنهاد شده و رهبر شود.
مردم هم نبايد از افراد درون اين ليست اطلاع داشته باشند چون ضرر دارد. شما فرض كنيد اسامي اعلام شد، آن زمان هر فردي فكر مي‌كند رهبر شده و غوغايي در كشور ايجاد مي‌شود در حالي كه اين ليست هيچ حقي را ايجاد نمي‌كند، آن موقع براي هيچي به سود برخي افراد تبليغات شده و برخي ديگر نيز سوءاستفاده‌هايي انجام خواهند داد. دانستن اين اسامي جز ضرر چيزي براي جامعه در پي ندارد.
يك نامي در يك ليستي نوشته شده كه نه جنبه حقوقي دارد و نه آن فرد رهبر شده و نه مي‌تواند رهبر شود و نه حتي تاثيري در راي مجلس خبرگان رهبري در روز مبادا دارد. شايد نام صد نفر در اين ليست نوشته شده باشد ولي هيچ‌يك در آن اجلاس راي نياورد و فردي انتخاب شود كه در اين كميسيون اصلا نامش مطرح نبوده است.
حرف من اين است كه افراد دنبال اين مسائل نباشند. با سه نفر نمي‌شود براي يك مملكت رهبر تعيين كرد. در اين كميسيون فقط كار كارشناسي انجام مي‌شود ولي معنايش اين نيست كه اختيار دارند و هر كاري كه مي‌خواهند، مي‌توانند انجام دهند. اين حساسيتي كه روي اين كميسيون در جامعه ايجاد شده، براي آينده خوب نيست، چراكه آينده كشور به اين اسامي اصلا گره نخورده پس اينها حرف است و بس.
پس افراد ذكر شده در اين ليست لزوما رهبر آينده نظام نخواهند بود، درست است؟
بله! برخي گمان مي‌كنند رهبر تعيين شده ولي مگر يك كميسيون مي‌تواند براي يك مملكت و مردم رهبر انتخاب كند؟ با كدام اختيار؟ اختيارات ذكر شده در قانون اساسي براي مجلس خبرگان است و مجلس هم نمي‌تواند اختياراتش را به كميسيون يا 3 نفر تفويض كند، چون قابل تفويض نيست و همه چيز به آن اجلاس بستگي دارد.
آيا مي‌شود رهبر را به صورت محرمانه تعيين كرد؟ اگر امروز اين ليست محرمانه است، فقط به اين دليل است كه افراد ذكر شده قطعي نيستند و اعلام علني آن به سود مردم نخواهد بود چون باعث سوءاستفاده‌هايي مي‌شود. گاهي برخي فكر مي‌كنند كه آنجا (كميسيون اصل 109 قانون اساسي مجلس خبرگان) برخي مشغول توطئه عليه مردم هستند به همين دليل محرمانه كار مي‌كنند. اين‌طور نيست. دليل محرمانه بودن بي‌اصالت بودن اين ليست است. اين محرمانه بودن به ضرر مردم نيست، ضرر مردم در اين است كه اسم افراد را بياوريم و بعد در بيرون مردم فكر كنند كه اين فرد رهبر شده و از فردا همه ادعاي رهبري كنند.